جای تحقیق و پژوهش در ادبیات دفاع مقدس خالی است

محمود جوانبخت در گفتوگو با «ایران»: محمــود جوانبخت متولــد 1351 تهران از چهرههای فعــال درعرصه ادبیات دفاع مقدس است. او درعرصههای مستندسازی، نویسندگی و روزنامهنگاری فعالیت دارد. ســردبیری نشریه خاطره امروز، همکاری با نشریات سالم و بیان و گــروه ادبیات و هنر مقاومت حــوزه هنری تنها بخشــی از فعالیتهای او در کارنامه کاریاش اســت. از اینرو جوانبخت را بیشــتر با عنوان روزنامه نگار میشناســند تا نویسنده و مستندســاز. او دارای مدرک کارشناسی تاریخ است و فعالیت خود را درعرصه داستاننویســی از ســال 1368 شــروع کرده است. «جامانده از کاروان»، «آبی + قرمز»، «مهربان مثل مسیح»، «ماهیها در آب زندهاند» و«حکایت آن مرد غریب» از جمله آثار اوســت. تاکنون کتابهای این نویســنده ازجمله «ســقوط خرمشــهر»، «آبــی + قرمــز» و «مهربان مثل مســیح» بهعنوان آثار برگزیده در جشــنواره کتاب کانون، کتــاب «جا مانده از کاروان» بهعنوان اثر برگزیده جشنواره ادبیات عاشورایی و کتاب «حکایت آن مرد غریب» بهعنوان اثر برگزیده جشنواره دفاع مقدس شناخته شده است. با جوانبخت گفتوگویــی انجام دادهایم تا بیشــتر از دغدغه و فعالیتهای این روزهایش برایمان بگوید.

■ این روزها بیشــتر مشغول چــه فعالیتهایی هســتید و چه کاری در دست دارید؟ مدتی است که بیشتر وقتم را مراحــل پایانــی ســاخت مجموعــه مســتندی کــه به موضــوع داعــش درعــراق میپــردازد، گرفتــه اســت. مــن و رضــا برجــی از ســال 94 ســاخت ایــن مجموعــه 30 قســمتی کــه درواقع دو مجموعه مســتند 15 قســمتی به نامهای «گلوله و زخم» و «عراق ســرزمین زخمی» اســت آغاز کردیم و به تازگی ساخت آن را به پایان رساندیم. ■ اطالعاتی درباره زمان و نحوه پخش این مجموعهها هم میدهید؟ پخش مستند «گلوله و زخم» با بنیاد روایت فتح است و مستند«عراق ســرزمین زخمــی» ظــرف 3 یا 4 مــاه آینده از شــبکه یک ســیما پخش خواهد شد. ■ شما از معدود چهرههایی هستید که این روزها در عرصه مقاومت و دفاع مقدس به تولید کارهای ارزشــمند و فاخر همت دارید، به نظر شــما امروزه نگاه مردم به دفاع مقدس و آثار تولیدی مربوط به آن چگونه است؟ من فکر میکنم مردم تفاوت میان اثر خوب، متوسط و بد را میدانند، بنابراین توقعشــان از ما این است که کار خوب به آنها ارائه دهیم. حاال تولیــد میتوانــد فیلم، کتاب ادبی یا خاطره باشــد. نمونه شــاخص هم اگــر بخواهم برایتان بگویم فیلم ســینمایی «تنگه ابوغریب» اســت که بــزودی اکران خواهد شــد. ایــن اثر یک فیلم صددرصد دفاع مقدســی اســت و کل قصه درجبهه میگذرد. همانطور که میدانید در جشنواره فیلــم فجــر مخاطبان به ایــن فیلم اقبال خوبی نشــان دادنــد و عوامل آن هــم جایزههای زیادی را برای ســاخت فیلم گرفتنــد و من مطمئن هســتم که بعــد از اکران عمومی هــم «تنگه ابوغریب» جــزو فیلمهای پــر فروش ســال میشــود. میخواهم بگویم مــردم برایشــان اثر خوب مهــم اســت و موضعــی دربــاره خــود موضــوع دفــاع مقــدس ندارند. مردم نســبت به دفاع مقدس یک تجربه تاریخی دارند؛ یک عدهای از جامعه ما آن دوره را زیستند یک عدهای هم آن دوره را نزیستند؛ یعنی متولدیــن 1367 بــه بعد، جنــگ را ندیدند و هیچ درکــی از آن ندارند و طبیعتــاً قضاوتی هم نمیخواهند از آن داشــته باشــند. بــه نظر من اگر هنرمندان اثر خوب ارائه کنند مردم استقبال میکنند. ■ به نظر میرســد موضوع دفــاع و مقاومت بخصوص درعرصه ســینما و تلویزیون در حال تحلیل رفتن اســت، به نظر شــما چرا هنرمندان ما کمتر و شاید بشود گفت با احتیاط تر سمت ساخت این ژانر از سینما میروند؟ مــن بــرآوردی از جامعه هنری ندارم که بخواهــم بگویم چرا آنها کمتر سراغ این موضوع میروند یا نمیروند، من خودم به شخصه همچنان در ایــن فضــا کار میکنــم و درصدد هســتم در یک یا دومــاه آینده کلید ساخت یک مســتند درباره زندگینامه یکی از شهیدان شاخص را بزنم. اما درکل درســت اســت و میتوانــم بگویم که خیلــی از فضاهای دفاع مقدسی هنوز در قالب هنری دیده نشده است. ■ یــک اثر خوب ادبــی در حوزه دفاع مقــدس باید دارای چــه ویژگیهایی باشد تا شاهد استقبال خوانندگان باشیم؟ ادبیــات مــا یا اگر مشــخصاً دربــاره رماننویســی بخواهــم صحبت کنم داســتان نویسهای ما نســل آپارتمانیاند. نسلی که اهل تحقیق کردن نیســتند. درصورتی که االن 30 ســال از پایان جنگ گذشــته و تبدیل به یــک پدیده تاریخی شــده و میتوان درباره جنــگ صریح صحبت و آن را نقد کرد. االن دیگر نوشــتن در این حوزه زحمت دارد، باید دوندگی و تأمل کرد و خود را به دریای زحمت انداخت تا بتوان اثری را خلق کرد. اگر شما درباره دفاع مقدس بخواهید رمانی بنویسید مثل رماننویسی درهمــه جــای دنیا باید اول تحقیق کنید، یکســال فقــط مطالعه کنید و یادداشــت برداریــد و بعد یکســال برویــد دنبال شــخصیتهایی که آن روزها را تجربه کردند و با آنها مصاحبه کنید ...و در ســه چهار ســال اخیر رمان درجه یکی از دکتروف نویسنده امریکایی بــه نام «پیش روی» در ایران منتشــر شــد. این رمان دربــاره جنگهای داخلی امریکاســت یعنی به 200 ســال پیش برمی گردد. وقتی کتاب را می خوانید معلوم اســت که ایشان بخوبی تحقیق کرده یعنی بهعنوان یــک نویســنده 70-80 ســاله عمــرش را گذاشــته، احتمــاالً کارمیدانــی کــرده، رفتــه ســرزمینهای شــمالی و جنوبــی امریــکا کــه درگیــر جنگ بودنــد را از نزدیــک دیــده، کتابهــای مفصلــی در این بــاره خوانده، با محققان صحبت کرده و در نهایت یک رمان درجه یک نوشــته اســت. درصورتــی کــه نویســندههای ما خیلی اهــل تحقیق و زحمت نیســتند. اساساً ادبیات ما در ایران ادبیات آکادمیک نیست. در دنیا رماننویسی بهعنوان یک پدیده دانشــگاهی مطرح اســت اما در ایــران ابداً اینطور نیســت. نویســندههای ما بیشــتر ذوقیاند چون بنیان ادبیات ما بر پایه شــعر گذاشــته شده است. درســت است که شــعر گفتن ذوقی است اما متأسفانه رمان و ادبیات داستانی هم در ایران جنبه ذوقی پیدا کرده در صورتی که نباید اینطور باشد. به همین خاطر هم است که ما در دنیا صنعت رمان داریم و نویسنده رمانش با یک میلیون شمارگان چاپ میشود و مردم برای خرید آن صــف میایســتند امــا در ایران شــمارگان کتابهایمان بــه 500 و 600 رســیده اســت. چرا این اتفاق افتاده چون مردم مسأله خودشان را در رمانهــا نمیبینند یعنی مســأله جمعی یک جامعــه را در رمانهای امــروز نمیبیننــد و رمانها کشــش ندارند چون شــما بیشــتر مســائل فــردی را میخوانیــد. یعنــی نویســنده دنیــا را فقــط از دریچــه فردی خــودش دیده و توصیف کرده اســت. درباره رمانهــای دفاع مقدس همانطــور کــه گفتم نیاز بــه تحقیق و مطالعه اســت و نویســنده باید بدانــد که برای نوشــتن در این حوزه باید زحمت زیادی بکشــد تا یک اثر خوب خلق کند.