ضرورت گفتوگوی ملی

به وضعیتی رسیدهایم که «گفتمانها» گفتوگوناپذیر شدهاند

در بحـــث «آیندهپژوهـــی» به نظر میرســـد ما با یکســـری عناصر پایدار مواجه هســـتیم که همواره با اشکال مختلفی خود را نشـــان میدهند. از ایـــن رو، باید این عناصر پایدار را شناسایی کرد. در کشـــور ما نگاه به آینده تقریباً فارغ از یک رویکرد ایدئولوژیک امکانپذیر نیست چراکه اساساً نگاه به آینده در ایران در یک برهه تاریخی خاص، شکل گرفته و آن دوره خاص در بردارنده میراثی است که نگاه ما به آینده را همواره با نگاهی ایدئولوژیک توأم میکند. دو میراث در نگاه ما به آینده همواره اثرگذار بوده است؛

دورهای که ما به آینده کشـــور اندیشـــیدیم، در جریان جنگ با روسها بود. تا قبل از آن، ســـرزمین ما یک مســـیر خطی مایم را طی میکرد. نخستین بار شکست ما از روسها پرسشی را شـــکل داد که اصطاحاً به پرســـش عباس میرزایی معروف است؛ اینکه «چرا ما به مانند روسها نتوانستیم پیشرفت کنیم؟» البته این تنها پرسش ما نبود بلکه پرسش کل خاورمیانه و کل ســـرزمینهای غیراروپایی بود. حاصل این پرســـش، برونرفت از یک وضعیت موجود به یک وضعیت مطلوب بود. وقتی ما درباره «ظرفیت سیاسی» سخن میگوییم اساساً بر برونرفت از وضعیت موجود و رسیدن به وضعیت مطلوب تأکید داریم. این نگرش در آن روزگار، میراثی را برای ما به یادگار گذاشت که من نام آن را «توســـعه متری» گذاشتهام. در این نگرش، توسعه به معنای ساخت و ساز در نظر گرفته میشـــود. از این رو، معتقدم در هر نگاهی که به آینده داشته باشیم این میراث همراه ما خواهد بود. کما اینکه دولت سازندگی را نیز میتوان در این پارادایم قرار داد.

دیگر، مربوط به دوره مشـــروطه اســـت. در این دوره وقتی به بنبست رسیدیم فکر کردیم با پارادایم «قانون» میتوانیم از آن وضعیت رهایی یابیم. معتقـــدم ما هنوز در این پارادایم میاندیشـــیم و جریان اصاحـــات و عملکرد آن در توسعه سیاسی را میتوان تداوم این اندیشه و نگرش دانست.

این دو میراث، در دوره پهلوی اول و دوم خود را بخوبی نشان داد؛ نخست در دهه 20 (مثل تأسیس دانشگاه تهران) و دوم، دهه 40 (مثل گسترش صنایع و توسعه شهری) اســـت. اینها مباحث غالب ما برای اندیشیدن به آینده هستند. بعد از انقاب مجدداً برای هر نگاه به آینده سه دوره را میتوان از هم تفکیک کرد که هر کدام ظرفیتهای جریانهای سیاسی برای تحول در جامعه ایران را نشان میدهند؛

دوره اول، دولتی عدالتمحور اســـت که در زمان مهندس موســـوی اتفاق میافتد کـــه این جریـــان کارآمدی خود را کامـــ ًا در جریان جنگ نشـــان داد. دوره دوم، بعد از جنگ، ما دولت سازندگی و رفاه را داشتیم و دولت «سازندگی» و «اصاحات» را باید در تداوم هم دید؛ که اولی به حوزه «اقتصاد» و دیگری به حوزه «فرهنگ و سیاســـت» نظر داشت.

دوره ســـوم، از سال 84 ما دوره پوپولیستی را شاهد بودیم که تا زمان روی کار آمدن دولت یازدهم این وضعیت حاکم بود. واقعیت این اســـت که امروز ما با مجموعهای از چالشهـــای ریز و درشـــت مواجهیم و اگر بخواهیم هر تصویری را از آینده ترســـیم کنیم، ناچاریم به این پرســـشها و چالشها پاســـخ دهیم. زیستن مؤمنانه در جهان پستمدرن، زیستن سختی است. زیستن مؤمنانه چالشی است که براحتی نمیتوان از آن گذشت. ما به وضعیتی رسیدیم که گفتمانها گفتوگوناپذیر شدهاند. نکته دیگری که وجود دارد، بحث معیشت و اشتغال است و فسادهای فراگیر از دیگر چالشهایی است که ما با آن مواجه هستیم. در وضعیت فعلی تنها یک راه داریم و آن «گفتوگوی ملی» است. اگر واقعاً به این سمت نرویم، باید نگران آینده سیاسی ایران بود. جامعه مـــا جامعه خردمندی اســـت و ســـر بزنـــگاه کار خود را خواهـــد کرد اما اگـــر بخواهیم بنبستشکنی کنیم، تنها راهکار ما در وضعیت فعلی گفتوگو در قالبی «ملی» است که در آن همه جریانها حضور داشته باشند. در غیر این صورت، این وضعیت، ما را در بنبستی که در آن بسر میبریم، بیشتر فرو خواهد برد.

*مکتوبحاضرمتنویرایشوتلخیصشده«ایران»ازسخنرانیدکترحبیباهللاسماعیلی ودکترمهدیمطهرنیاباموضوع«آیندهایرانوظرفیتهایجریانهایسیاسیدرقبالآن» استکه03 تیرماهدرسلسلهنشستهای«تحلیلوضعکنونیجامعهایران»درمحلکانون استادانوکانونفعاالناجتماعیحزباعتدالوتوسعهبرگزارشد.