حال بیمار احزاب

احزاب به جای اینکه ستون فقرات جامعه ملی باشند بهعنوان سوپاپ اطمینان حکومتها عمل میکنند

بـــرای بررســـی آینـــده ایران قبـــل از هر چیـــز باید جریانهای سیاســـی را «ظرفیتشناسی» کنیم و پیششـــرط ظرفیتشناسی، هویتشناسی است. از ایـــن رو، باید بـــه «بافت» و «ســـاخت» احزاب توجه کـــرده و بافتار و ســـاختار را ادراک کنیم و بر مبنای آن ظرفیت کنشگران و کنشورزان، فضا و شیوه بازی را طراحی کنیم.

بهنظر میرسد که این بافت و ساخت در حال تغییر هویتی اســـت. ما ایدئولوژیک نیستیم بلکه ایدئولوژیـــک نما و بـــه تعبیری، نفیگرا هســـتیم و هویـــت خود را براســـاس نفی دیگـــران تعریف میکنیـــم. برای مثـــال، امروز انقاب اســـامی را نه براســـاس ارزشها و اصـــول ایجابی برگرفته از آرمانها و موجودیتهای فرهنگ ایران اســـامی بلکه در چارچوب ســـلبی تقابل با امریکا تعریف میکنیـــم و علت این امر نبود درک درســـت ما از ساخت و بافت است.

واقعیت این اســـت که ما دچار بحران مفاهیم و واژگان شـــدهایم. لـــذا، از ایدئولـــوژی نیـــز تنهـــا الیهای باقی مانده است و چندان نمیتوان بر آن برچســـب ایدئولوژیک زد؛ چرا که بیشـــتر اصالت نفع است. هویت ما ایرانیان در قسمت مطلوبش به «گل آفتابگردان» میماند؛ هر کجا که خورشید حقیقـــت تابیـــده، ایرانیان بنا بر سرشـــت واقعی خود به طرف آن برگشتهاند.

از ایــــن رو معتقــــدم، جریانهــــای سیاســــی بیشــــتر متناســــب با حکومتها تغییر رویه میدهند. بیش از آنکه پایگاهشان «نیروهــــای اجتماعی» باشــــد قدرت سیاســــی اســــت. این در حالی اســــت که حــــزب باید نماینده طبقات اجتماعی باشــــد. در تاریخ این مرز و بوم حزب به معنای واقعی کلمه تعداد محدودی داشــــتیم. مــــا حزبی که نماینده طبقات اجتماعی باشــــد چه به معنای مارکســــی و چه به معنای وبری آن نداریم؛ لذا احزاب و جریانهای سیاســــی ما بیشتر به احزاب دســــتی و صناعی میمانند. در کشــــورهایی که حــــزب طبیعی دارند، افراد بعد از تشــــکیل حزب و مبارزه و پیروزی در برابر چالشها به قدرت سیاســــی میرسند و در آنجا خود را مرهون حــــزب و انــــدامواره آن میدانند این در حالی اســــت که در کشــــور ما، اکثریت احزاب ساخته حکومتها هستند.

امـــروزه ما در وضعیت چالش نیســـتیم، از چالش گذشـــته و به بحران رســـیدهایم. ما نتوانستهایم از فرصتهای موجود برای مقابله با چالشها استفاده کنیم چراکه هنوز هم بزرگان ما فکر میکنند در بحران «فرصت» هست! این در حالی است که در بحران، فرصت نیست بلکه در «مدیریت بحرانهـــا» فرصت هســـت. اگـــر بتوانیم چالشهـــا را در مرزهـــای بحران متوقف و تبدیل به مســـأله کنیم، با حل آن، میتـــوان فرصتها را فربهتر کنیم.

این روزها، جریانهای سیاسی مبهوت هستند و این بهتزدگی ناشی از نبود شـــناخت محیط است. احزاب به جای اینکه ستون فقرات جامعه ملی و ارتباط دهنده مستحکم بین فرودستان و فرادستان باشند، بهصورت سوپاپ اطمینان حکومتها عمل میکنند.

بافتـــار حزبی ما بیمار اســـت. لـــذا، ظرفیتهای ما، ظرفیتهای مســـتقلی نیســـت. جریانهای سیاســـی، جریانهایی وابســـتهاند و از اســـتقال برخوردار نیستند و چون این استقال را ندارند نمیتوانند پیشرو باشند؛ چه اصاحطلب و چـــه اصولگرا. از ایـــن رو، خودمان باید زودتر از دیگران خـــود را برآورد کنیم و نقاط ضعفمان را بشناسیم.

«آیندهپژوهـــی» در ایران دچار نوعی تزلزل معنایی اســـت. آینده پژوهی به معنای دســـتیابی بـــه محتملترین آینده پیش رو برای یک موضوع اســـت. اما در مـــورد «آیندهنگری جریانهای سیاســـی در ایران» باید گفـــت همانگونه که در ماهیت قدرت نوعی دگرگونی بســـیار عمیق در جریان اســـت در جریانهای سیاســـی ایران دیگـــر وقت و فرصت تغییـــر و تحول در الیههای زیرین گذشـــته اســـت. هویت زیرین جریانهای سیاســـی با زلزله رو به رو خواهد شـــد و در این راستا ما با 5 بحران عمده مواجهه خواهیم بود؛

.1 «بحران کارآمدی» و آن زمانی است که شعارهای اصیل، اصالت عملیاتی خود را در جامعه از دست بدهند.

.2 «بحران اعتماد» اینکه بتدریج اعتماد به تک تک نهادها و ســـازمانها از دست برود.

.3 «بحران اعتبار» که در ســـال گذشته در جریان زلزله کرمانشاه، این بحران خود را بخوبی نشان داد.

.4 «گریـــز از اکنونزدگـــی» بـــه این معنـــا که نتوانیـــم و نخواهیم به گذشـــته بازگردیم و در عین حال، از رفتن به آینده هم ترس داشته باشیم.

.5 «بحـــران عبور از اصالحطلبـــی»؛ چون مردم اصاحطلـــب نمیخواهند اصاح گر میخواهند.

از این رو، معتقدم جریانهای سیاسی ما باید به جریانهای سیاسی طبیعی بـــدل شـــوند چراکـــه در آینده نزدیـــک «دانایی ملتهـــا» در برابـــر «دولتها» صفآرایی خواهد کرد.