بازار کتاب با جوایز هم رونق نمیگیرد

اهالی نشر در گفتوگو با «ایران» از تأثیر جوایز داخلی بر بازار فروش آثار منتخب مکتوب گفتند

کمتــر کتابخوانــی را در سرتاســر دنیــا میتوان یافت که توجهی به نتایج جوایز مطرح ادبی کشــور خود و جهان نداشته باشــد؛ حتــی در همیــن کشــور خودمان کــه با ســرانه چنــدان مطلوبــی در بحث مطالعــه روبــهرو نیســتیم، کم نیســتند عالقهمندانی که به محض انتشار عنوان برگزیده «نوبل» یا «پولیتزر» ادبی و درج آن در روی جلد کتابی، با اشتیاق به سوی آن میشتابند. البته این شرایط گرچه در ارتبــاط با جوایــز داخلی قــدری متفاوت اســت، اما به نظر همه ما چنین میرسد که جوایــز داخلی نیز نــزد کتابخوانان ما بیتأثیر نباشــد. اما آیا این گمانه درست است؟ به بهانه تقدیری که روز اول مرداد از شایســتگان تقدیر جایزه کتاب سال به عمل آمد، به سراغ تنی چند از اهالی نشر رفتیم تا از میزان اثرگذاری جوایز دولتی و خصوصی ایرانی بر فروش آثار منتخب (وخصوصاًشایستگانتقدیرکتابسال) باخبرشویم.

جوایــز آثــار شایســته تقدیــر «ســی و چهارمیــن دوره جایــزه کتــاب ســال» عصــر دوشــنبه بــا حضــور جمعــی از اهالی فرهنگ اعطا شــد، البته اختتامیه این جایزه زمســتان ســال 95 برپا شــده و اســامی آثــار برگزیده و شایســته تقدیر نیزهمــان زمان اعالم شــده بــود. منتها به دالیلی که ممکن اســت بخشی از آن نشــأت گرفته از شــرایط مالــی معاونت فرهنگی باشــد اعطــای جوایــز با چنین فاصله زمانی قابل توجهی انجام شد.

از آنجایی کــه پیشتر گزارش کاملی از اختتامیــه ایــن جایــزه را در اختیــار عالقهمنــدان قــرار دادهایــم بــه ذکــر جزئیــات بیشــتری از آن نمیپردازیــم و همانطــور که ابتــدای گزارش هم اشــاره شــد از برخــی ناشــران دربــاره میــزان اثرگــذاری جوایــز دولتــی و خصوصی بر فروش کتابهای آنان جویا میشویم. ■ جوایز بی اثر

محمود یزدی، جانشین مدیرمسئول «انتشارات روزنه» از جمله افرادی است کــه ســابقه ســالها فعالیــت در عرصــه نشــر دارد، او درهمیــن رابطه تأکید دارد کــه برخالف جوایز بینالمللــی در ایران مخاطبان توجه چندانی به نتیجه داوری جوایز ندارند.

یــزدی با اشــاره به میــزان تأثیــر این جوایــز بــر فــروش کتابهــا گفــت: «بــر حسب تجربهای که از فعالیت در عرصه نشــر دارم معتقــدم که ایــن جوایزتأثیر چندانی بر فروش کتابها ندارند. بسیار پیش آمده که کتابی از مؤسســه روزنه به عنوان تقدیری یا برگزیده انتخاب شــده اما این مســأله حتی در ســفارش پخش کنندگان کتابها هم اثر چندانی برجای نگذاشــته اســت. این در شــرایطی است کــه اگــر اعتبــار جوایزمــان برابر بــا دیگر کشــورها بود کتابهای مذکور باید بارها تجدید چاپ میشدند.» او به مشکالت اقتصــادی مــردم هــم اشــاره دارد و آن را عاملــی بازدارنــده در توجــه مــردم به بازار نشــر میداند. به گفتــه یزدی وقتی مــردم اهمیــت چندانی بــرای مطالعه قائل نباشــند دیگر کاری بــه جوایز ادبی ندارند و نمیتوان بحث اعتبار داشتن یا نداشتن آنها را به میان آورد.

البتــه ایــن فعــال عرصــه نشــر برای فعــاالن عرصه کتاب و حتی کتابخوانان حرفــهای شــرایط متفاوتی قائل اســت، به گفتــه وی اهالی کتــاب بنابر ضرورت شغلشــان در ارتبــاط بــا کتابهــای منتخــب جوایــز و جشــنوارهها پیگیــر هســتند و آنهــا را میخواننــد. عــالوه بر ایــن گفتههــا، او پیشــنهادی هــم بــرای مســئوالن ارشــاد دارد، یزدی تأکید دارد متولیانکتابخانههایعمومیمیتوانند کتابهای برگزیده را خریداری کرده و با تجهیــز کتابخانههای خود با ایــن آثار از آنها حمایت کنند.

محمدعلــی جعفریه، مدیرمســئول «انتشــارات ثالث» نگاه خوشبینانهتری به جوایز داخلی دارد، او در همین رابطه گفت:« نمیتــوان گفت کــه درج عنوان منتخــب فــالن جایزه بــر جلــد کتابها تأثیــری در فــروش آنها نمیگــذارد، هر چنــد کــه این مســأله در ارتباط بــا جوایز خصوصــی پررنگتــر اســت. البتــه این اثرگــذاری بیشــتر متوجــه کتابخوانــان حرفــهای اســت چــرا کــه عامــه مــردم حتی اگر اهل مطالعه هم باشــند توجه چندانــی بــه درج چنیــن عنوانهایی بر جلد کتابها ندارند.»

این فعال عرصه نشــر معتقد است عمــوم مردمــی کــه کتابخــوان حرفهای به شــمار نمیآیند در برخی موارد حتی کوچکتریــن اطالعاتــی دربــاره جوایــز ندارنــد و طبیعی اســت که بــرای خرید کتاب بیــش از درج ایــن عنوانها جذب تبلیغاتــی شــوند که از ســوی فروشــنده کتاب یــا حتی آشــنایان و دوســتان آنان برای کتابی شده باشد. ■ وضع قبل ترها بهتر بود

حســن کیائیــان، مدیــر مســئول «انتشــارات چشــمه» منکر تأثیــر جوایز داخلی برفروش بیشــتر کتابها نیســت امــا از ســویی تأکیــد دارد کــه این مســأله بیشتر طی سالهای گذشته مشهود بوده است. وی در همین رابطه گفت:« شرایط تا چند ســال پیش بهتر بود و تأثیر جوایز داخلیبرفروشکتابهانیزمشهودبود، اما حاال شرایط عوض شده، مردم نه تنها توجهــی بــه ایــن عنوانهــا ندارنــد بلکه حتــی کمتر به ســراغ کتــاب و کتابخوانی میآیند.»

او ترجیــح میدهــد ســخنی دربــاره دالیل این مســأله به میان نیاورد چرا که پاســخ به چرایی این مســأله را در انجام بررســیهای کارشناســان امــر میدانــد. بــا این حــال کیائیــان هم تأکیــد دارد که جوایز خصوصــی از اعتبار بیشــتری نزد کتابدوســتان برخــوردار هســتند، او بــه دوره نخســت جایــزه مهرگان بــه عنوان مصداقی بر همین گفتهاش اشــاره کرد و افزود:«وقتــی کتــاب حســین ســناپور در ایــن جایــزه خصوصــی برگزیده شــد مــردم اســتقبال بســیاری از آن داشــتند امــا متأســفانه تأثیر ایــن جوایز بــه مرور کمرنگ و کمرنگتر شده است.»

رضــا حاجــی آبــادی، مدیر مســئول «انتشــارات هــزاره ققنــوس» از نقــش تبلیغــات بر دیده شــدن ایــن آثار گفت و تأکیــد کــرد:«از آنجایــی کــه مــردم مــا چندان اهل مطالعه نیســتند و از سویی تعداد جامعــه کتابخوانمان هم خیلی قابل توجه نیست، ناشران و اهل قلمی که بــرای آثار خود تبلیغ و اطالعرســانی کنند میتوانند به استقبال مردم امیدوار باشــند.» به گفته این فعال عرصه نشــر حاشــیههایی که جوایــز دولتی همچون جایــزه «جــالل آل احمــد» یــا «شــعر فجر» طی ســالهای گذشــته پشــت سر گذاشــتهاند منجر به کاهــش اعتبار آنها بیــن مــردم شــده اســت. اغلــب جوایــز دولتــی در بــدو پیدایش شــرایط بهتری از امــروز داشــتند امــا نگرانــی مــردم از احتمــال اعمال نظر بر نتایج آنها منجر به توجــه بیشــتر به بخــش خصوصی و فعالیتهایشــان شــده اســت. حاجــی آبادی در خصوص توجه پخشکنندگان کتــاب بــه ایــن فهرســتهای اعالمــی گفت:« پخشکنندگان کتاب در صورتی از خریــد کتابهــای برگزیده و شایســته تقدیــر اســتقبال میکنند کــه بدانند این آثار مورد توجــه خوانندگان خواهند بود وگرنــه بــرای پخشکننــده فرقی نــدارد کــه کتاب جایزه دارد یــا نه! حتی برایش فرقــی نــدارد که جایزه مذکــور به بخش خصوصی تعلق دارد یا بخش دولتی.»

بــه گفته ایــن فعــال عرصه نشــر در بیــن مــردم ایــن تصــور حاکم اســت که در برگــزاری جوایــزی کــه مدیریــت آنها بــر عهــده دولت اســت شــفافیت عمل کمتری مشاهده میشود، این مسأله نه تنها در خصوص ایران بلکه در ارتباط با دیگر کشورهم صدق پیدا میکند.

محمدرضاتوکلصدیق،مدیرمسئول «انتشــارات صابریــن» میــزان اثرگذاری این جوایز را مرتبط با حوزههای کتابها میدانــد، او گفــت:« ادبیــات، تاریــخ و فلســفه از جملــه حوزههایی هســتند که دنبالکنندگان آنها به فهرســت منتشــر شــده از ســوی دبیرخانــه جوایز مختلف توجــه دارنــد، کتابخوانــان حرفــهای و تحصیلکــرده معموالً جوایــز مختلف و نتایــج حاصــل از آنها را دنبــال میکنند تــا ببیننــد چــه ویژگــی خاصــی منجر به انتخاب آنها شده است.»

او میزان اســتقبال مردم از فهرســت برگزیــدگان جوایز مختلف را وابســته به موفقیــت آنــان در جلب اعتمــاد مردم میداند و تأکید دارد:«متأســفانه بخش خصوصی در کشــورمان بودجه چندانی بــرای برگــزاری جوایــز در اختیار نــدارد، از ســویی متولیــان دولتی هم طــوری در برگــزاری جوایز رفتــار میکنند کــه انگار تنها هــدف آنــان برپایــی ســاالنه جوایز آنهاســت. مــا هنوزبــا آمــاری کــه گویای بررســی بازخورد نتایج جوایــز دولتی در میــان مردم باشــد روبــهرو نشــدهایم. از همین رو شــاید بد نباشــد که مســئوالن بــه جای برخــورد رزومه پرکنــی با جوایز تــالش بیشــتری بر کشــف نواقــص این رویدادها به خرج بدهند.»