قرارگاه شهری برای پشتیبانی روانی - معیشتی مردم

مروری بر فعالیت ســتاد بسیج اقتصادی در سالهای دفاع مقدس

واژه «ستاد بسیج اقتصادی» برای مردم ایـــران تداعیکننـــده ســـالهای جنگ تحمیلی اســـت. ســـتادی که با فعالیت خود توانست ضمن ایجاد همدلی میان مردم در تأمین کاالهای اساســـی نقش مؤثری ایفا کند. این ستاد است. زمانیکه کشـــور با بحران کاال روبـــهرو بود و دولت مسئولیت عظیم کنترل بازار را بر عهده داشت، این ستاد تشکیل شد وتوانست کارنامـــه موفقـــی را ارائـــه کند. شـــورای انقالب زمانی تصمیم به تأســـیس این ســـتاد گرفت که جامعه نیاز به آرامش از طریـــق تنظیم بـــازار داشـــت. اگر این نگاه نبود شاید در همان سالهای اولیه جنگتحمیلیکشوربابحرانکمبودکاال روبهرو میشد. اما دولتمردان با توجه به توصیههای گرانبهای امام خمینی(ره) بـــا تدابیـــر مؤثرکشـــور را از یـــک مســـیر سخت و دشوار با موفقیت عبور دادند و اکنون با نگاهی به رویدادهای سالهای جنـــگ تحمیلـــی میتوان بـــدون هیچ شک و شـــبههای به این نتیجه رسید که دلسوزی مدیران کشور با بسیج همگانی بخشهای مختلف بخصـــوص مردم، بحرانهـــای پیـــش رو را مدیریـــت کند. همدلی مردم با مدیران آن روز کشور نیز حسرتبرانگیزاست. مردمی که تجربه آن ســـالها را به ذهن دارند از همراهی مردم بـــا دولت در آن دوران حرفهـــای زیـــادی بـــرای گفتن دارند و معتقدند همراهی و همکاری که آن زمـــان بین مردم و دولت بود، وصف ناشدنیاست.آنهاستادبسیجاقتصادی را نمادی از آن همدلیها میدانند. شاید این حرفهـــا برای متولدیـــن دهههای بعـــد از جنگ معنـــا و مفهـــوم خاصی نداشـــته باشـــد یا حتی از ســـتاد بســـیج اقتصادی چیزی نشـــنیده باشند ولی به طور قطع اسم کوپن به گوششان خورده است. کوپنهایی که برای توزیع گوشت، مـــرغ، برنج، صابـــون، تخممـــرغ، کره، قند و شـــکر و روغن بهصـــورت یارانهدار و قیمت بســـیار کم در بین مردم توزیع میشـــد. غیر از این کاالها 22 قلم کاالی دیگرازطریـــق دفترچههـــای بســـیج اقتصادیتوزیعمیشد. ایـــن طـــرح کـــه بـــه اقتضـــای شـــرایط جنگی اجرا میشـــد بـــه اذعـــان راویان و بهرهمنـــدان طرحـــی موفـــق بـــود و بهصورتی عادالنه به توزیع امکانات در زمـــان جنگ میپرداخت. بـــا ورق زدن روزهای تاریخ میخواهیم سرگذشـــت ستاد بســـیج اقتصادی را بررسی کنیم. اواخـــر ســـال 58 بهدنبـــال ماجـــرای ســـفارت امریکا، کارتر رئیس جمهوری اســـبق امریکا، ایران را تهدید کرد که اگر گروگانهـــای امریکایـــی آزاد نشـــوند ما کل تجـــارت خارجی با ایـــران را معلق میگذاریـــم و اجـــازه تجـــارت را از ایران میگیریم.همینامرباعثشدکهدولت و شـــورای انقالب برای خنثی کردن این تهدید چارهای بیندیشـــند.بدین ســـان ایده بســـیج اقتصادی اوایل سال 59 در شـــورای انقالب مطرح و در نهایت این ســـتاد با دو محور فعالیت خود را شروع کرد.بخشی از فعالیتهای ستاد مربوط به روشهای تبلیغی و سیاســـی بود که باید در مقابل فشـــارهای روانی تحریم تدابیری اتخاذ میشـــد، بخش مهمتر اما وظیفهای بود که این ســـتاد درتأمین و توزیع مایحتاج ضروری مردم برعهده داشـــت. الزمه این امربـــه نحوی بود که مردم کمبود کاال را احساس نکنند. قبل از آغاز بهکار ستاد بسیج اقتصادی موضوعاتی از قبیـــل احتکار، صفهای طوالنـــی بـــرای خریـــد مـــواد غذایـــی، نرسیدن کاال به اقشار ضعیف و محروم مانـــدن برخـــی از خانوادههـــا از مـــواد پروتئینـــی بهدلیـــل گرانفروشـــی مردم را با مشـــکالتی مواجه کرده بـــود. در آن مقطع خیلی از کاالها کمیاب بود و برای خریـــد کاالهای اساســـی مـــردم مجبور بودند بهـــای بیشـــتری را بپردازند. این موضوعات چیزی نبود که از سوی دولت وقت پذیرفتنی باشد، لذا با برنامهریزی دقیـــق در این خصوص ســـتاد بســـیج اقتصادی تشکیل شد وتوانست کاالهای اساســـی مردم را تأمین و توزیع عادالنه آنها رامدیریت کند بهگونهای که پس از چند ماه از تأســـیس ستاد یاد شده دیگر خبری از احتـــکار نبود و مغازهدارانی که برای کاالهای اساســـی قیمتهای باال را تعیینمیکردندبهناچاربادولتهمراه شـــدند و به مـــرور زمان بازار به شـــرایط ثبات دست یافت. از اینرو مردم از ستاد بســـیج اقتصادی خاطرات خوبی دارند و از آن به نیکی یاد میکنند و معتقدند عامل اصلی موفقیت ستاد در همراهی مردم و دولت وقت بوده است. در ستاد بســـیج اقتصادی وزیران نفت، صنایع و معـــادن، کار و امور اجتماعی، کشاورزی، کشـــور، نیرو، امور اقتصادی و دارایی، بازرگانی، دفاع، سازمان برنامه و بودجه و رئیس کل بانک مرکزی ایران حضور داشتند. در ابتدای تشکیل ستاد بســـیج اقتصادی هدف این تشـــکیالت تأمیـــن کاال در داخـــل کشـــور بـــود، نـــه جیرهبنـــدی آن، ولـــی با شـــروع جنگ تحمیلی، این ســـتاد مســـئولیت تأمین کاالهـــای اولیـــه و کنترل و تنظیـــم بازار را هـــم برعهده گرفت. بنا بـــه اظهارات مســـعود روغنی زنجانی رئیس سازمان برنامـــه و بودجـــه وقت، ســـتاد بســـیج اقتصـــادی فقط کوپن توزیـــع نمیکرد، بلکهبحثقیمتگذاریوسیاستگذاری درنحـــوه توزیع کاالهای اساســـی و مورد نیاز مردم از شورای عالی اقتصاد گرفته شده و به ستاد بسیج اقتصادی داده شد. در حقیقـــت با تشـــکیل ســـتاد بســـیج اقتصـــادی، کوپـــن وارد اقتصـــاد ایران شـــد و تا چند ســـال پس از پایان جنگ هم نگاه حمایتـــی از مردم و جلوگیری از هر گونـــه رانت باقی ماند و نام آن به «کاالبـــرگ» تغییر کرد و پـــس از آنکه کشور از زیرســـاختهای شبکه تولید و توزیع مطمئن شد و به این یقین رسید کـــه دیگر بخـــش خصوصـــی میتواند وارد عرصـــه تنطیم بازار شـــود به مرور برونسپاری را آغاز کرد.