احیای هامون با کاشت نهال
تنها8 درصدطولرودخانههیرمندبهعنوانسرچشمهاصلیتاالبهاموندرسیستانوبلوچستان قرارگرفتهاست
نــام تــاالب هامــون را زیــاد شــنیدهایم اما شــاید بــاور اینکه از ســومین دریاچه بــزرگ ایــران پــس از دریاچــه خــزر و ارومیــه، هفتمیــن تــاالب بینالمللــی جهــان و یکی از ذخیره گاههای زیســت کــره در ایــران تنهــا زمینهایــی بیآب و قایقهایــی دفن شــده زیر شــن باقی مانــده، کمــی دور از تصــور باشــد. امــا واقعیــت ایــن اســت کــه حــالوروز هامون که روزی سرچشمه رزق و روزی مردمــان قانــع ایــن دیــار بــوده خوش نیســت و حدود 20 سال اســت که روند خشکی را در پیش گرفته و دیگر چیزی بــه جز گرد و غبار برای بذل و بخشــش ندارد. طبق اعالم مرکز آمار از جمعیت روستایی اطراف حاشیه تاالب هامون و حــدود 6 کیلومتری آن بهطور متوســط یکهزار و 250 خانوار مهاجرت کردهاند. یعنــی تقریبــاً تاکنــون 24 هــزار نفــر از جمعیت اطراف روســتاهای تاالب کم شــده و میتــوان گفت ســال 97 یکی از ســالهایی است که مســئوالن به توجه بــه کاهش منابع آبــی و تغییر الگوهای بارشــی تأکیــد دارنــد و معتقدند مردم این خطــه باید کشــاورزی را تا حدودی محدود کرده و به سمت مشاغلی دیگر بروند. ■ ضرورتتخصیص«حقابهطبیعت» به تاالب هامون
«نیره پورمالیی»، مدیرکل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان نیز در گفتوگــو بــا روزنامه ایــران میگوید: تــاالب هامــون 5 هــزار و 700 کیلومتــر وســعت دارد که 3 هــزار و 800 کیلومتر آن داخــل ایران قرار گرفته و تنها بخش کوچکی متعلق به افغانســتان است در حالی کــه تنها 8 درصد طــول رودخانه هیرمند بهعنوان سرچشــمه اصلی این تــاالب در اســتان قــرار گرفته اســت. در واقــع مدیریت اصلــی آب این رودخانه در اختیار کشور همسایه قرار دارد.
پورمالیــی بــا اشــاره بــه تخصیص ح ق ا ب ـ ـ ه ب ـ ـ ه کشــور ایــران میافزایــد: ســاالنه 8 هــزار و 200 متــر مکعب که از دیرباز حقابه متعلق به کشــاورزی و شــرب بوده به ما تعلــق میگیرد و در این خصوص مشــکلی نداریــم. اما ما بهدنبال تخصیص «حقابه طبیعت» درایــنتــاالبهســتیم.درگذشــته ایــن تــاالب در زمــان وقــوع بادهــای 02۱روزه ماننــد یــک کولــر طبیعــی عمــل میکرد اما اکنون بــا بروز پدیده خشــکی، هامــون در زمــان وقــوع این بادهــا به یکی از کانونهای اصلی گرد و غبــار اســتان تبدیل شــده اســت. در واقع ما بهدنبال این هســتیم مســائل ز ی س ـ ـ ت م ح ی ط ی و طبیعــی تــاالب را برطرف کنیم.
مدیــرکل حفاظــت محیــط زیســت سیســتان و بلوچســتان آبگیــری تــاالب هامــونطــیدهه هــایاخیــررادر بخشهــای مختلــف تــاالب متفــاوت دانســتوخاطرنشــانکــرد:تــاالب هامون بــه 3 پهنه، شــامل بخشهایی ازتــاالبکــهطــیســالهایگذشــته آبگیری نشده، پهنههایی که در صورت ورود آب هــر ســاله آبگیری میشــوند و پهنههایی که باید برای حفظ اکوسیستم گیاهــی و جانــوری در آنهــا نگهداشــت آب صــورت پذیــرد، قابــل ناحیهبندی اســت و سیاســتهای ما بر اســاس این 3 بخش اجرا میشــود. طــرح اداره کل محیطزیســت بــا اســتناد بــه ایــن پهنه بندیها و همچنین براساس حجم آب ورودی به تاالب، برنامههای خود شامل تثبیتبستر،پخشسیالبونگهداشت آب به منظور ایجاد اکوسیستم گیاهی و جانوری (احداث دایک) را اجرا میکند. تمــام طرحهــای مدیریتــی تــاالب در سالهای گذشته بر مبنای میزان ورودی آب بــوده از اینرو در حال حاضر نیاز به بازنگری و اصالح دارد. ■ طرح کاشت نهال در تاالب هامون
ایــن مقــام مســئول بــا اشــاره بــه طرحهای کنترلکننده کانونهای گرد و غبار تاالب، میگوید: طرح کاشت نهال در 300 هکتار از بستر تاالب هامون برای نخســتینبار با اعتبــارات ملــی در حال انجــام اســت. در ایــن طــرح گونههایی ســازگار با اقلیم در شــمال بســتر تاالب ه ا م ــون بــا اســتفاده از روشهــای ب ی و ل و ژیــک و غیــر بیولوژیــک کاشــته میشــوند که تأثیر بهســزایی در کاهش ریزگردها خواهند داشت. ■ ا جــرای طــرح قــرق از اصلیتریــن وظایفمحیطزیست
و ی کار مهــم اداره کل حفاظــت محیط زیست استان در حوزه تاالبها را اجرای طرح قرق میداند و میگوید: با توجه به اهمیت حفظ گونههای گیاهی در اطــراف تــاالب هامون بایــد از چرای دام در ایــن مناطق جلوگیری شــود. در این راستا تاکنون بیش از 7 هزار نفر شتر از بستر تاالب هامون خارج شده است.
مدیــرکل حفاظــت محیــط زیســت اســتان در پایان خاطرنشان میکند: در خصوص مســأله احیای تــاالب هامون همــه چیــز بایــد واقــع بینانــه ارزیابــی شــود. بایــد بپذیریــم الگــوی بارشهــا ت غ ی یــر کــرده و بــرای اســتفاده منابــع
آبــی بــا محدودیــت مواجــه هســتیم و نیــاز اســت به ســوی مدیریــت مصرف حرکت کنیم. ■ حقابهصرفکشاورزیمیشود
ب ــه اعتقــاد «مســعود باقــرزاده کریمــی»، مدیــر دفتــر اکوسیســتمهای تاالبی ســازمان حفاظت محیط زیست در گفــت و گــو با «ایــران» حقابــهای که بهطــور قانونــی هرســاله به کشــور ایران داده میشــود بهجــای احیــای تــاالب، صرف مصارف کشاورزی میشود.
بهگفته باقرزاده کریمی از دیرباز این آب بهمصارف کشــاورزی و شرب تعلق داشته و این سیالبهای فصلی بودهاند کــه زمینــه احیــا و ادامــه حیــات تــاالب را مهیــا میکردهانــد. در حــال حاضــر بهخاطر مســائلی از قبیل ساخت و ساز در باالدســت از ســوی کشــور همســایه، تغییــر الگــوی بارشها ...و تــاالب دچار مشکل اساسی است.
همه میدانیــم حیات تاالب هامون کامــالً بهرودخانــه هیرمند که سرمنشــأ آن در کشــور افغانســتان قــرار گرفتــه، وابســته اســت. البته نباید ایــن نکته که در ســالجاری آورد ایــن رودخانــه تنها 2 درصد بوده را نادیده بگیریم. از سوی دیگــر ســیالبهایی که به ایــن رودخانه وارد شدهاند و تنها آوردهها در سالهای اخیر بودهاند نیز با ســرعت باالی 4 متر در سال تبخیر میشوند.
■ تشکیل کارگروه مشــترک میان ایران و افغانستان
وی احیــای هامون را احیــای زندگی میداند و میگویــد: با توجه به اهمیت بینالمللی این تــاالب و با پیگیریهای انجــام شــده در حــوزه بــرون مــرزی، کارگروهی مشترک میان 2 کشور تشکیل شــده کــه تمــام مســائل و مشــکالت را حــل و فصل کند. در حــوزه درون مرزی نیــز اقدامهــای مناســبی انجــام گرفتــه اســت. در بازید اخیر وزیر کشور از تاالب هامون تمام طرحهای اولویت دار مورد بازنگــری قــرار گرفتــه و تأکید شــده این طرحهــا بــا ســرعت و جدیت بیشــتری مورد پیگیری قرار بگیرد. ■ رقابت میان بخش کشاورزی و احیای تاالب
وی با اشاره به اینکه از دیرباز تاکنون میــان بخش کشــاورزی و احیــای تاالب رقابتی تنگاتنگ وجود دارد، خاطرنشان میکند: در سالهایی که بارشها نرمال باشــد حقابه قانونی ایران 820 میلیون متــر مکعب اســت که ایــن میــزان آب اصالً بــرای احیــای تاالب کافی نیســت و تنهــا بخش کشــاورزی از آن اســتفاده م یکنــد. حقابــه تاالبهــای هامــون کامالً به کشــور افغانستان وابسته است و در ایــن رابطــه نیــز یــک حقابــه برای فعالیتهای کشــاورزی از گذشــتهها به جا مانده اســت. باید بــه مبانی دیگری
نیــز غیــر از احیــای تــاالب بیندیشــیم و مهمتریــن برنامه این اســت کــه میزان وابســتگی مردم و معیشتهای وابسته بــه تاالب را کم و صنعت و تجارت را در منطقه گسترش دهیم. ■ ایــران نیــاز آبــی خــود را تعییــن کرده است
ب اقــرزاده کریمــی از تعییــن نیــاز آ بــی تــاالب هامــون از ســمت ایــران خ بــر میدهــد و میگویــد: مذاکــرات زیــادی دربــاره تاالبهــای هامــون بــا کشــور افغانســتان انجــام شــده و طبق جمعبندیهــای صــورت گرفتــه، مقرر شــد که نهایتاً مطالعات مشترکی برای تعییــن نیاز آبــی هامون صــورت گیرد. ایران ایــن کار را انجام داده و تا حدودی توانســتهایم مســئوالن افغانستان را نیز نســبت بــه تعیین نیــاز آبی کشورشــان مجاب کنیم. مدیر دفتر اکوسیستمهای تاالبی ســازمان حفاظت محیط زیست بــا بیان اینکــه 4 کارگــروه در ایــن رابطه ت ش ـ ـ ک ی ل شــده،تأکیــدمیکنــد:ایــن کارگروه هــا در بحــث دیپلماســی آب تشکیل شــده که دریکی از آنها موضوع محیط زیســت هامون بررســی میشود و قطعــاً مســائل حقابهها را نیــز دنبال میکنیــم. تــاالب هامون بتدریــج دچار مشکالت شد و روند بهبود آن نیز زمانبر خواهد بــود. البته برای کوتــاه مدت نیز برنامههایی را مدنظر داریم.