عقل سرخ حکیم
هشتصد و شصت و چهار سال از مرگ سهروردی گذشت
«ایران»: شهابالدین یحيى ســهروردی معروف به شيخ اشراق حلقه وصل حكمــت ایران باســتان با معــارف دینــى دوران ایران اســالمى اســت. او در ســده ششــم هجری قمری (دوازدهم ميالدی) زیست و به چهل سالگى نرسيد که در زندان صالحالدین ایوبى درگذشت.
سهروردی در مقدمه حكمــه االشــراق بــر ايــن بــاور اســت كــه حكيــم متألــه در رأس انديشــه فلســفى اســت. وی بــه انســان و كمــال او فــارغ از انديشــه اصالــت انســان بــه معنــای امــروزی آن پرداخــت. تأكيد بر مســأله توحيــد و نفى ثنويت و الحاد، موجب شــد تا هستىشناسى به نوراالنوار، غايت هستى باز گردد. حكيم در فلسفه اشراق، پيچيده در تأله است و كمال او در انســان بودن و نيل به فنا در توحيد اســت. اين مســير به نوراالنوار منتهى مىشــود. انوار جــالل وی را به عالــم ايران باســتان و خورنه پيونــد داد. بخشــى از انديشــه او مشــتمل بــر حكمت و بخشى ديگر ناظر به فلسفه است. هنگامــى كه از حكمت ســخن مىگويد لحن وی فلســفى و متمايز از عرفان اســت. حكيم در فلســفه او بــا مقامــات حكيمــان در ديگر اديان و مذاهب فلسفى قابل مقايسه نيست. سهروردی با طرح مقام امام تمايالت شيعى خــود را نشــان داد. نزديک بودن ســخن او در مقدمه حكمه االشراق به فرمايشاتى از امام علــى، امــام باقر و امــام رضا عليهم الســالم اين ســخن را تأييد مىكند. در انديشــه وی با حضــور متألــه، رياســت به بحاث نمىرســد. خليفــه آنچــه را نيــاز دارد از خــدا مىگيــرد. انســان متألــه با فكــر و نظر و نيز بــا اتصال به
وحى و الهام، مقبول خداوند مىشود. رياست معنــوی امام به معنای شايســتگى، قدرت و اتصاف به كماالت است. به گزارش شارحان ســهروردی، كيومــرث و كيخســرو حكومــت معنوی داشــته و حكومت آنــان مرتبه نازلى از حكومت انبيا عليهم السالم است. خالفت و واليــت وارثــان محمــدی كاملترين ظهور توحيــد اســت. كمــاالت انبيا عليهم الســالم در باطــن حضــرت على عليه الســالم نهفته است. حكيم متأله، به حسب تعبد و تعقل، شايســته قانونگذاری اســت. نيز شايســتگى او به حســب فهــم وحــى و درک آن و اجرای قوانيــن اســت. بعضــى از حكيمــان از ارباب تأله در هر عصر محســوب مىشــوند. قطب يا پير بهعنوان راهبر آدميان در طريق الىاهلل اســت. كار او تعليم و تهذيب نفوس است. او از حيــث احراز اين دو صفت در كمال اســت. دنيــای آدميان را آراســته مىكند، بدون آنكه تعلقى به آن داشته باشد. اخالق حسنه را در ميان آنان رواج مىدهد و اسوه فضايل است. او بهعنوان قطب، واليت و رياســت ظاهری و باطنى داشــته و فرمان او قابل اطاعت است. قطــب، در رأس هــرم واليــت اســت. در ايــن عصر وجود مقدس حضرت ولىاهلل االعظم حضرت حجه بن الحسن العسكری، روحى و ارواح العالمين له الفداه، تنها خليفه خداوند بر زمين است. ايشان به نيابت از انبيا عليهم الســالم دارای مقــام واليت كلى الهى اســت. حكم و شمشير در دست متأله بحاث يا فقط متأله اســت. اگر تدبير احوال عالم در دســت امام باشد، آن زمان، نورانى خواهد بود و اكثر اهل آن به دور از اخالق زشــت بوده و آراســته به اوصاف پســنديده هســتند. زمان رياســت حكيــم متأله به ســبب نشــر علــم، حكمت، عدل واخالق پسنديده، نورانى است. جامعه يا امت، تحت تأثير كماالت نفســانى انســان كامل اســت. ســبب غلبه ظلمت، فقدان نور امام اســت. سهروردی و شــارحان او در تقرير شناخت شناسى سخن فارابى، فلسفه اشراق را بــه گونهای توصيف مىكنند كه در رأس آن امام قرار دارد. اين مقام بر مقام انبيا عليهم الســالم اشــتمال دارد. اينكــه مبنــای ســخن ســهروردی در طرح اين ســخن به چه اموری راجــع اســت، هنوز معلــوم نيســت. اختصار ســخن وی در مقدمه حكمه االشراق موجب شــده تــا كمتــر از آن رمزگشــايى كننــد. ظهور شــيعى سخنان ســهروردی به حســب تأثر از فارابى اســت. فلســفه اشــراق، فيض ناشــى از مجــاری عالى هســتى بــوده و از مقــام امام ناشى مىشود. سهروردی فلسفه اشراق را بر اين مبنا اســتوار كرد. حكمت نظری و عملى فارابى و سهروردی بر اين معانى استوار است.