تناقضهای امریکایی

مایک پمپئو وزیر خارجه این کشــور، کمی بعــد از پیشــنهاد روز دوشــنبه ترامــپ، موفقیــت در چنیــن مذاکراتــی را به تغییر رفتــار تهــران مربوط دانســت تا ایــن گزاره بیــش از پیش هویدا شــود کــه دولتمردان کاخ ســفید در رابطــه بــا ایــران سیاســتی واحــد و همگن را دنبال نمیکنند. پیشتر در خردادمــاه و خــروج امریــکا از برجــام بود که مایک پمپئو 12 شــرط مشــخص را بــرای مذاکــره با ایــران مطرح کــرد و اخیراً نیز با انتقاد از سیاســتهای داخلی ایران، مدعی شد که دولت امریکا از خواستههای مــردم ایــران حمایــت میکنــد. او اگرچــه بعد از پیشــنهاد مذاکره مســتقیم ترامپ، شــرطهای از پیــش تعییــن شــده را بازگــو نکرد اما فراهم شدن زمینه مذاکرات مورد نظر ترامپ را به تغییر رفتار اساسی تهران ذیل راهبــرد دوازدهگانه واشــنگتن ممکن دانست. وجــه دیگــر سیاســتهای ناهمگــن دولتمردان کاخ ســفید نســبت به ایران به تفاوت آشــکار مواضع وزیر دفاع و مشــاور امنیت ملی کاخ ســفید در قبال حاکمیت جمهوریاسامیایرانبازمیگردد.ادعای متیس مبنی بر اینکه کشورش قصد تغییر نظام ایــران را ندارد و تنها خواهان «تغییر رفتار ایران درخصوص برخی تهدیدهایی اســت کــه از جانــب نیروهــای نظامــی، سرویسهای امنیتی و نیروهای نیابتی این کشــور وجــود دارد»، در مقابــل این موضع «جــان بولتــون» مشــاور امنیت ملــی کاخ سفید که پیش از انتصاب به این سمت، با حضوردرجمعگروهکمنافقینگفتهبود: «سیاست آشکار امریکا باید براندازی رژیم ایران باشد و امیدواریم این کار قبل از 2019 انجام شود»، نمای دیگری از اختافنظر تصمیم گیرندگان سیاست خارجی امریکا نســبت به ایران به شمار میآید. در چنین شرایطی اســت که سیاستهای متناقض دولتمــردان امریکایــی از دعوت ترامپ به مذاکــره مســتقیم و بی قید و شــرط گرفته تــا ملــزم کــردن ایــران به محقق ســاختن شــروط دوازدهگانــه امریکا بــرای واقعیت بخشیدن به چنین مذاکراتی با این پرسش مقامهــای ایرانــی و افکار عمومــی روبهرو میشــود که ترامپ با مجموعــه اقداماتی نظیر رایزنی با کشــورهای طرف تجارت با ایــران برای همراه کردنشــان با سیاســت امریکا از طریق تهدید و هشــدار، همسویی با جریانهای اپوزیسیون خارجی و کوشش بــرای تعمیــق بخشــیدن به شــکاف میان ایران و کشــورهای منطقهای و پیگیری این سیاســتها در کنار فراهم کردن مقدمات یــک تقابــل نظامــی، چگونــه از مذاکــرات مســتقیم و بی قید و شــرط با ایران ســخن میگوید؟ چنانکه کمال خرازی، رئیس شورای روابط خارجــی ایــران در واکنــش بــه پیشــنهاد ترامپ پیشینه تلخ مذاکره هستهای ایران و امریــکا و عهدشــکنی این کشــور را یادآور شــده و همیــن پیشــینه را دلیــل مناســبی بــرای بیاهمیت خواندن خواســته رئیس جمهوری امریکا از ایران دانسته است. ■ وزارت خارجــه: گفــت و گــو شــرایط و الزاماتیدارد بهــرام قاســمی، ســخنگوی وزارت امــور خارجــه روز گذشــته در واکنش به ســخنان جدیدترامپ گفت:«بایدببینیمآیارئیس جمهــوری امریــکا بعــد از ســرخوردگی از لفاظیهــای بیحاصــل بــا تغییــر ادبیات خــود تصمیم گرفته اســت دســت از زبان تهدیــد علیه مــردم ایران بــردارد یــا خیر. گرچــه اظهــارات وزیــر خارجــه امریــکا که بافاصله بعد از صحبتهای آقای ترامپ بیان شــد، نشان ســردرگمی و آشفتگی در سیاست خارجی امریکا است.» قاســمی با بیان اینکه پیشنهاد گفتوگو با ایران در شــرایطی ارائه میشــود که دولت ایاالت متحده امریکا بدون هیچ توجیهی و برخاف تمام موازین بینالمللی از برجام خارج شــده و تحریمهای غیرعادالنه خود را مجــدداً بــر مــردم ایــران تحمیــل کرده اســت، افــزود: «جمهــوری اســامی ایران در عمــل ثابــت نموده که اهــل گفتوگو و منطــق اســت و چنانچه تعهــدی بپذیرد، بدان پایبنــد میماند. اما آیــا آقای ترامپ هــم میتواند چنین ادعایی بکند؟ مذاکره شــرایط و الزاماتی دارد که تاکنون در گفتار و رفتار آقای ترامپ و همکارانش نشانهای از آن دیــده نشــده اســت. ایشــان چگونــه میتوانــد بــه مــردم ایــران ثابــت کنــد که ســخنان شب گذشــتهاش از ســر یک اراده واقعی بوده و برای عوامفریبی بیان نشــده است در حالی که وزارت خزانهداری امریکا کشــور بــه کشــور حرکــت میکند و بــه آنها برای ممانعــت از همکاریهای اقتصادی و بازرگانی با ایران فشار میآورد؟» قاسمی تأکیــد کرد: «تحریــم و فشــار نقطه مقابل گفتوگو اســت که نیازمند احترام متقابل و پایبندی به تعهدات بینالمللی است.» ■ ترامپ:شرطیبرایایرانندارم رئیــس جمهوری امریکا دوشــنبه گذشــته در حالی در نشســت خبری با نخست وزیر ایتالیا از مذاکره با ایران ســخن گفت که در پاســخ به ســؤالی دربــاره شــرایطش برای دیدار با مقامهای ایرانی چند بار تأکید کرد که هیچ شرطی برای چنین دیداری ندارد. ترامپ گفت: «هیچ شــرطی وجــود ندارد. اگــر آنهــا بخواهنــد ماقــات کننــد، ما هم ماقات میکنیم. این هم برای کشور خوب اســت، هم بــرای آنهــا، هم برای مــا و هم بــرای جهان.» رئیس جمهــوری امریکا که تأکید میکرد این پیشنهاد را از روی ضعف یــا از موضع قــدرت مطــرح نمیکند بلکه معتقد است که کار درستی است، در عین حال گفت: «اطمینان نــدارم که آنها هنوز آمادگی آن را داشته باشند اما معتقدم که عاقبت آنها مایل به ماقات خواهند بود.» پیشــنهاد مذاکــره بــدون شــرط در حالــی از ســوی ترامــپ مطــرح شــده اســت کــه وزیــر خارجه امریــکا در خردادماه گذشــته فهرســتی از مطالبــات ادعایی علیــه ایران را منتشــر و ایران را به تصویب شدیدترین تحریمهــای تاریخی تهدید کرد. رویکردی که دولتمردان امریــکا در عین پیگیری آن کوشیدهاند پرونده هستهای و شمار دیگری از موضوعــات مــورد اختــاف دو کشــور را زیر ســایه تحریم و با درخواســت مذاکرات مستقیم، مطابق با معیارهای خود حل و فصل کنند. این چنین بود که ساعاتی پس از پیشــنهاد مذاکره بدون شرط با مقامات ایران از ســوی ترامپ، وزیــر خارجه امریکا شــرایطی را برای چنیــن مذاکراتی تعیین کــرد و در مصاحبــه بــا شــبکه تلویزیونــی امریکایی «سیانبی» گفت که «ما پیشتر این موضــوع را مطــرح کردهایم که رئیس جمهوری مایل به ماقات با دیگران برای حل مشکات اســت» اما افزود که «تغییر اساسی در رفتار ایرانیان و ورود به یک توافق هســتهای دیگر، بــرای موفقیــت در چنین مذاکراتی ضروری به نظر میرســد.» گرت مارکوس، ســخنگوی شــورای امنیت ملی امریکا نیــز دیگر مقامی بود که گفتوگوی دوجانبه تهران و واشنگتن و پایان دادن به چهار دهه دشمنی میان دو کشور را با تغییر رویکرد اساسی ایرانیها ممکن دانست. او گفــت: «در صورت تغییرات آشــکار، قابل لمــس و مانــدگار در سیاســتهای ایــران، امریکا حاضر اســت برای پایان تحریمها و برقــراری مجدد و کامل روابط دیپلماتیک و تجــاری وارد عمل شــود و به ایــران اجازه دهــد که فناوری پیشــرفته داشــته باشــد و از پیوســتن دوبــاره اقتصاد ایــران به نظام اقتصادیبینالمللیحمایتکند.» با این وصف به نظر میرسد سیاستهای متناقــض امریکاییهــا پذیــرش نیــت صادقانــه آنها برای گفتوگــوی بدون قید و شــرط را بــا تردیدهــای اساســی همــراه کرده اســت. عاوه بر مواضع متفاوت وزیر خارجه امریکا با رئیس جمهوری این کشور تنها ســاعاتی بعد از ارائه پیشنهاد ترامپ، تاشهای کاخ سفید برای سنگاندازی در مسیر تحقق برجام و بهرهمند شدن ایران از مزایــای آن نکتــه قابل تأمل اســت که با ادعای ترامپ جــور درنمیآید. مضاف بر آن این ســؤال هم به صورت جدی مطرح اســت کــه در صــورت انجــام گفتوگوهــا بین تهران- واشــنگتن با توجــه به کارنامه بدعهــدی ترامپ در برجام، چه تضمینی وجود خواهد داشــت کــه رئیس جمهوری امریکابهتعهداتبعدیخودپایبندباشد. ■ کنایهشرمنبهترامپ همین تناقضگوییها زمینهســاز آن شده که محور مشــترک بســیاری از واکنشهای مقامــات خارجی به پیشــنهاد ترامپ هم یادآوری یکجانبهگرایی کاخ سفید در قبال برجام باشــد. محمد البرادعــی، مدیرکل پیشــین آژانــس بینالمللــی انــرژی اتمی بــا انتشــار پیامــی در صفحــه توئیتــر خود در واکنــش بــه پیشــنهاد ترامــپ نوشــت: «تو نمیتوانــی توافقی که همــه آن را یک دســتاورد میدانند کنــار بگذاری، ایــران را تهدیــد کنــی، بــه رهبرانش توهیــن کنی و ســپس به طــور ناگهانــی خواســتار مذاکره شــوی.» ونــدی شــرمن، مذاکــره کننــده ارشــد واشــنگتن در مذاکرات هستهای نیز در واکنشــی توئیتــری بــه پیشــنهاد بــدون پیششــرط ترامپ به کنایه گفــت: «آقای رئیس جمهــوری ایران ممکن اســت یک پیششرط داشته باشد- پیوستن امریکا به جمع کشورهای حامی برجام که ضمانت میکنــد ایران هیچگاه نمیتواند به ســاح هستهای دست پیدا کند.» ■ ازانتقادتاتوصیهبهگفتوگو دعــوت ترامــپ از ایــران بــه مذاکــره در نخســتین واکنشهــا از ســوی مقامهــای مختلــف ایــران، گرچه بــا توجه به ســابقه بدعهدی دولتمــردان امریــکا در خروج از برجام و فهرســتی از کارشکنیهای دولت او علیه کشــورمان با اقبالی مواجه نشد اما در عین حال با این خواسته از سوی برخی مقامهــای کشــورمان روبهرو شــد کــه این پیشنهاد مورد تأمل بیشتر مقامات ایرانی قرار گیرد. ســاعتی پس از پیشــنهاد رئیس جمهوری امریکا، مشــاور سیاسی روحانی نخســتین مقامی بــود که به این پیشــنهاد واکنش نشان داد. حمید ابوطالبی نوشت:

«گفتوگــوی تلفنی رؤســای جمهوری دو کشــور در ســازمان ملــل در ســال 29۳1، بر این بــاور اســتوار بود کــه میتوان بــا التزام بــه ابــزار گفتوگو در مســیر اعتمادســازی گام برداشــت. برجــام دســتاورد التــزام به گفتوگو اســت؛ باید آن را پذیرفت. ســال گذشــته در مجمــع عمومی ســازمان ملل پــس از تهدید ملت بــزرگ ایران، موضوع ماقــات دو رئیس جمهوری مطرح شــد؛ اکنــون هم پس از خروج از برجام، ماقات بدون پیششرط عنوان میشود! کسانی که به گفتوگو به عنوان روش حل اختافات در جوامع متمدن بــاور دارند، باید به ابزار آن هم ملتزم باشند.»

محمــد صــدر عضــو مجمــع تشــخیص مصلحــت نظــام هــم معتقــد اســت کــه پیشــنهاد ترامــپ بــه ایــن خاطر اســت که بگویــد مــن آمادگــی مذاکــره داشــتم، اما طرف ایرانی نپذیرفت. لذا برای اینکه این توطئــه او خنثی شــود، ایــران بایــد بگوید؛ آقــای ترامــپ در ابتدا باید اول اشــتباهات گذشــته اش را جبــران کنــد، بعد حــرف از مذاکــره بزنــد. یعنی رســماً اعــام کند که اشــتباه کرده از برجام خارج شــده و برجام را بپذیــرد. وی افــزود: بعــد از اینکه رئیس جمهــوری امریکا اعــام کرد کــه پایبند به برجام اســت، همانگونه که در گذشــته در چارچوب برجام مذاکراتی انجام می شد،

می توان بازهم با امریکا مذاکره ای صورت گیرد. علــی مطهــری، نایــب رئیس مجلــس با اشــاره به تحقیرهایی که ترامپ نســبت به ایــران داشــته مذاکــره در ایــن وضعیت را توأم با ذلت، خواری و تحقیر دانست. علی مطهــری در عیــن حال مذاکره در شــرایط عادالنــه و توأم بــا احترام متقابــل را اقدام مناسبی دانســت و افزود: «مذاکره و رابطه دو مفهــوم جداگانــه اســت. ممکن اســت رابطه با امریکا برقرار شود تا تسهیاتی مثاً برای اتباع ایرانی ساکن در امریکا به وجود آید ولی مذاکره یعنی توافق با امریکاییها در حوزهها و مسائل مختلف.»