ارتقای سالمت در سایه خودمراقبتی
یک متخصص پزشــکی اجتماعی و پیشگیری در گفتوگو با «ایران» تأکید کرد
بشـــر از دیرباز بـــه دنبـــال روشهایی بوده اســـت که بتواند ســـالمت خود را در برابر تهدیدات محیطی حفظ کند. درواقع زمانی که انســـانها احســـاس میکنند چیزی اشتباه است یا عالمتی غیرطبیعی وجود دارد آن را به برخی از علل مشـــخص مرتبط کرده، سعی میکنند از طریق بهترین روش ممکن این عالئـــم را بـــه حداقل رســـانده یا حذف کنند. تالش انســـان برای حذف نشـــانههای غیرطبیعی همان مفهوم خود مراقبتی را در بر میگیرد.
اما این که تالش و فعالیت افراد تا چه حد در جهت خود مراقبتی باشـــد وابســـته به این نکته اساســـی است که تا چه حد از منشـــأ و علل مؤثر بر بروز این عالئـــم و نشـــانههای غیرطبیعی و نگـــران کننـــده، آگاهی دارنـــد. برای مثـــال در گذشـــتههای دور و قبـــل از دوران ظهور پزشـــکی مدرن، نظریات متعددی برای توضیح علل بیماریها وجود داشت. عدم تعادل برخی مواد، علل فراطبیعی، شـــانس و همچنین ســـحر و جادو همگی عللـــی بودند که افراد برای توجیه مشـــکل خود دست به دامـــان آنهـــا میشـــدند. بنابراین، روشهای مراقبـــت از خود در جوامع مختلف طیف گســـتردهای از گزینهها مانند استفاده از گیاهان، گرما درمانی و مـــواردی از ایـــن دســـت را شـــامل میشد.
دکتر ترمه ترجمـــان در گفتوگو با «ایران» خودمراقبتی را چنیـــن توضیـــح میدهـــد: خـــود مراقبتـــی مجموعـــه فعالیتهایی اســـت که مردم برای ایجاد و حفظ ســـالمت خـــود و پیشـــگیری و مقابله با بیماریهـــا انجام میدهند. در واقع این یک مفهوم وســـیع اســـت که بهداشـــت، تغذیه، شـــیوه زندگی، عوامـــل محیطی، عوامـــل اجتماعیاقتصـــادی و خود درمانـــی را دربرمی گیرد. این متخصص پزشکی اجتماعی و پیشگیری میافزاید: مراقبت از خود در حیطههای مختلف مانند سالمت روان، ســـبک تغذیه ســـالم، بهداشت خـــواب، فعالیـــت بدنـــی مناســـب، بررســـیهای دورهای و واکسیناســـیون سبب پیشگیری از بیماری ها و ارتقای سالمت فرد میشود.
بـــه گفتـــه دکتـــر ترجمـــان، اصـــل پذیرفته شـــده این اســـت که مراقبت از خود توســـط افراد عـــادی در جهت حـــذف عالمـــت و حفـــظ و بهبـــود سالمت صورت میگیرد. با این حال، خـــود مراقبتـــی در زمان حضـــور یک بیماری خـــاص نیاز بـــه منابع علمی و دسترســـی به افراد متخصص دارد. متخصصان معتقدنـــد خود مراقبتی در ســـطوح مختلـــف جمعیتـــی قابل اجراســـت، ایـــن متخصص پزشـــکی اجتماعی و پیشـــگیری، فعالیتهای مرتبـــط با هر ســـطح را چنین توضیح میدهد: ســـطح فردی نخســـتین گام در خودمراقبتی است که فرد با انجام ورزش در حفـــظ آمادگی جســـمانی و ارتقای ســـالمت روان خود میکوشد. تغذیه سالم و متناسب با شرایط سنی فرد، پرهیز از خود درمانی با دارو بدون تجویز پزشـــک، اجتناب از اســـتعمال ســـیگار و همچنین داشـــتن رفتارهای ایمن برای پیشگیری از آسیب دیدگی نیـــز در ســـطح فـــردی قـــرار میگیرد. مراقبـــت از خود در ســـطح فـــردی در تشخیص زودرس بیماریها و استفاده از فرآیندهای درمانی مناسب و بموقع تأثیر بسزایی دارد که نتیجه آن ارتقای ســـالمت فرد خواهد بود. وی ســـطح خانـــواده را مرحلـــه دوم میدانـــد و خاطرنشـــان میکند: شناسایی بموقع مشـــکالت ســـالمت در افرادی که نیاز به حمایت بیشتر دارند مانند کودکان، ســـالمندان و مبتالیان به بیماریهای مزمن میتوانـــد بخش مهمی از خود مراقبتی باشد.
اما در گامی فراتر میتوان از سطح جامعـــه بـــه عنوان ســـطح ســـوم نام برد. گروههای مردمـــی آموزش دیده در زمینه خـــود مراقبتـــی میتوانند با ایجـــاد یک محیـــط فعال تجـــارب در مراقبـــت از خـــود و اعضـــای خانواده آسیب پذیر را به اشتراک بگذارند. این اشـــتراکگذاری در بهبود مهارتهای الزم بـــرای مراقبـــت از خـــود نقـــش بسزایی خواهد داشت.
دکتر ترجمان معتقد اســـت، دارو درمانی موضوع قابـــل توجه و یکی از عناصر مهم مراقبت از خود، محسوب میشود اما خود درمانی در این حیطه نیاز به توجه خاصی دارد. بســـیاری از افراد که به سیستم بهداشتی دسترسی ندارند با اســـتفاده از داروهـــا اقدام به خود درمانی میکنند. اما بهتر اســـت بدانیم که بســـیاری از داروهای خاص بایـــد با تجویز پزشـــک و تحت نظارت دقیق صورت گیرد. این مســـأله شامل بسیاری از داروهای گیاهی نیز میشود. بنابراین خوددرمانی در این حیطه نیاز به توجه ویـــژه دارد و افرادی که دراین رابطـــه آموزشهـــای الزم را ندیدهاند نباید خودسرانه دارو مصرف یا تجویز کنند.
این متخصص پزشـــکی اجتماعی و پیشـــگیری در خاتمـــه تأکید میکند: بهطور خالصـــه میتوان نتیجه گرفت برای خـــود مراقبتی صحیح افراد باید شش مهارت اصلی و مهم را بیاموزند. این مهارتها عبارتنـــد از مهارت حل مشـــکل، تصمیمگیـــری صحیـــح در مورد مشـــکل، بهرهبرداری صحیح از منابـــع موجـــود، برنامهریزی صحیح، خودکنترلـــی و در نهایت مشـــارکت و تبادل نظر با همتایان که تنها در سایه آمـــوزش صحیـــح به دســـت خواهند آمد.
شناسایی بموقع مشکالت سالمت در افرادی که نیاز به حمایت بیشتر دارند مانند کودکان، سالمندان و مبتالیان به بیماریهای مزمن میتواند بخش مهمی از خود مراقبتی باشد