از ادبیات تا توئیتر

حــاال كمتــر ادبيات مىخوانيــم و بهجای آن چشــم بر توئيتها و اســتاتوسهای دوســتانمان در توئيتــر و فيسبــوک يا مقاالت آنايــن مىگردانيم؛ اما اصاً اهميتى هم دارد كه مطالعه ادبى ما كمتر شده است؟ در گزارشى كه مؤسسه «موقوفات ملى هنر» امريــكا همين چنــد روز پيش منتشــر كرده، آمده اســت كه آمار مطالعــه كتابهای حوزه ادبيات، فرهنگ و هنر طى ســالهای گذشــته به ميزان قابل توجهى كاهش پيدا كرده و يكى از داليل آن حضور در توئيتر و فيسبوک و ديگر رسانههای مجازی بوده اســت. گويا افرادی كه پيشتر نيازهای اطاعاتى و بينشــى خود را از كتابها برآورده مىكردند حاال اين نيازشــان را از بســتههای ســريع، كوتــاه و در دســترس فضــای مجــازی پى مىگيرنــد. در پيمايشــى كه اين مؤسســه برگزار كرده از افراد پرسيده نمىشود كــه آنها چقدر توئيتها يــا نظرات مندرج در فضــای مجازی را مىخوانند، اما واضح است كه وقتى مردم ادبيات نمىخوانند، تجربــهای منحصــر به فــرد از «خوانــدن» را از دســت مىدهند. تجربــهای كه هيچگونه ديگری از نوشــتار جــای آن را نمىگيرد. با اين همه شــماری از پژوهشهای جديد نشــان داده اســت كه داستان – بويژه داستان ادبى- كيفيت همدلى را در بين افرادی كــه آن را خواندهانــد افزايش مىدهد و توانايى آنهــا را در ديدن دنيا از منظر ديگران، باال مىبرد. آثار خوب ادبى، بويژه رمانها، مىتوانند ذهن يک فرد ديگر را در دسترس خواننده قرار دهند - چه ذهن نويسنده و چه ذهن شخصيتهای داستان- بهشكلى كه فقط آثار معدود هنری توان انجام چنين كاری را دارند. پس اگر كمتر آثار ادبى مىخوانيم، به اين دليل اســت كه جامعه ما كمتر از گذشته از حس همدلى برخوردار است. اگر تغيير عادات كتابخوانــى توان مــا را در ديدن دنيای پيرامــون از منظر ديگران كاهش داده، پيامدهای آن گريبان همگى ما را خواهد گرفت.

آمــار اين مؤسســه نشــان مىدهد زنــان 50( درصد) بيشــتر از مــردان 36( درصــد) بــه خوانــدن آثــار ادبــى تمايــل دارنــد. سفيدپوستان 50( درصد) نيز بيشتر از سياهپوستان 29( درصد) و اسپانيايى تبارها 27( درصد) به خواندن آثار ادبى تمايل نشان مىدهند. اصلىترين موتور محركه برای مطالعه ادبى، آموزش و پرورش است. بهعنوان مثال در سال 2015 حدود 68 درصد از دارندگان مدرک دانشگاهى فوق ليسانس و باالتر مطالعه ادبى داشــته اند. اين رقم برای دارندگان مدرک ليســانس 59 درصد و بــرای آنهــا كه صرفاً تحصيات دبيرســتان را به پايان رســانده اند، 30 درصد بوده است. نكته ديگری كه اين گزارش مشخص مىكند اين مسأله است كه اگر چه تعداد بزرگساالن امريكايى با يک مدرک ليسانس يا باالتر، از سال 1982 به اين سو نزديک به دو برابــر افزايش يافتهاند و طبيعتاً بايد ميزان مطالعه ادبى در امريكا باال رفته باشــد؛ اما چنين اتفاقى نيفتاده است. آماری كه اين مؤسســه از وضعيت جهانى مطالعه به دست مىدهد اين اســت كه امروز نسبت به 30 سال پيش محصوالت و قالبهای بيشــتری برای جلــب توجه ما وجود دارند و همينها بخشــى از دليــل دوری مــا از خوانــدن كتابهايــى در حوزه فرهنــگ و هنر هستند. بازیهای ويدئويى محبوبيت بسيار زيادی پيدا كردهاند و فيلمهــا كه پيشــتر فقــط در ســالنهای ســينما مىديديم، به منازل راه يافتهاند. از اينها مهمتر شــايد اينترنت باشــد؛ با تمام قدرتــى كــه برای پــرت كردن حــواس ما دارد. ســى ســال پيش، اينترنت وجود نداشت.