دور از سایه سیاست
«ایــران»: آکادمــى ســوئدی نوبــل تصميــم گرفــت بهدليل حواشــى مربــوط به رســوایى اخالقــى، برای اولينبــار در هفت دهــه اخير جایزه نوبل ادبيات را در ســال ۸1۰2 برگزار نكنــد. بــر همين اســاس، عــدهای از چهرههای شــاخص فرهنگى ســوئد دســت به کار شدند و امســال قرار است نســخه خودشــان را از مهمترین جایزه ادبى جهان برگــزار کنند و «هاروکى موراکامى» نویســنده مطرح ژاپنــى، «نيل گيمــن» رماننویــس بریتانيایى و دو نویســنده زن، «کيم توی» از کانادا و «ماریس کنده» چهار نامزد نهایىشان را اعالم کردند.
وقتــى ســخن از نوبــل ادبيــات به ميــان مىآيــد دو نكته در ذهن تداعى مىشــود كه گويا بايد الزم و ملزوم هم باشــند تــا نويســندهای را به شايســتگى تصاحــب اين افتخــار نايل كننــد؛ نخســت نــگاه صلحطلبانــه و انساندوســتانه و دوم كيفيــت آثــار ادبــى. طى ســاليانى كــه از اعطای ايــن جايزه گذشته هميشــه بحث و جدلهايى درباره سزاواری يا عدم سزاواری برندگانش و نيز صالحيت اعضای كميته انتخاب در ميان بوده اســت. جايزه ادبى نوبل همانند جايزه صلح و البته خالف جوايز نوبل ساير رشتهها، هميشه معيارهايى گنگ و پرفراز و نشــيب داشــت. سايه سياســت و مصلحت گاه به شــكلى سنگين و پررنگ بر ســر انتخابهای آكادمى ســلطنتى مىافتــاد و گاه نيــز انتخابهايــى بــس عجيــب چــون باب ديلــن، پاتريک مؤديانــو و حتى ترانســترومر آن هــم در حالى كــه نامزدهای نامى و صاحب قلم و انديشــه در فهرســت نهايــى حضــور داشــتند اهالــى فرهنــگ را بــه تعجب وامىداشــت. تيــر خالص وقتى به جايــزه خورد كه رســوايىهای اخالقــى اعضای آكادمى فاش شــد و طبيعى اســت نهادی كه بايد مروج انساندوســتى باشــد نمىتواند با وجود چنين مفســدهای به كارش ادامه دهد. اينكه جايزه جايگزين نوبل به ميان آمده است و حاال برای نخستين بار قرار اســت يک آكادمى ادبى از ميان نويســندگان صاحبنام جهــان يكى را منتخب اعــالم كند، خود اتفاق خوشــايندی اســت. مىتــوان اميد داشــت كه ديگــر سياســت و قدرت و مصلحــت در داوریهــا دخيل نباشــند و خود جايــزه نوبل هم اگر در ســاليان ديگر اهدا شــود، مىتواند همين روند را پيــش بگيــرد و چيزی جز مفاهيــم انســانى و ارزش ادبى را معيار قضاوت قرار ندهد و در عين حال نســبت به ادبيات ملل مختلف جهان ديدی بازتر و نگاهى متوســعتر داشــته باشــد. دســتكم گام نخســت جايزه جايگزين نوبل بســيار اميدواركننده اســت چون نامهايى چون هاروكى موراكامى، نيــل گيمن، كيــم تــوی و ماريس كنــده در فهرســت نهايى نامزدهايــش ديــده مىشــوند كــه همگــى از نويســندگان مهم و ارزشــمند ايــن روزگار هســتند. خاصــه موراكامى كه سالهاســت گــروه كثيری بر شايســتگى اش بــرای دريافت ايــن جايــزه گواهــى مىدهنــد. حــاال در ســاليان آتــى چــه نوبــل بازگــردد يا هميــن جايگزيــن نوبل اعطا شــود، كاش مكانيســمى صحيحتر، منطقىتــر و عادالنهتــر در انتخاب برنده به كار گرفته شــود و آنان كه كارنامهای دارند و ارزش آثارشان برای جهانيان مسلم است، از هر زبان و اقليم و با هر نگرش و ايدئولوژی خاصى كه دارند، بخت دريافت اين جايزه را هم كســب كنند. آن وقت شايد ايران و نويسندگان ايرانى هم اميدوارتر به آينده نگاه كنند كه كسب يک جايزه معتبر ادبى ممكن اســت بتواند سرنوشــت ادبيات ايران را به سرنوشت سينمای جهانىشدهاش نزديکتر كند.