شاخص توسعه انسانی؛ روی دیگر سکه سیاستهایاقتصادی

توســعه انســانی شــاخصی اســت کــه روی دیگــر ســکه سیاســتهای اقتصــادی را فراتــر از شــاخصی مانند رشــد اقتصادی نشان میدهد؛ سیاستهایی که اثر آنها مستقیم در زندگــی فرد به فرد جامعه در حوزههای مختلفی مانند بهداشــت و آموزش خود را نشــان میدهد. رتبــه 60 و قرار گرفتــن ایران در بین کشــورهایی با توســعه انســانی باال به سیاســتهای بعــد از انقــالب برمــی گــردد. ما در کشــوری هســتیم که سیاســتهای توســعه آموزش و بهداشــت در آن باعث شــده اســت نرخ باروری افزایش اما نرخ مرگ و میر کاهش پیدا کند، همین مســأله امید زندگی را باال برده اســت. ایــن آمارهــا و شــاخصهای بینالمللــی بازتابی از سیاســتهای اقتصادی و اجتماعی ما از ســالیان گذشته تا به حال است و بیشتر مربوط به سیاستهای قبل از 10 سال اخیر میشود که حاال خود را نشــان دادهاند. اما باید به این نکته توجه داشته باشیم که این شاخصها بیشتر کمی هستند و کیفیتها را در نظر نمیگیرند. برای مثال در حوزه آموزش و باال رفتن میزان تحصیالت و تعداد تحصیلکردهها، سیاستها از ابتدای انقالب مبتنی بر جذب بیشتر جوانان به دانشگاه بوده است. اما در زمینه کیفیت آموزش پیشرفت محسوسی نداشتیم و مسائل کیفی اینچنینی، در این شاخصها لحاظ نمیشود. امــا بعضی از مؤلفههای شــاخص توســعه انســانی قابل تأمل هســتند و روایتی فراتــر از اعــداد در خــود دارنــد. درآمد ســرانه یکی از آن هاســت که وضع نســبی خوبی را برای ایران در بین سایر کشورها نشان میدهد. باید توجه کرد که اگر این شــاخص از تقســیم تولید ناخالص ملی بر جمعیت به دســت آمده باشد، خود باعث میشــود که درآمد سرانه ما باالتر از بقیه کشــورها نشان داده شود. چرا که جمعیت ما مانند کشــورهای در حال توســعه دیگر رشــد باالیی ندارد. به همین خاطر است که کشور کم جمعیتی مانند قطر، باالترین میزان درآمد سرانه جهان را به خود اختصاص میدهد. برای تحلیل، باید ضریب جینی را که نشاندهنده میزان توزیع ثروت در جامعه است کنار درآمد سرانه لحاظ کنیم. ضریب جینی 39 درصدی از اختالف طبقاتی و نابرابری توزیع ثروت باالیی در جامعه حکایت میکنــد. تمرکــز اقتصاددانــان بــرای بهبــود وضعیت رفاهی کشــور بیشــتر روی باالرفتن رشــد اقتصادی بوده است اما در شرایطی مانند آنچه که امروز ایران در آن قــرار دارد، باید توجه کرد که کیک درآمد ملی کشــور چطور توزیع میشــود تا مردم رفاه نسبی بیشتری داشته باشند. بایــد در نظر گرفت که در شــرایط تحریم و جنگ اقتصادی، ممکن اســت که در ســالهای پیش رو درآمد کشور کاهش پیدا کند همانطور که قدرت خرید مردم هم دســتخوش تغییرات جدی شده است. در این شرایط با افزایش جمعیت و کاهش رشــد اقتصادی، کیک کوچک تری خواهیم داشت. در تمام جوامع برای تقســیم این کیک دولت رفاه ظهور کرده اســت. از اول انقالب بحث و مشــکل ما این بوده که کیک ثروت ملی را چطور تقســیم کنیم تا نصیب تمام گروهها شود. در چنیــن شــرایطی از اندیشــههای لیبرالی نمیتوان به راحتی دفــاع کرد و هیچ راهــی باقی نمیماند به جز اینکه به ســمت برنامه تــور ایمنی اجتماعی برویم، در این شرایط حداقل گروههای آسیب پذیر میتوانند در مشکالت، زندگی شان را ادامه دهند.