سالمندی فرصت یا تهدید
همچو شمع میســـوزند و میافروزند؛ همچو باد مالیم قدم برمی دارند و نشـــاط و تحرک میآفرینند. آنگاه که لب به ســـخن میگشایند، نســـل امروز، تشنه خردشان میگـــردد و اشـــارههای رهنمودبخش آنان، راهگشـــای مشـــکالت اســـت و الهـــام بخـــش قلبهـــا. آری، اینـــان سالمندان جامعه ما هستند؛ خردورزانی که وجودشان نعمت است و تداوم بخش لطف پروردگار.
روز جهانـــی ســـالمندان، زمانـــی اســـت بـــرای بهتر اندیشیدن، وسعت بخشیدن به نگاهها و فراهم ساختن پاســـخی منصفانه برای پرســـشهایی از این دســـت که ســـالمندان در جامعه اســـالمی ما دارای چه جایگاهی هســـتند؟ تا چـــه اندازه برای بهبود ســـطح معیشـــت و دسترســـی آنان به امکانات رفاهی، مراقبتی و بهداشتی تالش شده اســـت؟ آیا فرصتی فراهم ساختهایم تا افراد سالمند، متناسب با قابلیتهای خود در نظام خانواده و جامعه ایفای نقش کنند و در تصمیمات خرد و کالن مؤثر واقع شوند؟
ســـالمندی را بهعنـــوان مرحلـــهای اجتنابناپذیر از زندگی، هـــم به دیده فرصت میتوان نگریست و هم بهعنوان یک تهدید و این نگاه ما است که نوع رفتارها و تصمیمات ما را درخصوص افراد سالمند تعیین میکند.
در جوامعی که سالمندی را فرصتی ارزشمند تلقی میکنند، نقش اثرگذار سالمندان در مناسبات خانوادگی، تعامالت اجتماعی و تصمیمات مدیریتی را به وضوح شاهد هســـتیم. اگرچه در چنین مواقعی معموالً از نقش پررنگ افراد ســـالمند در نظامهای اقتصادی و مدیریتی جوامع پیشرفته صحبت به میان میآید اما حتی در کشورهای درحال توسعه نیز نشانههای بارز مشارکت اجتماعی این افراد را میتوان یافت.
بهعنـــوان مثال در کشـــورهای آفریقایـــی چنانچه والدیـــن بهدلیل ابتال به بیماریهای صعب العالج ماننـــد ایدز نتوانند از فرزندان خود مراقبت کنند. نگهداری از این فرزندان در بســـیاری از مواقع بـــه پدربزرگها و مادربزرگها سپرده میشـــود. نه تنها در این جوامع بلکه در کشورهای آسیایی مانند چین و ژاپـــن نیز توجه به ســـالمندان و ضـــرورت تکریم آنان در خانـــواده و جامعه بهعنوان یک ارزش و هنجار اجتماعی تلقی میگردد.
جالب اســـت بدانیم که در بســـیاری از کشـــورهای اروپایی مانند سوئیس، دانمارک، بلژیک و انگلســـتان، افراد سالمند در فعالیتهای عام المنفعه و داوطلبانه مشارکت مینمایند. مراقبت از بیماران، کودکان و گروههای دارای محدودیتهای جسمی و روانی، انجام فعالیتهای بشردوستانه مانند حضور در جنبشهـــای مدنی و پیگیری مطالبات جامعه، فعالیتهایی هســـتند که ردپای مؤثر سالمندان را به وضوح میتوان در آنها مالحظه کرد.
بی تردید زمانی که به موضوع سالمندی بهعنوان یک فرصت مینگریم از هیچ تالشی برای تأمین نیازهای اساسی سالمندان و ارتقای سطح معیشت و جایگاه اجتماعی آنان دریغ نخواهیم کرد. با چنین نگاهی است که میتوانیم تصمیمـــات مؤثری را بـــرای ارائه خدمات مراقبتی و توانبخشـــی، گســـترش امکانات بیمه ای، تأمین ســـبد غذایی، توسعه خدمات بهداشتی و آموزشی و تقویت پیوند آنان با جامعه اتخاذ نماییم.
درمقابل، زمانی که ســـالمندی را تهدیدی برای زندگی ثمربخش تلقی کنیـــم، تالش ما برای بهبود وضعیت ســـالمندان راه به جایی نخواهد برد. درجامعـــهای که ســـالمندان آن به حاشـــیه ســـاختارهای اجتماعـــی رانده میشـــوند و پس از بازنشستگی یا بیماری، پایگاههای اقتصادی و اجتماعی خـــود را از دســـت میدهند. نمیتوان این مرحلـــه از زندگی را بهعنوان یک فرصت نگریست. طبیعی است که در چنین جامعهای از دست رفتن توان جسمانی و روانی، اختالالت شناختی و عاطفی، زودتر از حد انتظار به سراغ ســـالمندان خواهد آمد و آنان را در ورطه نا امیـــدی و انزوا غوطه ور خواهد ساخت.
حال چه باید کرد؟ پاســـخ این ســـؤال را در پیام روز جهانی سالمندان باید جستوجو کنیم. آنچه در این پیام نهفته، ضرورت توجه به این واقعیت ژرف است که سالمندی همانند ســـایر دورههای زندگی، فرصتی است برای رشد و بالندگی و اگر فرصتهای الزم در اختیار افراد ســـالمند قرار گیرد آنان کماکان میتوانند قهرمان زندگی خود باشـــند. بنابر این تغییر نگاه جامعه نسبت به موضوع ســـالمندی نخستین قدمی اســـت که برای تأمین ســـالمت و تکریم جایگاه سالمندان میبایست برداشته شود.
اینکه در دوره ســـالمندی توانایی جســـمانی و روانی افـــراد تا حدی کاهش مییابد. یک واقعیت زیســـت شـــناختی و روان شناختی غیر قابل انکار است. اما باید به این واقعیت نیز توجه داشت که افراد در مرحله سالمندی به نوعی پختگی و توان شـــخصیتی و روانی دســـت مییابند که آنان را قادر میسازد تا از تجارب و آموختههای خود به شایستگی بهره گیرند. آنان میتوانند مسائل را در ســـطوحی عالیتر تحلیل نمایند و به راه حلهای مناســـب دست یابند. بنابراین بهرهگیری از مشورت آنها راهگشای بسیاری از مشکالت خواهد بود.
ســـالمندان نیز مانند ســـایر افراد، نیازمند آن هســـتند که دوست بدارند و دوست داشـــته شـــوند. حفظ جایگاه افراد سالمند در مناســـبات خانوادگی و اجتماعی در تأمین ســـالمت آنان نقش بسزایی دارد. سپردن مسئولیتهای مختلف به این افراد و تشـــویق نســـل جوان به تقویت پیونـــد با آنان به تلفیق اجتماعی سالمندان و افزایش نشاط و امید به زندگی آنان خواهد انجامید.
جــــای تردید نیســــت کــــه ارتقای ســــطح فرهنگ جامعــــه درخصوص مســــائل ســــالمندان و تکریم آنان تنها با برپایی نشســــتهای تخصصی و برنامههای مقطعی امکان پذیــــر نخواهد بود. اصلیترین گام در پیگیری مســــائل ســــالمندان، بررســــی و اصالح قوانین و وضع ضوابطی اســــت که تضمینکننده حقوق ســــالمندان در زمینههای رفاهی، بهداشتی، شغلی و آموزشی باشند.
آگاهســـازی جامعه و اقشـــار مختلف مردم پیرامون مســـائل سالمندان از دیگر اقدامات مهمی است که به تلفیق اجتماعی افراد سالمند کمک شایانی خواهد کرد. اینکه در رسانه ملی، فرد سالمند را بهعنوان فردی نیازمند مراقبت به تصویر بکشیم تا وسایل بهداشتی را تبلیغ کنیم، کمکی به تکریم سالمندان نخواهد کرد. در مقابل میتوانیم سالمندان را بهعنوان افرادی اثرگذار و دارای تدبیر معرفی نماییم تا اقشار مردم به تصویر مثبت تری نسبت به آنان دست یابند.
یادمان باشـــد که ســـالمندی، سرنوشـــت غیرقابل اجتناب همه ما اســـت و تـــالش فرد فـــرد ما بـــرای ســـاختن دنیای بهتـــر بـــرای ســـالمندان، آینده درخشـــان تری را برای خود ما رقم زده و دورنمای وسیع تری از امید، پویایی و مهرورزی را برای فرزندانمان فراهم خواهد ساخت.