روایت اعداد از رقابت پذیری اقتصاد ایران

بررسی «ایران» از آخرین گزارش مجمع جهانی اقتصاد

«اقتصادهــای بازتــر، نوآورتــر هســتند و بازارهــای آنهــا، رقابــت پذیرتر اســت.» مجمــع جهانــی اقتصــاد این نکتــه را به عنــوان یکی از یافتههــای کلیدی گزارش رقابــت پذیری ۲018 عنوان کرده اســت. گزارشــی کــه بــه رتبــه بنــدی کشــورهای جهــان پرداختــه و ایــران را از میــان 140 کشور در رتبه 89 جای داده است. ایــن رده بنــدی بر حســب 98 شــاخص در ۲1 دســته، انجام شــده است. بهترین رتبه ایــران در میــان این دســته بندیها رتبــه 19 بــرای «انــدازه بــازار» و رتبــه 65 بــرای «ظرفیــت نــوآوری» اســت. محمدرضــا دوســت محمــدی، مدیــر مرکــز آمــار و اطالعــات اقتصــادی اتــاق بازرگانــی ایــران دربــاره معنــا و مفهــوم ایــن عددها به «ایــران» میگوید:« تمام کشــورهای پیشــرفته رتبه زیــر 40 دارند و در کشورهای منطقه ما هم رتبه شان در سطح بینالمللی خوب است اما اوضاع ما تعریــف چندانی ندارد و از حد وســط هم پایینتر هستیم. ارکان ۲1 گانه کامالً نشــان میدهنــد چــرا چنیــن جایگاهی داریــم. در بحــث بزرگی بــازار، وضعیت تحصیالت، آموزش و مسائل این چنینی زیرســاختی اوضاعمان قابل قبول است امــا در حوزه نهــادی، قوانیــن، مقررات و بسترهای زیرساختی مشــکل داریم و به همین خاطر رتبه مان پایین آمده است. اگــر عوامل کارآیی بــازار، ثبــات اقتصاد، ایده پردازی ...و را در این گزارش بررســی کنیــد، میبینیــد کــه مــا بــرای مدیریت محیــط کســب و کار در میــان 140 کشــور دیگــر کارآیــی خوبــی نداریــم و بنابراین رتبه مــان هــم خــوب نیســت.» گزارش مجمع جهانی اقتصاد نشان میدهد که بدترین عملکرد ایــران با رتبه 6۳1 برای «بازار کار»، 4۳1 بــرای «بازار تولید»، 1۲1 بــرای «نهادهای مربوط به کســب و کار» و ۷11 برای «ثبات اقتصاد کالن» است. ■ بازوبستهبودناقتصادها مجمــع جهانــی اقتصــاد دربــاره رابطــه بــاز بــودن اقتصــاد و رقابــت پذیــری بــه عنــوان یکــی از کلیدیتریــن یافتههــای ایــن گــزارش مینویســد:«در حالــی کــه بــاز بــودن اقتصاد بــرای رشــد اقتصادی مناســب اســت، دولتها باید کســانی را کــه از روند جهانــی شــدن دور افتادهاند، حمایت کننــد. با این حــال اگرچه که باز بودن اقتصــادی یــک بــازی «برد-برد» بیــن کشورهاســت امــا ممکن اســت در میان بعضی کشــورها نیز «برد-باخت» باشــد. در این شــرایط بــه جــای آنکه با عنــوان حمایــت از تولید داخــل اقتصاد را بســته نگه داشــت، باید برای مقابله با نابرابــری سیاســتها را روی حمایــت از کســانی که تحت تأثیر جهانی شدن قرار گرفتهانــد، متمرکــز کــرد. کارهایی مانند ایجاد شــبکههای ایمنی، سرمایهگذاری روی سرمایه انسانی و نظامهای مالیاتی پیشــرفتهتر میتواند به باالبردن رقابت بیخطــر در ســطح کشــور کمــک کنــد. عالوه بر این، تعریف باز بودن باید فراتر از تجارت دیده شــود و به مفاهیمی مثل آزادی حرکتهای مردمی هم بپردازد.» امــا جالــب آنکــه بعــد از ایــن تعریف، مجمع جهانی اقتصاد «ایران» را هم در میــان مثال هایش عنوان کرده و نوشــته است:«ســنگاپور، آلمــان، هلند، ســوئد، فنالند و امریکا برخی از بازترین کشورها در جهــان هســتند در حالــی کــه ایــران و اتیوپــی حداقل میزان باز بــودن را دارند. برزیــل و هنــد نیــز به عنــوان کشــورهای نسبتاً بسته، ظاهر شدهاند.» به جز بحث باز و بســته بودن اقتصادها، نتایج نهایی مجمــع نشــان میدهــد کــه بیــن میزان رقابــت پذیــری بــا درآمــد بــاالی کشــور همبســتگی قــوی وجــود دارد. 0۲ کشــور اول رقابــت پذیــر، اقتصادهایی با درآمد باال هســتند، در حالی که تنها سه کشور با درآمدهای متوســط و پاییــن در میان 40 اقتصــاد اول رقابت پذیر قــرار گرفته اند؛ مالــزی در رتبــه 5۲، چیــن در رتبــه 8۲ و تایلنــد در رتبــه 8۳ قرار دارنــد. بهترین اقتصاد جهان در حوزه رقابتی نیز امریکا بــا رتبه یک اســت و بعد از آن ســنگاپور، آلمان، ســوئیس و ژاپــن قــرار گرفتهاند. مقایســه نسبت به ســال گذشــته، نشان میدهــد که رتبه ایــران یک پله نیز نزول کرده است اما دوست محمدی، معاون آمار اتاق بازرگانی ایران در این باره چنین توضیح میدهد:«جمــعآوری اطالعات برای این گزارش مجمع جهانی اقتصاد بــه عهده معاونت اقتصــادی اتاق ایران است و ما این کار را از طریق پرسشنامه در میان فعاالن اقتصادی انجام میدهیم. امســال در فراینــد محاســبه شــاخص تغییرات اساسی رخ داده است. قبالً 0۷ درصد محاسبه از پرسشنامه و 0۳ درصد ســهم آمارهای رسمی کشور بود. امسال این ترکیب عوض شد و از طرفی برخی از ســؤاالت مرتبط با ارکان ۲1 گانه شاخص رقابــت پذیری هــم تغییر پیدا کــرده که ایــن کل مقیاس را تغییــر میدهد. برای همیــن مجمع نیــز تأکید کرده اســت که نمیتوان نمره امســال را با ســال گذشته مقایســه کرد و اگر با همان شاخصهای قبلی بررسی کنیم، رتبه ایران باز هم 88 است.» ■ نوآوریوفرهنگاقتصادی نــوآوری در ســالهای اخیــر و با معرفی انقالب صنعتی چهارم به عنوان انقالب تکنولوژیــک، در میــان نهادهــای جهان جایــگاه اساســی پیــدا کرده اســت. حتی نوبــل اقتصادی امســال نیز چنــد هفته پیــش بــه رامــر، اقتصــاددان امریکایــی برای پژوهشها و نظریــهاش در همین حوزه تعلق گرفت. ایران از نظر شاخص کلــی «ظرفیت نــوآوری» رتبــه 65 را در جهــان به خــود اختصــاص داد و یکی از بهتریــن عملکردهــای خــود را در میان ســایر مؤلفههــا داشــته اســت. مجمــع جهانی اقتصــاد درباره نوآوری به عنوان یکــی از یافتههــای کلیــدی ایــن گزارش مینویســد:«فرمول نــوآوری بــرای اکثر کشــورها مبهم اســت. بررسی وضعیت این 140 کشــور نشان میدهد که نوآوری بــرای تمــام اقتصادهــای پیشــرفته یــک مســأله ضــروری اســت و درمیــان کشورهای نوظهور نیز اولویتی برای رشد اســت. تمام آنها نیز در تالش هستند تا نوآوری را به موتور محرکهای برای رشــد تبدیــل کننــد. نتایــج نشــان میدهد که تنهــا چند منطقه قوی نوآوری در جهان وجــود دارد؛ آلمــان، امریــکا و ســوئیس نیروگاههــای نــوآوری جهــان هســتند. میانگیــن نمــره نــوآوری در جهــان 6۳ اســت کــه تقریبــاً پایینترین نمــره را در میان ۲1 شــاخص دیگر نشــان میدهد. در میــان ۷۷ کشــور از 140 کشــور جهان، ظرفیت نوآوری پایینترین نمره است.» مجمع در گزارش خود با تأکید بر عوامل فرهنگــی ادامــه میدهد:«ریشــه پایین بودن نوآوری در بســیاری از کشــورها، به عوامل فرهنگی برمی گردد. برای مثال، یکــی از شــاخصها نگــرش بــه ریســک پذیــری کارآفرینــی را نشــان میدهــد. نمره این شاخص در امریکا ۷9.4 است اما در بســیاری از کشــورهای آسیایی این شــاخص منفی اســت. کــره از ایــن نظر بــا نمــره 4۷.5 در رتبــه ۷۷ جهــان قرار دارد. به عنوان یک شــاخص مهم برای خالقیــت، «تنــوع» نیز در این شــاخص بررسی شــده اســت. کانادا با نمره 81.5 متنوعتریــن نیــروی کار را در جهان دارد و جلوتــر از امریــکا و ســنگاپور قرار گرفته اســت. نمره ایران نیــز از نظر نگرش به ریسک کارآفرینی 8۳ است و در رتبه 6۲1 جهان قرار گرفته اســت. مجمع جهانی اقتصــاد در ادامــه مینویســد:«فرهنگ ســازمانی مناسب نیز میتواند خالقیت را در میــان نیروی کار بــاال ببرد. فرهنگ ســازمانی در دانمــارک و ســوئد و دیگــر کشــورهای شــمال اروپــا، در حداقــل میزان سلســله مراتبی قرار دارد و بیشتر مبتنــی بــر همــکاری متقابل اســت. اما در جوامــع پــدر ســاالر آســیایی ماننــد کــره و چیــن فرهنــگ ســازمانی مبتنــی بــر سلســله مراتــب جدیتری اســت.» بررسی «زیرشاخصها»ی نوآوری نشان میدهــد کــه ایــران از نظــر تنــوع نیروی کار در رتبــه 5۲1 دنیــا قــرار دارد. امــا از نظــر میــزان انتشــارات علمی، بــا نمره 81.۳ در جایگاه ۲4 جهان اســت. از نظر کیفیت مؤسسات آموزشــی نیز ایران در جایــگاه 16 جهــان قــرار گرفته اســت. از نظر مشــارکت چندجانبه رتبه ایران 114 اســت و از نظــر مدل خوشــهای توســعه نیــز کــه روی کســب و کارهــای کوچــک تأکیــد دارد، نمره ایــران 4۳.9 و رتبه آن 114 اســت. اما در نهایت وضعیت کمی تولیدات علمــی و رتبه باال در آن، باعث شــده اســت که ایران از ایــن نظر جایگاه متوسطی به دست آورد.