در دفاع از طرح شفافیت آرای مجلس و پیشنهادهایی برای ارتقای آن

متأســفانه تعــدادی از نماینــدگان شــاخص اصاحطلب در مجلس (از جملــه مســعود پزشــکیان، محمــود صادقی و علی مطهری) در مخالفت با شــفافیت آرای مجلــس ســخن گفتهانــد. بــه دالیــل پرشــمار از جملــه 10 دلیلــی کــه در ادامــه میآیــد شــفافیت آرا در پارلمان به تداوم محرمانگی آرا ترجیــح روشــنی دارد و میتوانــد مهمترین گام تاریخ مجالس ایران به سمت نه فقط شفافیت بیشتر، بلکه حتی کاراتر شدن مجلس باشد:

نظارت شــهروندان: مسأله اصلی دموکراســی نمایندگی اســت و اگر ندانیم و نتوانیــم نظارت کنیم که نمایندگانمــان چگونــه رأی میدهند در واقع چندان نماینده ما نیستند. اگر ندانیــم نمایندگان به چه طرحهــا ، لوایح، ماده واحدههــا ، اســتیضاحها و رأیاعتمادهــا، رأی موافق یا مخالف یا ممتنع میدهند نمیتوانیم آنها را تشویق یا نقد کنیم. شبکههای اجتماعی هــم پلتفــرم جدیــدی بــرای رســاندن صــدای شهروندانعادیبهنمایندگانوافزایشنظارت شــان برعملکرد آنهــا فراهم کردهانــد. نماینده مجلــس یــا بایــد اخاقــاً تعهــد کافــی بــه رأیدهندگان و عملکرد مسئوالنه داشته باشد یا باید از بیم هزینهها و کم شدن سرمایه اجتماعی و اعتمــاد عمومــی و آبرویش عملکــرد بهتری داشتهباشد.کمکاریهاوضعفعملکردبخش بزرگی از نمایندگان نشان میدهد که عامل اول کافــی نیســت و برای تقویــت تأثیر عامــل دوم، شفافیت آرا پیشنیاز ضروری است.

افزایــش نظــارت احــزاب و نهادهای سیاســی جامعهمحــور: در شــرایط فعلی آنچه از عملکــرد نمایندگان در دســترس عمومی است محدود بــه امضاهــای طرحهــا، نطقهــای صحــن علنــی و تذکرات علنی اســت و مهمترین بخش عملکرد نمایندگان که آرای موافق،مخالف وممتنعشــان اســت محرمانه مانده است و حتی احــزاب هم امکان اطاع از آرای نمایندگانی را که به پارلمان فرســتادهاند هم ندارند. امروز بهترین نمونه پایــش و رصد عملکرد نمایندگان در ایران توســط نماســنج انجام میشــود که به ناچار فقط متکی به ارزشــیابی کیفی همین نطقها، امضای طرحها و تذکرات علنی نمایندگان اســت و بدون هیــچ پشــتوانه رســانهای، اقتصادی و تشــکیاتی توســط چنــد داوطلب انجــام میشــود. انتشــار و شــفاف شــدن آرای نمایندگان به نماسنج و سایر نهادهایــی کــه بــرای پایــش عملکــرد نمایندگان توســط احــزاب و نیروهــای سیاســی میتواننــد پا بگیرنــد ایــن امــکان را میدهــد کــه عملکــرد نماینــدگان را دقیقتــر رصــد و گــزارش کننــد. در شرایطفعلیحتیاگرنمایندگاندررأیگیریهای حساس و با اهمیت هم بر خاف نظر فراکسیون یا حزبشان رأی بدهند، حزب و مدیران فراکسیون مطلعنمیشوندتاتوبیخشانکنند.

افزایــش نظــارت رســانهها: یکی از عــوارض شــفاف نبــودن آرا و دسترسی نداشتن رسانهها به آرا و بیم نداشتن نمایندگان از نظارت رسانه ها این شده است که تعداد قابل توجهی از نمایندگان در رأیگیریها و جلسات کمیسیونها و صحن علنــی شــرکت و حضــور پیــدا نمیکننــد و پژوهشهــای مســتقل بســیاری از نماینــدگان پیــش از رأیدادن طرحهــا و لوایــح را حتــی مطالعه و مرور ســاده هم نمیکنند (چه برسد بــه ارزیابــی کارشناســانه)، مســئوالنه رأی نمیدهنــد و انــواع کــمکاری و کمگــذاری در مجلس شــایع اســت. تجربه ســایر جوامع هم نشــان میدهــد بعــد از شــفاف شــدن آرای پارلمانی و افزایش نظارت رســانه ها مبتنی بر ایــن دادههــا، بــه وضــوح کیفیــت عملکــرد و جدیت نمایندگان افزایش پیدا کرده است.

انواع فساد پارلمانی: با شفافیت آرا انواع فساد (استفاده از قدرت و منابــع عمومــی بــرای تأمیــن منافــع شــخصی) و ویژهخــواری در پارلمــان دشوارتر خواهد شد. گروههای ذینفع از جمله وزیــران، الیگارشــی مجلــس، فرادســتان اقتصادی، بنگاههای اقتصادی و انواع گروهها و نهادهــای سیاســی و امنیتــی، در شــرایط محرمانگــی آرا میتواننــد بــا انــواع رشــوه، تهدید، تطمیع و وعده، آرای نمایندگان را به دور از نظارت عمومی و احزاب و رســانهها به ســمتی جهــت بدهنــد که بــه جــای توجه به منافــع و مصالح همگانــی در خدمت منافع خــاص آنها درآید. مطالعــات تجربی معتبر متعدد هم نشان میدهد که در پارلمانهایی که آرا شفاف شدهاند، انواع فساد کاهش پیدا کرده است. البته حتی در شرایط شفافیت آرا هــم گــروه هــای ذینفــع و البیهــا همچنــان ابزارهایــی بــرای فســاد سیاســی در پارلمــان خواهند داشت، ولی کارشان دشوارتر خواهد شد. پاسخگوتر کردن نمایندگان: وقتی آرای نماینــدگان در دســترس عمومــی اســت، شــهروندان و احــزاب در دیدارهــای حضــوری و رســانهها و شــبکههای اجتماعــی از علــت رأی مخالف،موافق وممتنع هر نماینده در هر مورد بیشتر پرسش میکنند و نمایندگان هم در دفاع از عملکردشــان بیشــتر ناچار به پاســخگویی به رأیدهندگان و رسانهها میشوند.

آگاهیهــای عمومــی، آمــوزش عمومــی و گفتوگــوی عمومــی درباره خیر همگانی: سیاست مدرن بیشــتر حول سه پرسش شــکل میگیرد: -1 خیر عمومی چیســت؟ ۲- در مسیر تأمین آن منابع محــدود باید چگونه تخصیــص پیدا کنند؟ و ۳منابع محدود باید چگونه توزیع شوند؟ شفافیت آرا بــه بحث و گفتوگوی عمومی درباره پاســخ هر ســه پرســش دامن میزند. این گفتوگوهای عمومــی بــه افزایــش آگاهی عمومــی و آموزش عمومــی دربــاره پاســخ بــه ایــن ســه ســؤال میانجامد. پیش از به رأیگذاری هر طرح،الیحه، ماده واحده، اســتیضاح،رأیاعتماد در مجلس و پــس از رأیگیری با اتــکا به اطاع عمومی از رأی هــر نماینــده، شــهروندان و رســانهها بیشــتر از شــرایطی کــه آرا محرمانــه اســت درگیــر بحــث عمومــی میشــوند. در کشــورهایی که شــفافیت آرای پارلمانــی حاصــل شــده اســت یکــی از شــایعترین موضوعات گفتوگوی سیاســی رأی هــر نماینده در هر مورد اســت و رســانهها هم با حضــور کارشناســان و شــهروندان دربــاره رأی نماینــدگان بــه ایــن گفتوگــو و آمــوزش دامــن میزننــد. افزایش مشــارکت شــهروندان در این گفتوگوها که از طریق پیامرسانهای موبایلی و رسانههای اجتماعی سهولت و فراگیری بیشتری پیــدا کرده اســت بــه افزایــش اعتمــاد عمومی و تقویت پایگاه اجتماعی کل ســاختار سیاسی هم میانجامد.

پاسخگوترشــدن مالحظــات نمایندگان: امروز شبکههای قومی و منطقــهای نماینــدگان بعضــاً از احــزاب و فراکســیونهای سیاســی مجلــس هم تأثیــر و قــدرت بیشــتری در جهتدهی بــه آرای نمایندگان دارند، چراکه هر نماینده بیشتر تحت فشــار رأیدهندگانــی اســت کــه در حــوزه انتخابیهاش به او دسترســی حضــوری دارند. اما شــفافیت آرا باعــث میشــود همــه شــهروندان ایــران به آرای او دسترســی داشــته باشــند و او را برای حسن عملکرد و توجه به منافع ملی و خیر همگانی تحت فشــار قرار میدهنــد و میتوانند برای هر رأی او را تشویق یا توبیخ و نقد کنند. این پاســخگوتر شــدن هــر نماینــده در برابــر همــه شــهروندان ایرانی به افزایــش ماحظات ملی و فرامنطقهای در عملکرد هر نماینده میانجامد.

تصمیمگیریبهتردرانتخاباتآینده: شــفافیت آرا و تصویــر دقیقتــر از عملکرد هر نماینده به احزاب برای دوباره در فهرست قرار دادن یا ندادن هر نماینده و به هر شــهروند برای تصمیم سنجیدهتر درباره رأی دادن یــا نــدادن بــه او کمــک میکنــد. بدون شــفافیت آرای احزاب و شهروندان به مهمترین متر و شاخص برای ارزیابی عملکرد هر نماینده و تداوم حمایت از او در انتخابات بعدی دسترسی ندارند. در پارلمانهایی که در آنها آرا شفاف است ســوابق آرای هر نماینده مهمترین معیار داوری احــزاب و شــهروندان درباره او اســت. مثاً بخش زیــادی از ســرمایه اجتماعــی قابل توجــه جرمی کوربیــن یــا برنی ســندرز متکی بر حســن ســوابق رأیدهــی آنهــا طــی چنــد دهــه در نهادهــای نمایندگــی اســت. مثــاً جرمی کوربیــن میتواند نشــان دهد کــه به حضور بریتانیــا در جنگ عراق رأی مخالف داده است و هیاری کلینتون به خاطر ســابقه رأی موافقــش به حملــه امریکا بــه عراق بخشی از اقبال عمومی را از دست میدهد.

زمینــه بــرای بهبــود عملکــرد گروههای حمایتگری و فراخوان ها: در دسترس بودن سوابق آرای نماینــدگان بــه نهادهــای حمایتگــری )advocacy( و فراخــوان هــا کمــک میکند که بــرای تصویــب یــا رأی نیــاوردن یــک طرح،الیحه،استیضاح و رأی اعتماد بدانند که روی چه نمایندگانی باید متمرکز بشوند، روی کمک چه نمایندگانی میتوانند تکیه و حساب کنند، به کدام نمایندگان باید فشــار اجتماعی بیشتری بیاورند و با آنها رایزنی بیشتری بکنند و هزینــه اجتماعــی رأی غیرمســئوالنه کــدام نماینــدگان را بــاال ببرنــد. عملکــرد مؤثرتــر نهادهای حمایتگری وفراخوان های جامعه محور و شــفاف هم به افزایش بنیه فشــارهای اجتماعــی بــر مجلس میانجامــد و مصوبات مجلس را به خیر همگانی نزدیکتر میکند

تجربه خوشفرجام سایر کشورها و شــورای شــهر تهــران در زمینــه شــفافیت آرا: در یــک بررســی توســط ســایت Legislative Openness Data Explorer از حدود 04کشــور مــورد بررســی، 0۳ کشــور دارای قوانیــن و الزامــات شــفافیت آرا بودهانــد (از جمله همه