جدال قیمت و مصلحت

قاچاق روزانه بنزین به مرز غیر قابل تحمل رسید

روزانــه 220 میلیون لیتر فــرآورده نفتی در ایران توزیع میشــود؛ اعم از بنزین و نفت گاز تا نفت ســفید. ســهم بنزین از این ســبد رقمــی در حــدود 86 میلیون لیتــر در روز اســت کــه البتــه در برخی از روزهــا بــه 91 میلیــون لیتر نیز میرســد. میانگیــن مصــرف نفــت گاز (گازوئیل) نیــز در حــدود روزی 90 میلیــون لیتــر و تولیــد آن هــم 108 میلیون لیتــر در روز است. اما بخشــی از این مصرف واقعی اســت و بخشــی هم به قاچاق ســوخت برمیگردد. قاچاقی که با اوجگیری نرخ دالر و ثبات قیمت بنزین در نرخ هر لیتر هــزار تومان توجیه اقتصــادی پیدا کرده و به یک تجارت قاچاقی پر ســود تبدیل شــده اســت. چرا کــه قیمت ســوخت از جلمه بنزین در کشورهای همجوار بین 5 تــا 10 برابــر ایران اســت. اخیــراً پایگاه اطالعرســانی دولــت با بررســی آمار به دســت آمده در ســتاد مبارزه بــا قاچاق کاال و ارز گــزارش کــرد کــه در هــر دقیقه قاچاقچیان سوخت 277 میلیون تومان ســود میبرنــد. ســودی کــه در اصــل از جیب مردم ایران است، نه دولت.

کارآتریــن راهــکاری که دولــت برای مقابلــه با ایــن شــرایط میتواند بــه کار بگیرد، از نظر کارشناسان اصالح قیمت سوخت و آزادسازی آن بر اساس قیمت فــوب خلیــج فــارس اســت. اما بــا یک محاسبه سرانگشتی میتوان دریافت که قیمت هر لیتر بنزین بر اساس شاخص فوب خلیج فارس 70 سنت است که با احتساب دالر بازار آزاد این رقم نزدیک بــه 10 هــزار تومان میرســد. بر اســاس قانــون هدفمنــدی یارانههــا قیمت هر لیتر بنزین تا پایان برنامه پنجم توسعه، تــا پایان ســال 59، بــه 90 درصد قیمت فــوب خلیج فارس میرســید. بنابر این قانون، قیمت هر لیتــر بنزین هماکنون باید حدود 9 هزار تومان با احتساب دالر آزاد و 7 هــزار تومان بر اســاس دالر بازار ثانویه باشــد. ایــن ارقام نشــان میدهد کــه دولت به ازای هر لیتــر بنزین حدود بین 6 تــا 8 هزار تومــان یارانه پرداخت میکنــد. کارشناســان اقتصــاد سیاســی بــر ایــن باورنــد کــه در شــرایط کنونــی، واقعیســازی قیمــت بنزیــن ممکــن نیست و با توجه به افزایش تورم و شروع دور جدیــد محدودیتهای بینالمللی ممکــن اســت منجــر بــه بــروز برخــی نارضایتیهای اجتماعی شــود و تورم را به صورت روانی باال ببرد. دولت با علم به این موضوع به دنبال راهکاری است تا با کمترین تأثیر بر اندازه سفره مردم، جلوی قاچاق سوخت گرفته شود. اولین راهکار پیشــنهادی دولت که در حال کار روی آن اســت، الزامی شــدن استفاده از کارت سوخت شخصی اســت. اخیراً در مورد گازوئیل این اقدام تا اندازهای رقم خــورد و بســیاری از کارتهای ســوخت جایگاههــا جمعآوری شــد. حــاال نوبت بنزین است. البته اجباری شدن استفاده از کارت ســوخت شــخصی بــه مفهــوم احیــای کارت ســوخت نیســت؛ چراکــه در تمــام این ســالها کارت ســوخت در جایگاهها استفاده میشده است. ■ چقدر بنزین قاچاق میشود؟

«آمــار میــزان قاچــاق بنزیــن از ایــران بــه کشــورهای همســایه را فقــط قاچاقچیــان میداننــد.» ایــن موضــوع را در روزهــای اخیــر ســید محمــد رضــا موســوی خواه، مدیر عامل شرکت ملی پخــش فرآوردههای نفتی ایــران اظهار کــرد. آمــار کشــفیات ســوخت قاچــاق نشــان میدهــد کــه بیشــترین حجــم قاچاق از مرزهای اســتانهای سیســتان و بلوچســتان، هرمــزگان و کردســتان بــه کشــورهای افغانســتان، پاکســتان و ترکیــه اتفــاق افتاده اســت. بــرای مثال در 6 ماهه نخســت سال میزان مصرف

بنزین سیســتان و بلوچستان 32 درصد و میــزان مصــرف نفــت گاز 34 درصــد رشــد داشته است. در حالی که این رشد در مدت مشابه سال قبل به ترتیب 7.7 درصد و 7 درصد بوده اســت. همچنین 120 هزار کارت ســوخت مهاجــر به این اســتان تاکنون باطل شده است. البته با نگاهی به آمار رشــد مصرف این استان میتوان دریافت که کل افزایش مصرف بنزیــن حدود 400 هزار لیتــر در روز بوده است.

بــا ایــن حســاب شــاید برخــی ارقام اعالمــی بــرای رشــد قاچــاق بنزیــن و گازوئیــل چنــدان واقعــی نباشــد. نظیر 40 میلیــون لیتــر در روز و یــا حتــی 20 میلیــون لیتــر در روز. بــا بررســیهای دقیقتــر متوجــه میشــویم کــه بــرای قاچــاق 20 میلیــون لیتــر بنزیــن در روز

بایــد حدود هزار نفتکش 20 هزار لیتری هــر روز از ایــران خارج شــود کــه چندان کار آسانی نیســت. البته راههای قاچاق متنوع اســت. از حمل با نفتکش گرفته تــا چهارپــا و موتورســیکلت. در این باره امــا علی مؤیــدی، رئیــس ســتاد مبارزه بــا قاچــاق کاال و ارز در نوزدهم مهر ماه ســالجاری اعــالم کــرده کــه در مــدت ســه ماهه تابستان امســال، بیش از یک میلیــارد لیتر بنزیــن به صــورت قاچاق از کشــور خــارج شــده که میتــوان گفت قاچاقچیــان روزانــه بیــش از 11 میلیون لیتــر بنزین را بــه خارج از کشــور قاچاق کردهانــد. مســئوالن برای مقابلــه با این معضل مدام در حال تقویت نظارت در مرزها و جایگاههای ســوخت و راهکاری برای اجباری شدن استفاده از کارتهای سوخت شخصی هستند.

■ اما و اگرهای افزایش قیمت بنزین

«ایــران» بــا پــرس و جوهایــی کــه از مقامــات مســئول انجــام داده بــه ایــن نتیجه رســیده که فعالً دولت برنامهای برای افزایش قیمت سوختهایی نظیر بنزین و گازوئیل و کاهش یارانه سوخت ندارد. اکنــون هر لیتر گازوئیــل یارانهای هــم 300 تومــان بــه فروش میرســد. امــا احتمــال دارد که با ســهمیه بندی مجــدد بنزیــن قیمــت ســوخت مــازاد بر ســهمیه افزایش یابــد. این موضوع باعث شــده که مســائلی نظیر محدود بــودن تنــوع ســبد ســوخت مصرفــی نــاوگان حمل و نقــل ایران، اســتاندارد نبــودن غالــب خودروهــای مصرفی در کشــور و ضعــف نــاوگان حمــل و نقــل عمومی بیش از پیش نمایان شود.

بهطــور کلــی در ایــران حــدود 22 میلیون دستگاه خودرو و موتورسیکلت تردد میکند. بررســیها نشــان میدهد کــه از ایــن تعــداد کمتــر از 5 میلیــون دستگاه خودرو منطبق با استانداردهای یورو 4 و یورو 5 و یا هیبریدی است.

از ســوی دیگــر اکثــر خودروهــای ایــران در هــر 100 کیلومتــر بیــش از 10 لیتــر ســوخت مصــرف میکننــد. تنهــا خودروهای تولید شده در سالهای اخیر به استاندارد نزدیک به 7.3 لیتر در 100 کیلومتر رسیدهاند که این رقم نیز باالتر از اســتانداردهای جهانی اســت. بهطور معمــول هــر خــودروی ایرانــی حــدود 3 لیتــر بیشــتر از خودروهــای خارجــی سوخت مصرف میکند.

البتــه دربــاره اینکــه قیمــت واقعی بنزیــن در ایــران چقــدر بایــد باشــد، اختالف محاسباتی نیز وجود دارد و باید دید که هر لیتر قیمت بنزین را بر اساس دالر چقدر محاسبه کرده و کدام قیمت آن را در آن به حساب میآوریم. در این باره علــی شــمس اردکانی، کارشــناس ارشــد انــرژی و رئیس کمیســیون انرژی اتــاق ایران بــه «ایران» گفــت: «اصالح قیمت ســوخت از جمله بنزین به مرور بایــد در برنامه دولت قــرار بگیرد. البته بــرای این اقــدام اآلن هم دیر اســت. به عنوان نمونه به هــر لیتر بنزین حدود 4 هــزار و 200 تا 5 هزار تومــان یارانه داده میشــود که این یارانه بیــش از مصرف کننده به نفع قاچاقچی سوخت است.»

او ادامــه داد: «امــا باید منابع حاصل از اصالحقیمتسوختراهدفدارخرجکرد. بایدبخشاعظمآنصرفسرمایهگذاری در توســعه ناوگان حمل و نقل عمومی و دیگر بخشهای اشتغالزای کشور شود. در همین حال یارانه دهکهای ضعیف جامعه را باید به میزان کارشناسی شده افزایش داد.» ■ سرمایه اجتماعی سال 93

شــمس اردکانــی معتقــد اســت که ســرمایه اجتماعی سال 93 و حتی سال گذشــته برای اصالح قیمت حاملهای انرژی وجود ندارد. آن زمان سیاستگذار میتوانست با اندکی اصالحات، قیمت بنزیــن و نفت گاز کشــور را آزاد کند. چرا که قیمت نفــت خام و به تبع آن بنزین بــه حداقــل رســیده بــود. حتــی تجربــه نشــان داده بــود کــه این اصــالح قیمت تأثیر چندانی بر نرخ تورم هم نداشــت. بهطــوری کــه در فــاز دوم هدفمنــدی یارانههــا بــا افزایــش قیمــت هــر لیتــر بنزین از 700 تومــان به یک هزار تومان نــه تنها نرخ تورم ســال اجــرای فاز دوم هدفمنــدی یارانههــا افزایــش نیافــت بلکه کاهش نیز داشــت. بر اســاس آمار بانک مرکزی نرخ تورم اردیبهشت سال 1393 بالــغ بــر 30.3 درصــد بــود و در خردادماه 27.7 درصد و در ماه تیر این رقم به 25.3 درصد کاهش یافت.

کارشناسان عقیده دارند که بیشترین تأثیــر اصــالح قیمــت بنزیــن از لحــاظ روانی اســت و چنــدان از نظر اقتصادی بر نرخ تــورم تأثیر نمیگذارد. تورم یک پدیــده پولــی اســت و راهکارهایــی برای کاهشتأثیراصالحقیمتهابرنرختورم وجود دارد. بیشترین تأثیر اصالح قیمت بنزیــن احتمــاالً روی کرایــه تاکســیها خواهــد بود. ضمن آنکه نیمــی از یارانه بنزیــن بــه 3 دهــک پردرآمــد جامعــه اختصــاص مییابــد و به نظر نمیرســد کــه چندان بــر زندگی اقشــار کــم درآمد جامعه تأثیر بگذارد.

امــا بــا ایــن حــال تــورم انتظــاری بــه ســبب کاهــش ســرمایه اجتماعــی دولــت، موضوعــی اســت کــه نمیتوان نادیــده گرفــت. از ایــن رو بایــد اصــالح قیمــت حاملهــای انرژی بویــژه بنزین هدفگــذاری شــده و بــا همراهــی مردم انجــام گیــرد تــا کمتریــن تأثیــر ســوء را بــر اقتصــاد نحیــف کشــور بگــذارد. بــه مــرور این اصــالح حتی به نفــع مردم و سرمایهگذاری کشور خواهد شد.