تحریم و تورم

برای کاهش اثرگذاری همزمان این دو ابرچالش چه باید کرد؟

جامعــه ایــران یکبــار دیگر در معــرض هجوم همزمــان دو غول بــزرگ قــرار گرفته اســت؛ «تحریم و تــورم». هر دو غول از شیشــه بیــرون آمدهاند و تا مدت زمانی نامعلوم خواســته و ناخواســته از سفره همه ما سهم برمیدارند. تحریــم پدیــدهای اســت که اگرچه در سیاســتهای داخلی ریشــه دارد امــا از بیــرون مرزهــا بــه مــا تحمیــل شــده ولــی تــورم قطعاً محصــول خطــای سیاســتگذاری یــا نادیــده گرفتــن اصــول علــم اقتصاد توسط سیاستمداران خودمان است. تــا همین یکــی دو دهه پیش، خیلی از کشــورها درجــات مختلفی از تــورم را تجربه کردند و این مســأله موضوع اساســی خیلی از کتابهای درســی در دانشــکدههای معتبر جهان بود اما اقتصاددانان این مســأله را بهگونهای حل کردند که امروز دیگر نسبت به آن نگرانی وجود ندارد. نه در آکادمیها و نه میان مردم. ما هم با تکیه بر همین آموزهها و با کمک انتظارات مثبت مردم موفق شــدیم تورم را کاهش دهیم اما دولت دوباره با سیاســتهای سوال برانگیز، این غول بیشاخ و دم را از شیشه بیرون آورد. از آن طرف شــمار کشــورهایی که به دالیل مختلف، از ســوی دیگر کشــورها مشمول تحریم اقتصادی شدهاند نیز کم نیست. اما هیچ کشوری را نمیتوان پیدا کرد که به اندازه ایران گرفتار تحریم شــده باشــد. همین طور هیچ کشوری را نمیتوان مثال زد که بهصورت همزمان گرفتار تحریم و تورم شده باشد. این دو شــبیه ســیالب با تمام ســرعت به ســمت ما حرکت میکنند و بزودی به هم میپیوندنــد و شــرایط دشــواری را برای جامعــه و اقتصاد ما خلــق میکنند. حاصل درهم آمیزی دو ابرچالش تحریم و تورم، وضعیتی مشابه شرایط بسیار بد سالهای 1391 و 1392 اســت که اقتصادایران گرفتار رکود تورمی شــده بود و در نتیجه بیکاری و فقر در جامعه تشدید شد. همانطــور که در ســال 1391 تجربــه کردیم، تحریــم و تورم اگرچــه دو پدیده جدا از هم هســتند اما با هم بودنشان عواقب بسیار سخت و نگران کنندهای بهدنبال دارد. جز ایران هیچ کشــور دیگری بهطور همزمــان گرفتار این دو معضل بزرگ و پیچیده نشــده است. در هیچ دانشکده و دانشــگاهی نیز این دو را بهصورت همزمان بررسی نمیکننــد و اکنــون اقتصــاد ایــران ناچار اســت یک بار دیگــر هر دو عارضــه را با هم تحمل کند. اما ســؤال این اســت کــه برای کاهــش اثرگذاری همزمان ایــن دو پدیده چه باید کرد؟ در شرایطی که تحریم شدهایم، از میزان درآمدهای نفتی ما کاسته شده 1 و قطعاً با کســری بودجه مواجه خواهیم بود. پس وسوســه خوردن گندم توسط دولت منتفی نیست. یعنی اینکه ممکن است دولت برای جبران کســری بودجه ســراغ منابع بانــک مرکزی برود. اگــر چنین اشــتباهی رخ دهد قطعاً تورم غیرقابل مهار خواهد بود. پس بهتر است با هر روشی که میشناسیم به دولت فشــار بیاوریم که به جای درپیش گرفتن روشهای خطرناک چاپ پول یا برداشــت از منابع بانک مرکزی، تا حد امکان هزینههای خود را کاهش دهد. وارد آوردن هــر نوع شــوکی به ذخایر گرانبهای ارزی ممنوع اســت چون 2 میتواند باعث جهش شــدید ارزی شــود. امیدوارم دولت از سیاست ارز 4200 تومانی درس گرفته باشد و دیگر سراغ سیاستهای تخصیص ارز با قیمت سرکوبشده پایین نرود. درست است که بودجه یک سند مالی برای تخصیص و تزریق منابع به 3 بخشهــای مختلف اســت ولی در واقــع دلیل اصلی خیلــی از دعواهای پیدا و پنهان سیاســی در کشور اســت. اکنون که موعد تنظیم بودجه سال آینده کشــور است، به طور سنتی گروههای سیاســی مشغول چانه زنی برای دریافت ســهم بیشــتر از بودجــه هســتند. این چانه زنــی قطعاً فرآینــد تخصیص منابــع را از چارچوب بهینه و کارشناســی دور میکند و بر تعهــدات مالی دولت میافزاید. البته بعید است که گروههای سیاسی و نهادهای متقاضی بودجه با نصیحت و پند و اندرز دســت از چانه زنی بردارند و حتی بعید اســت که دولت-دولتها- در هرشــرایطی باج دهی بودجهای را متوقف کنند اما از باب دلســوزی برای کشور الزم است شرایط فعلــی اقتصــاد و جامعــه را به آحاد سیاســی و فرهنگی گوشــزد کنیــم و از همه آنها بخواهیــم چنــد صباحی توقع و انتظــار را کنار بگذارند تا کشــور از این پیچ خطرناک عبور کند. بدون شــک با تشــدید تحریمها و بسته شــدن منافذ ورود ارز به کشور به 4 ســختی قادر به تأمین منابع مورد نیاز برای اداره کشــور خواهیم بود. ارز به سختی و با هزار ترفند وارد کشور میشود اما به آسانی هزینه میشود. بــا چمــدان میآیــد و با گونــی خارج میشــود. بایــد هزینههــای غیرضــروری را کنار بگذاریم. بــزودی تعداد زیادی از شــرکتهای دولتی و حاکمیتــی تحریم خواهند 5 شــد. در چنین شــرایطی دولــت یادش میافتــد که بایــد از ظرفیتهای بخش خصوصی برای تأمین کاال و ارز مورد نیاز کشــور اســتفاده کند. این در حالی اســت که دســت و پــای بخش خصوصی را بــا قوانین و رویههای نادرســت بستهاند. ما معتقدیم تصمیمات تند و سختگیرانه برای بخشخصوصی به معنای تحریم داخلی اســت و بســتن فضای داخلی عواقب نگران کنندهتری از تحریمهای بینالمللــی دارد. دولــت باید از بخش خصوصی بهعنوان بــرگ برنده برای عبور از شــرایط ســخت و دشــوار فعلی اســتفاده کند نه اینکه با تحمیل مصوبات و افزایش قوانیــن و مقررات دســت و پاگیر حلقــه محاصره بخش خصوصــی را تنگتر کند. از بســتن فضا نهتنها چیزی عایدمان نمیشــود بلکه اندک منافذ اقتصاد ایران را هم میبندیم. راه حل مبارزه با تحریم، آزادسازی و تسهیل فضای کسب وکار است. در کنــار ایــن همــه مشــکل ریــز و درشــت، بزرگترین خطری کــه آینده 6 اقتصــاد ما را تهدیــد میکند این اســت که فرمان از دســت دولت خارج شــود. بیمــاری که به طــور همزمان از چنــد عارضه رنج میبــرد، تحمل شــوک را نــدارد. دولــت به هیــچ عنــوان نبایــد در سیاســتگذاری اشــتباه کنــد. نباید مدیریت اقتصاد از دســت دولت خارج شــود. چه موافق دولت باشــیم و چه منتقد آن، نبایــد در مســیر تضعیف دولــت گام برداریــم. بیاعتبار کــردن و ضعیف جلوه دادن دولت، نااطمینانی را تشــدید میکند. نااطمینانی آفت بزرگی اســت که منجر به توقف همه فعالیتهای اقتصادی خواهد شد. کاش سیاستمداران ما در سه زمینه تقوا پیشه کنند: ناامید کردن مردم دروغ گفتن به مردم و هزینه کردن از مردم