اینجا سوئیس نیست اوز است

شهری که میتواند الگوی توسعه کشور باشد

وســــط آمفی تئاتر «پرویــــن اعتصامی» ایســــتادهام و آن را بــــا همه ســــالنهای زیبایــــی کــــه دیــــدهام مقایســــه میکنم؛ ســــالن علــــوم پزشــــکی تهــــران، خانــــه فرهنگ سنندج، ارومیه، فرهنگسرای... پرویــــن، در دل دانشــــگاه بینالمللــــی پیــــام نــــور «اوز» زیباتر و گرمتــــر از همه ســــالنهایی اســــت که دیــــدهام؛ آن هم درســــت 4 روز پیــــش از آنکــــه یکســــره در آتــــش بســــوزد. خبر را که میشــــنوم غمگین میشــــوم اما با خودم میگویم چه غم که اوز عادت دارد دست به زانو بگیرد و بلند شود.

در ســــالن را هدایــــتاهلل نامی برایم باز میکند؛ نماینده منصور فقیهینژاد، ســــازنده اصلــــی دانشــــگاه و نماینــــده هیأت امنا و ســــایر خیرین. با او چرخی در دانشــــگاه بزرگ پیام نــــور میزنیم و من همچنــــان خیره بــــه در و دیوار نگاه میکنــــم. ســــازههایی بــــه ایــــن زیبایی و بزرگــــی در بخــــش اوز الرســــتان فارس چه میکند؟ مجموعه فرهنگی هاشــــم بهروزی، خوابگاه اســــفندنیا، مجموعه ورزشی محمدعلی صدیق، استادسرای شــــماره یک احمد هنری، استادســــرای شــــماره دو همشهریهای مقیم کویت، خوابگاه نامور، آزمایشگاه...

اوز 4 دانشــــگاه و 36 مدرســــه دارد که همه آنها را خیرین شــــهر ساختهاند امــــا فقط مراکــــز آموزشــــی اوز نیســــت که ســــاخته خیرین اســــت، در این شهر هرچیزی که به چشم میآید، از خیابان و ساختمانها و مراکز دولتی و آب انبار و ایســــتگاه تصفیه آب و موزه و کتابخانه و در و دیوار، ســــاخته شــــهروندان است. هدایتاهلل نامی این وضعیت را در یک جمله خالصه میکند: «اگر در این شهر مشــــارکت مردمی وجود نداشت، اصالً چیزی وجود نداشت.»

اما این شــــهر کوچک سنینشــــین نه وابسته به کشاورزی است و نه صنعت، پــــس ایــــن همــــه ســــرمایه اجتماعی و مشــــارکت عمومــــی و ایــــن ســــطح از فرهنــــگ شــــهروندی از کجــــا میآیــــد؟ من برای یافتن پاســــخ این پرســــش دو روز به اوز ســــفر کــــردم و به ایــــن نتیجه رســــیدم کــــه چنین ســــفری بــــرای همه روزنامهنویســــان، جامعهشناســــان، نظریهپــــردازان توســــعه، اقتصاددانان و سیاســــتمداران الزم اســــت تــــا الگویی زنــــده از همــــه مفاهیــــم عالی توســــعه یافتگــــی را از نزدیــــک لمــــس کنند. این شهر، تنها شهری است که بهعنوان یک گزارشنویــــس، در آن با ناله و ناامیدی سر و کار نداشــــتم. اوز یکی از زندهترین شهرهای ایران است.

نامــــی کــــه هــــر 5 فرزندش پزشــــک هســــتند، میگویــــد: «بچههــــای مــــن همه شــــیرازند. دو دختــــرم متخصص زنــــان و زایمان، یکــــی متخصص قلب، یکــــی ارتوپدی و آخری هم دانشــــجوی پزشکی است. خودم به خاطر عالقهای که بــــه زادگاهــــم دارم، اینجــــا ماندهام. درکل شــــهر اوز در منطقه الرســــتان، از قدیماالیــــام بــــه لحاظ فرهنگی پیشــــرو بــــوده. یــــادم میآیــــد پیــــش از انقالب که من رئیس دبیرســــتان بــــودم، 7 نفر لیسانسه در شــــهر داشــــتیم و پیشرفت تحصیلی بچههای ما زبانزد بود.»

دانشــــگاه بــــزرگ پیــــام نــــور اوز در 33 رشــــته دانشــــجو دارد امــــا بهدلیــــل عالقــــه شــــخصی منصــــور فقیهینــــژاد بــــه فرهنگ و ادبیــــات، نام ســــاختمان اصلــــی را «ادبیــــات» گذاشــــتهاند. 10 هکتــــار زمین دانشــــگاه را فاروق ضیایی هدیــــه داده و آجــــر بــــه آجــــر 26 هــــزار متر زیربنــــای آن را خیرین ســــاختهاند. کمــــی بــــه ســــمت جــــاده شهرســــتان خنــــج میرانیــــم و ابراهیــــم احمــــدی روزنامهنــــگار اوزی ســــاختمانهای آموزشــــی دیگــــری را نشــــانم میدهد؛ دانشــــکده بهداشــــت بــــا 3هــــزار و 500 متر زیربنا ســــاخته عبدالرزاق شــــرافت، هنرســــتان شــــبانهروزی رافعــــی کــــه دانشآموختههــــای موفقی از آن بیرون آمدهانــــد. بیمارســــتان درحال ســــاخت محمــــد یوســــف راهپیمــــا ...و هرطرف کــــه نگاه میکنی آب انبــــاری میبینی با گنبدی زیبا که در مسیر سیل و رودخانه فصلی ساخته شــــده و بر سردر هرکدام نام یک خیــــر. قدیمیترین آب انبار اوز بهنام «سلفی» 700 سال قدمت دارد.

بــــه شــــهر برمیگردیــــم و گشــــتی در خیابانهــــا میزنیــــم. تابلوهــــا را یکــــی یکــــی میخوانــــم؛ ســــالن سرپوشــــیده ورزشــــی و زمیــــن چمــــن میراحمــــدی، بیمارســــتان عبدالحمید امیدوار، هالل احمر رافعی، کانون فرهنگی راســــتگو... در یکی از خیابانها چند مدرســــه پهلو به پهلوی هم میبینم؛ مدرســــه افســــر، مدرســــه امیرینژاد، دبســــتان دخترانه زمین پیمه، مدرسه حقشناس، مدرسه پســــرانه احمدپور، مدرسه قادرینژاد و در یکــــی از خیابانها دبســــتان دخترانه بــــدری که ســــال ســــاخت آن بــــه 1307 برمیگــــردد و میگوینــــد آن موقــــع، بیســــت و نهمین مدرســــه ایــــران بوده. هرچنــــد مســــعود کراماتی شــــهردار اوز میگوید: «ما پیش از بدری هم مدرسه داشتهایم.»

ابراهیم احمدی ســــاختمان پاسگاه اوز را نشــــانم میدهد و میگوید: «اینجا مخروبــــه شــــده بــــود، مــــردم خجالــــت میکشیدند غریبهای ساختمان پاسگاه را ببیند. چند وقت پیش جمع شــــدند و تعمیرش کردند.»

اوز از دانشــــگاه شــــروع میشود و به دانشگاه ختم میشــــود. آن طرف شهر ســــری میزنم به دانشــــگاه آزاد که خیر عمدهای نداشــــته و هر تکــــهاش را یک نفر ساخته. در همان ورودی ساختمان روی آسانســــور نوشــــتهاند خیریــــه حاج محمــــد عبــــداهلل شــــمس. بــــا محســــن مهرآوران دانشــــجوی دکتــــرای عمران و مدیــــر پژوهشــــی عمــــران دانشــــگاه و پروانه پدرام مســــئول آموزش و معاون دانشــــگاه، گشــــتی در طبقات میزنیم و من مثل تمام ســــاعاتی که در این شهر بودهام، تنها به تابلوها خیره میشــــوم؛ کتابخانــــه موالنــــا خیریه حــــاج ابراهیم کریما، سامانه سیمرغ که با آن میشود بــــه همــــه منابــــع کتابخانههــــای کشــــور دسترسی داشت، خیریه فریده یزدانی، ســــالن اجتماعات ســــعدی خیریه حاج محمــــد امین کمالی که 110 نفر ظرفیت دارد و بنــــا به خواســــت خیــــر باید مثل کتابخانه و سینمای دانشگاه درخدمت همه شــــهروندان باشد. ســــینمای 156 نفره دانشگاه هم با 5 هزار تومان بلیت همه فیلمهای روز را برای شــــهروندان نمایش میدهد.

بقیــــه تابلوهــــا را بخوانیــــد؛ ســــالن ویدئــــو کنفرانس خوارزمــــی خیریه حاج محمد کمالی، ســــالن کف تئاتر ســــه سو و یــــک ســــوی خیــــام نیشــــابوری خیریه محمدصدیق پیرزاد، تاالر حافظ شیرازی خیریه حاج شــــیخ محمــــد رفیع فقیهی ...و پروانه پدرام میگوید: «این دانشگاه در 15 رشــــته و در دو مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد دانشجو دارد و از آنجایی که اغلــــب دانشــــجویان بومی هســــتند، تالش میکنیم دانشــــگاه فضایی باشــــد برای ادامهدار شــــدن کار خیــــر. از طرفی برای تقویت مفهوم مشارکت، در بیشتر برنامههــــا از مــــردم کمــــک میگیریم و تالش میکنیم دانشــــگاه پلی بین مردم و دانشجو باشد.»

پــــدرام ســــردبیر فصلنامــــه «باپیام دانــــش اوز» هم هســــت کــــه متعلق به دانشــــگاه آزاد اســــت. اوز عــــالوه بر این، سه نشریه و یک ســــایت خبری کامالً به روز هــــم دارد و همین طور پایگاه خبری دانشگاه آزاد. اگر گذرتان به پمپبنزین این شــــهر افتــــاد، کنــــار قفســــه روغن و ضد یخ، آخرین شــــمارههای نشــــریات اوز را هــــم میتوانید ببینیــــد و بخوانید. همچنیــــن یک بشــــکه تهی نفــــت که به شــــکل کتابخانــــه درآمده بــــا چند جلد کتاب.

اوز در ســــال 1328 و همزمــــان بــــا یاســــوج دارای بخشــــداری شــــده و در ســــال 1334 شــــهرداری اما از آن زمان تاکنــــون همچنــــان بخــــش مانــــده و به درجه شهرســــتان نرســــیده و ایــــن تنها گله مردم شــــهر اســــت. آنهــــا میگویند اوز الاقــــل در ایــــن دولــــت، امیــــد دارد کــــه شهرســــتان شــــود. آنهــــا مثــــل اکثر شــــهرهای سنینشــــین ایران 99 درصد به روحانی رأی دادهاند و حاال گله دارند از اینکــــه وقتی داشتههایشــــان بیش از برخی مراکز اســــتان اســــت، چــــرا نباید در جغرافیای سیاســــی جایــــگاه بهتری داشته باشند؟

از مســــعود کراماتــــی تنهــــا مســــئول بومی شــــهر میپرســــم ریشــــه ســــرمایه اجتماعــــی و مشــــارکت مردمــــی اوز در چیست؟ میگوید: «اوز از نظر آب و هوا و کشــــاورزی و منابع طبیعی، شهرستان فقیــــری اســــت و از همــــان ابتــــدا مردم ناچــــار بودهاند بــــه فکر تجارت باشــــند. اوز جدیــــد از دوره تیموریــــان ســــابقه دارد و آب انبارهایــــی از همان دوره هم بــــه جا مانده. بــــه هرحــــال در تمام این دورانهای تاریخی مردم ناچار بودهاند روی پای خودشان بایستند. برای تأمین اقتصاد هم چــــارهای جز تجارت نبوده، بویژه هندوســــتان و جدیدتــــر، بحرین و کشورهای حاشــــیه خلیج فارس. همین باعث میشــــده مــــردم، دنیــــا را ببینند و ذهنشــــان بــــاز شــــود. از طرفی اغلب اوزیها از قدیم ســــواد مکتبی داشتهاند و همــــه حافــــظ و ســــعدی و موالنــــا میخواندنــــد و بــــه تحصیــــل و دانــــش عالقه زیادی نشان میدادند.»

اوزیهــــا از قدیــــم، در بندرعبــــاس، کرمــــان، شــــیراز و یــــزد، پایگاههــــا و تجارتخانههــــای بزرگــــی داشــــتهاند و بعدهــــا در دوره رونــــق آبــــادان، به این شــــهر روی آوردهاند. آنها بــــرای تجارت گاه تا تبریز هم پیش رفتهاند و به همین نســــبت آثار خیرشان هم در گوشه گوشه ایران پیداســــت. کراماتی میگوید: «کار خیــــر اینجا مختص اغنیا نیســــت. اگر به روســــتاها ســــر بزنید، گاه میبینید، کسی که 7 تا نخل خرما داشــــته، حاصل یکی از نخلها را وقف مســــجد کــــرده یا حتی ریزتر شــــده و گفته یک نخل وقف روغن چراغ مسجد.»

وی دربــــاره مشــــارکت عمومــــی میگویــــد: «اوز هیــــچ وقــــت حتــــی خان هــــم نداشــــته و مــــردم ناچــــار بودهانــــد خودشان جمع شــــوند و مثالً برای شهر کالنتر انتخاب کنند. در دوره ناصرالدین شــــاه، خان الر برای مالیات به اوز فشــــار میآورده که عدهای جمع میشوند و به تهران میروند تا شــــهر تیول خواهر شاه شود و از زیر فشــــار خان الر بیرون بیاید. مردم اینجا عادت دارند خودشان دنبال کار خودشان بروند. االن هم مردم برای هرچیزی یک هیأت امنا دارند.»

بــــه دفتر محمدحســــین آتــــش فراز بخشــــدار اوز مــــیروم و ســــؤالم را تکرار میکنــــم. او روحیــــه خیریــــن را اینطور توصیف میکند: «اگر یکی از مســــئوالن استانی یا کشوری به اوز تشریف بیاورد، خــــود مــــردم برنامهریزی میکننــــد و از پذیرایــــی گرفته تا هر برنامــــه دیگری را خودشــــان به عهــــده میگیرنــــد و پیش میبرنــــد. جالب اینکه خیریــــن اوز تنها در یک زمینه فعال نیستند؛ از بهداشت گرفتــــه تــــا ورزش و فرهنــــگ و هر حوزه دیگــــری آثار خیرشــــان دیده میشــــود. اینجا از روشنایی و آســــفالت خیابان، تا هرچیز دیگری متعلق به مردم اســــت. اوز یک الگوســــت. مردم اوز برای منافع عمومــــی ازهم ســــبقت میگیرنــــد. اوز شهر خیرین مدرسه ســــاز است؛ نه تنها در اوز که در همه جای ایران خیرین اوز در مدرسهسازی پیشــــرو هستند. رئیس مجمع خیرین مدرســــه ساز هرمزگان و فارس اهل اوزند. رئیس مجمع خیرین دبی بچه همین جاست »...و

اوز در ســــال 95 عنوان دومین شــــهر کتابخوان کشــــور را پس از بوشهر به خود اختصــــاص داد و همین طور نخســــتین شهر خالق در زمینه کتاب. اوز همچنین شهر دوســــتدار کودک هم هست و یکی از خیریــــن درحال ســــاخت کتابخانهای بهنــــام «مــــادر و کــــودک» تــــا خدماتــــی تخصصــــی در ایــــن زمینــــه ارائــــه دهد. همچنین موزه اوز که خانه محمدسعید ســــوداگر از تاجران بزرگ 100 سال پیش است، در سال 97 توانست برترین موزه خصوصــــی ایران شــــود. تمامی اشــــیای این مــــوزه هدیه مردم اســــت؛ از «کمه» یا الکی که با روده میش درسته میشده بگیرید تا اره سنگ و سنگ آسیاب و شال و قبای لبــــاس محلی و هرچیــــز دیگری. در این موزه نســــخههایی از کیهان قدیم بــــه یــــاد دکتــــر مصبــــاحزاده متولــــد اوز، تحصیلکرده ســــوربن فرانسه و بنیانگذار مؤسســــه کیهان هم میبینید. میگویند در مــــوزه لــــوور فرانســــه هم نمونــــهای از سالحهای ساخته اوز قدیم وجود دارد.

از کنار پارک «حاج عبدهلل مشــــفق» رد میشــــوم و به ســــمت مدرسه عالی «احمدیــــه» مــــیروم. در ایــــن مدرســــه طالب تا مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد علوم دینی میخوانند. مدرسهای وسیع و زیبا و خیرساز. شیخ سید احمد یگانه قالتی مدرس این مدرسه دینی و رئیس «هیأت فتوای اهل سنت جنوب ایــــران» که شــــامل ســــه اســــتان فارس، بوشــــهر و هرمــــزگان میشــــود میگوید: 10« ســــال پیــــش ایــــن مدرســــه توســــط خیرین ســــاخته شــــد و درحــــال حاضر 80 طلبــــه داریــــم. بعضــــی از طالب ما همزمــــان در دانشــــگاههای دیگــــر هــــم درس میخواننــــد. همچنیــــن برخــــی از تحصیلکردههــــای مــــا توانســــتهاند از مالزی یا ســــودان دکترا بگیرند.» شــــیخ نادر بیگدلی مدرس این مدرســــه عامل اعتقاد به عمل خیر در اوز را باور عمیق به دیــــن میداند: «تعامل مردم شــــهر زبانزد اســــت و این ســــرمایه اجتماعی،

افقي: -1 شهری زیبا و تاریخی در استان یزد در دل کویر- پریشان حال -2 مسرت- خودداری از پرداخت وجه چک- بندر اروپا -3 خود را به بیماری زدن- ابزاری در مطبخ- وسط -4 عضو پا- مخفف راه- نقاش مدعی رسالت- جگر -5 پسوند نسبت- شنونده- بست لباس -6 تو در تو- حرف نشانه مفعول- دشنام دادن -7 بلند- گل پاییزی- فرورفتگی عمیق بین دو کوه -8 گلـــر تیم ملی فوتبال ایـــران در جام جهانی 2006 و مربـــی دروازه بانهای فوالد خوزستان در این فصل -9 گوسفند جنگی- اخالص- هر گردی... نیست! -10 تیر پیکاندار- بدن- کاالها -11 باال رفتن قیمتها- نادرست و نامربوط- غذای آبکی -12 از اناجیل- کمک- میخوش- یک چهارم -13 حنا- درازش نشانه پرگویی است- کشوری در شمال اروپا -14 نقاش هلندی- دربرگیرنده- صدمه -15 رشته ورزشی پرطرفدار در بین جوانان- مسافر

عمودي: -1 رفـــع نیازهـــای جنبـــی مشـــتری و احتـــرام بـــه شـــخصیت انســـانی او - نزدیکبین -2 درد و مرض - ساز قدیمی -ناهنجاریکروموزومی -3 بهخاطر آن- جزیرهای در کشـــورمان- نرم افزاری برای تلفنهایهوشمند -4 عبادتگاه راهب- عقیمضمیر دوم- زادگاه خلیلاهلل -5 عـــدد معیار اولیه- شـــاه فرانســـوی- هر یک از اخالط چهارگانه -6 خـــرده ســـنگ از ریـــگ نرمتـــر- تـــرس ناگهانـــیمســـاوی عامیانه- میخزد و گاهیمیگزد -7 آشیانه مرغ- خوشحالضد تاریک -8 هدیـــه چهـــره گشـــایی عروس- روی آوردن بخت و اقبال-ظلم -9 شـــب طوالنـــی ســـالخشـــنترین ورزش رزمـــیپرندهسعادت 01-کشورمهاراجهها-مروارید -گناهوبزه-تکیهبهپشتی -11 فریاد تحقیر آمیز- پشت سر هم- فرودآینده -12 نپختـــه- من و شـــما- با خبر- ساز اصیل ایرانی -13 تخت و سریر- افسردهچندرئیس -14 بنـــد و ریســـمان- آوای حماسی-بناها -15 واحـــد بوکس- کارگردان فیلم جدید «دارکوب» هم ریشــــه دینی دارد و هــــم اینکه ما در طول تاریخ یاد گرفتهایم چشمداشــــتی به دولتها نداشــــته باشــــیم و روی پای خودمان بایستیم.» شیخ محمد صالح انصاری رئیس مدرســــه خیرساز «امام شــــافعی» هم همیــــن اعتقــــاد را دارد. مدرســــهای که تــــا مقطع دیپلــــم و فوق دیپلــــم طالب علــــوم دینــــی را آموزش میدهد:

«از 500 ســــال قبل همه روســــتاهای مــــا دارای مکتبخانه بوده و مردم ســــواد قرآنــــی داشــــتهاند. خیــــر و خیراتــــی که اینجــــا میبینیــــد چیــــزی نیســــت که در اثر تبلیغات زمانه شــــکل گرفته باشــــد. اعتقــــاد بــــه عمل خیــــر در خــــون مردم است.» شــــیخ انصاری دارالقرآن زیبایی را در محوطه مدرسه نشانم میدهد که خیریه یک پیرزن اســــت: «این پیرزن که فرزندی هــــم نصیبش نشــــده، به خانه مــــا آمــــد و گفت 10 ســــال هرچــــه کردم نتوانســــتم خواندن قرآن را یــــاد بگیرم، پولی جمع کــــردهام و میخواهم همان ثواب را ببرم. من هم ساخت دارالقرآن را شــــروع کردم. بعد از مدتی برگشــــت و گفــــت میشــــود مقــــداری از پولــــم را برگردانی؟ گفتم چرا؟ گفت میخواهم چشــــمم را عمل کنم و پول ندارم. بنده خدا همه زندگــــیاش را بخشــــیده بود. گفتم چشــــمت با من. برایش از خیری پول گرفتم و حل شد.»

اوز تنها شــــهری اســــت که در خیابان و بیابــــان آن خبــــری از زباله نیســــت. از دکتــــر مهران عســــکری جامعه شــــناس سیاســــی و رئیــــس شــــورای شــــهر اوز میپرســــم انجمنهــــای مردمی شــــهر چقدر فعالند و آیا میتوانند به شــــکلی مدرنتــــر جایگزین خیرین نســــل پیش باشــــند؟ میگوید: «در اوز از هر منظری که بخواهیــــم نگاه کنیم؛ چــــه دینی چه سیاســــی یا اقلیمی و اقتصادی، موضوع مشــــارکت عمومی همیشه نمود داشته و امروز با وجود انجمنهای مردم نهاد مثل انجمن دوستداران محیط زیست، سمت و سوی دیگری پیدا کرده و تبدیل به عصای دســــتی برای شــــورای شــــهر و شهرداری شده. این انجمنها در جذب ســــرمایههای کوچــــک هــــم موفق عمل کردهانــــد اما بــــرای جذب ســــرمایههای ســــنگین هنوز به حضور معتمدین نیاز داریم.»

در انجمــــن خیریه ســــلمان فارســــی که ســــاختمان آن خیریــــه میراحمدی و زمینش خیریه جنیدی اســــت، با صحنه عجیبــــی روبهرو میشــــوم؛ انبــــاری پر از پوشــــینه یــــا پمپــــرز و تختهــــای مجهز بیمار و ویلچر و کپسول اکسیژن ...و آجی مزرعی و سید حیدر هاشمی از مسئوالن ایــــن خیریــــه برایــــم توضیــــح میدهند که در اوز هرکســــی که بیمــــاری در منزل داشــــته باشــــد برایــــش تخت و پوشــــینه میفرســــتند. یکســــره باخــــودم کلنجــــار مــــیروم و از خودم میپرســــم این همه راســــت اســــت؟ شــــب در میهمانسرای آتشنشانی میخوابم و صبح میبینم روی دیوار نوشــــته خیریه حاج غالمرضا جنگجو. با خودم میگویم راست است؛ اینجا سوئیس نیست، اوز است.

اوز جدید از دوره تیموریان سابقه دارد و آب انبارهایی از همان دوره هم به جا مانده. به هرحال در تمام این دورانهای تاریخی مردم ناچار بودهاند روی پای خودشان بایستند. برای تأمین اقتصاد هم چارهای جز تجارت نبوده، بویژه هندوستان و جدیدتر، بحرین و کشورهای حاشیه خلیج فارس. همین باعث میشده مردم، دنیا را ببینند و ذهنشان باز شود