ادبیات در خدمت زدودن کهنگیها

درباره رمان اسفار سرگردانی نوشته جبار جمال غریب

ادبیــا ِت ســتیهنده اجازه نمیدهــد ذهن در ارتفاعاتــی پرواز کند که تاکنــون بارها و بارها بــه قدر روزهــای زندگی دیــده و تجربه کرده است. «اص ِل ادبیات» دســت مخاطب را میگیرد، دســتی بــه بالهــای مخاطــب میکشــد، ذهــناش را پر از میــل پرواز میکند و در یک لحظــه پیشبینینشــده از ارتفــاع ُهــلاش میدهــد، و مخاطب تا به خــود بیاید خود را باالتر از سطحی مییابد که در آخرین مقص ِد زمین بر آن پای داشــته است. سپس ِ «اصل ِ ادبیاتهمراه» شده با پرواز مخاطب، زاویه دیــ ِد از ارتفــا ِع مخاطــب را و تبارهایــی را که همیشــه برایــش آشــنا بودهاند به گوشــهای میرانــد و او را به ِ عمقســاختارهای تازهای ََ میبردکه تاکنون تجربه نکرده است. «اص ِل ادبیا ِت همراِه کهنــهزدا» افقها را در سیر پرواِز مخاطب میشکافد، به او توأمان و در یک مجلس، تاریخ و فلسفه، هنر، اسطوره و سیاســت میآمــوزد و هرآنچــه را که از نظر او دور مانــده، در گــوشاش نجــوا میکنــد و بــالاش را به تندیس اســطورههای شــرق و غرب میساید و با دانههای حاصلخیزترین زیســتگاههای شــرق و غــرب پذیرایــیاش میکنــد. در همــان لحظــه از ذهــن اســاطیر گذرش میدهــد و آنچه که نادیدنی مانده و غبارهای عادا ِت زمینی بر آن زنگار نشــانده را بــا بالهای خود، جا میدهــد و در همان آن، دستی به چشــمهای مخاطب میکشد و پردههــای تار را کنار میزند. «اص ِل ادبیا ِت همراِه کهنه زدای حیرت گســتِر جا دهنده» ارتفاع مخاطب را بســان دستگاه دیجیتالی فو ِق حســاس بر میکرومترهای اوج و فرود، تنظیم میکنــد. گویی از پیش میداند تپش قلــب مخاطــب در فــان صفحــه و فــان ســطر تا چه میــزان افزایش و کاهــش دارد و با تســلط بر شــاخصههای روحی «مخاط ِب در پــرواز» در چینــ ِش صحنههــای در گذر از ذه ِن مخاطب، تردستیاش را عیان میکند. او میدانــد که مخاطب در ایــن لحظه و این آنچــه میخواهــد و بایــد چــه حســی را بــه جریا ِن روح و شــریا ِن خــون مخاطب تزریق کرد. «اصــ ِل ادبیــا ِت همــراِه کهنــه زدای حیــرت گســتِر جا دهنده روح بخــش» در کنار خود دســتیاری دارد که اگر از «مخاط ِب در پرواز» غافل بماند معنی هجا و حرف او را نخواهد فهمیــد. پــس همــواره ترجمــان خــود را به کسی میسپارد که هم «اصل شناس» باشد، هم «مخاطب شــناس» و هم بدی ِل خلبانی که رشــته پرواز را به دست دستیاِر امین خود میدهد. «اســفار ســرگردانی» از نمونههای بشــدت کمیاب و نادر و در ِ معرضِ انقراض «اصــ ِل ِ ادبیــاتِ همــراهکهنــه زدای حیــرت گســتِر جــا دهنــده روح بخــِش حاصــِل مسیرشناســی خلبان و کمک خلبا ِن امین» در روزگار ماست. اگــر ســودای زنــده مانــدن و نفــس کشــیدن خــود و «اصــ ِل ادبیــا ِت همــراِه کهنــه زدای حیرت گســتِر جا دهنده روح بخش حاص ِل مسیرشناســی خلبــان و کمک خلبــا ِن امی ِن بشــدت نادر» در ســر کسی اســت، لحظهای درنگ را در خواندن و پرواز جایز نمیشمرد و حکــ ِم «ناادبیــا ِت بیمعرفــ ِت مکــرِر پو ِچ زنگارآفریــ ِن مرگ گســتِر بیراهــه رِو اغفالگِر ریختــه بــر ســر هــر بــازار» را اجــرا نمیکند. گوش روزگار از آوای «ناادبیات...» پر اســت، و گوش ما هم. اما کســی ســراغ زمزمه باران نمیرود، گوشها دیگر صدای با ِل فرشتهها را نمیشــنوند، روحهــا باالتــر از تیرهــای ســقف خانهها اوج نمیگیرند و این عاقبت کســانی اســت کــه همــت بــه هجــر «اصــل ادبیــات...» بســتهاند. «اســفار ســرگردانی» آغاز گسست زنجیرهایی است که ما را عمق زمیــن چســباندهاند، زنجیرهایــی کــه حتــی نمیگذارنــد زمین را ببینیم. انگار که قفل بر چشمها هم گذاشته باشند. «اسفارســرگردانی» آتش است که تا نزدیک چشــمها پیش میآید اما بــرای ذوب کردن قفــِل گماشــته بــر چشــم هــا آتشــی کــه از خاکستراش ققنو ِس جان زاده میشود. «اسفارسرگردانی» آب است اما برای شستن غبارهــای روح کــه بــه قــدر تمــام ســالهای زندگــی بــر آن نشســته، و بــرای شســتن این غبارهای کهنه و سخت که هر آبی توان ندارد «اسفارســرگردانی» خاک اســت بــرای دفن سرگشــتگیهایی کــه هیچ گاه پاســخی برای هدایــت شــان نیافتهایــم، و او همــان خاک اســت کــه بذرهــای انســانیت در آن کاشــته میشــود و خــوان تنعــم مقابــل مخاطــب میگســترد. «اسفارســرگردانی» بــاد اســت بادی ســوزان که فقط خــار و خسهای هرز را میکَنــد و میَبرد، بادی کــه خبر از تغییر فصــل مخاطب میدهد؛ چــون صاعقهای برای استعای روح اگر برای پرواز آماده اید، پروازی که هم زمین را ببینید (و تاریخ و اسطوره و جغرافیایاش را)، هــم ارتفــا ِع بلن ِد پــرواز (و روحهای بلن ِد گسسته از زمین و رها در آسمان) و هم بسیار باالتر از او ِج قابل پروازتان(و دیدن فرازهایی که تا کنون به وجودشان حتی فکر هم نکرده ایــد) را، دســت «اســفار ســرگردانی «را بــه دست شــما و دست شما را به دست «اسفار سرگردانی» میسپارم. پینوشــت: مخاطب فارسیزبانی نیست که نشــنیده باشــد «هرچــه از دل برآیــد، بر دل نشیند» و شاید نویسنده «اسفار سرگردانی» (جبار جمــال غریب) این عبارت فارســی را نشنیده باشــد و نداند که «از دل برآمدهاش بر دل نشســته است» ولی خوب میدانم که مترجم این کتاب ترجمهای «از دل و جان» بــر اثــر «جبــار جمال غریب» داشــته اســت کــه اینگونــه عمــق روح را مــیکاود و پیــش میرود.