بر مرکب اندوه سواریم

بینامتنیت همواره یکی از عناصر درگیر کننده ذهن منتقدان بوده است. چه اینکه بــرای بســیاری این باور وجــود دارد که متنی در دنیا نوشــته نمیشــود مگر اینکه ارتباطی بینامتنی با متنی پنهان داشــته باشــد. «تذکره اندوهگینان» اما از همان ابتداتکلیفخوانندهرامشخصمیکند.شیوهنامگذاریکتابناخودآگاهخواننده را به سمت تذکرةاالولیا سوق میدهد. که البته جهتی درست است. «حسامالدین مطهری» در تذکره اندوهگینان، اگرچه برخاف فرم معهود تذکرهها عمل کرده و از فرم رمان نوین استفاده کرده است اما زبان، شیوه فصلبندی و دوره تاریخی قصه را به شکلی انتخاب کرده است که ما با یک تذکره واقعی روبهرو هستیم. «تذکره اندوهگینان» قصه جوانی است به نام عبداهلل که حقجویی است بالذات و بالفعــل. عبداهلل که قرائتهای رســمی از حقیقــت را برنمیتابد، با اهل کتاب حشر و نشر میکند و در گفتوگوهای فیمابین با فانوس، دنبال حقیقت میگردد. در این میان ماجرای عشــق عبداهلل به فاطمه دختر طاهر او را راهی طریق دور و دراز غرب میکند. بیابانماندگی و از دست دادن مرکب، عبداهلل را از پا میاندازد تــا شــیخ ابوالحســن خرقانــی او را نجــات میدهد. خانه شیخ که نان میداد و از ایمان نمیپرسید، حال از زاویه دید عبداهلل برای ما روایت میشود. فصولی که به روایت «نسخه قاهــره» آمده اســت، آینهای از جهــان امروز پیرامــون ماســت. مطهری ابایــی از نمایش طــرق مواجهــه مردمــان ایــن عصــر با حق نداشــته اســت. بدان صورت که بــا خواندن هرکــدام از این فصــول، مخاطب ناخودآگاه میتوانــد مابــهازای بیرونــی در ایــن زمانــه بــرای قبیلههای در مواجهه با عبداهلل بیابد. «تذکــره اندوهگینــان» رمــان خوشخوانی نیســت. انتخاب زبان فاخر قرن هفتم هجری (که البته اندکی سادهســازی شــده است) خواندن رمان را برای بسیاری از خوانندگان امروزی دشوار میکند. از طرفی تطویــل فصول ابتدایی رمان و گرهافکنیهای مــداوم مطهری در فصول ابتدایی ممکن است همراهی خواننده را در پی نداشته باشد. این در حالیست که از نیمه کتاب، وقتی فصلها کوتاهتر و با فرم داستان کوتاهی کاسیک، تقسیم میشوند، کشــش بیشــتری برای خواننده ایجاد میکند. در این میان طاقت خواننده است که تعیین میکند از گردنههای فصول ابتدایی بگذرد تا به دشــت برســد یا کتاب را کنار بگذارد؟! رمان «تذکره اندوهگینان» اگرچه نقدهایی به شیوه روایتش وارد اســت اما رمان سرگشتگی انســان امروز اســت. مطهری از سلسله سرگشتگی که قرنهاســت همراه بشر حقجو اســت، صحبت به میان آورده است. این رمان را «نشر اسم» در 232 صفحه منتشر کرده است.