محافظ استقالل قاضی
آیین نکوداشت آیتاهلل موسوی اردبیلی در دانشگاه مفید قم برگزار شد
دومیــن همایــش نکوداشــت مرحــوم آیــتاهلل موســوی اردبیلــی بــا حضــور اســتادان برجســته حــوزه و دانشــگاه و با هدف تکریم اندیشــههای مرجعیت در زمینه مســائل فقهی، حقوقی و قضایی در دانشگاه مفید قم برگزار شد. بــه گــزارش جمــاران، آیــتاهلل علــوی بروجردی تولیت مســجد اعظم قم و از استادان برجسته حوزه علمیه قم در این همایــش با اشــاره به تاریخچه تأســیس حــوزه علمیــه قــم گفت: ایــن حــوزه، با ایــن مواریث به این رتبه و درجه رســیده اســت؛ اگر از اســتقال حوزه و مرجعیت ســخن گفته میشود، باید بدانیم که چه شخصیتهایی در این تاریخ کوتاه، با چه خلوصهایی در مقابل چه شدایدی آن را حفــظ کردند؛ اگر امروز نظام اســامی به برکت حرکت یک مرجع تقلید ایجاد شده است، باید همین ارزشها را عرضه کند و قضــای ما نیز باید همین مســائل را پیــاده کنــد. او افزود: مرحوم موســوی اردبیلــی دغدغههــای فراوانی داشــت و دانشــگاه مفیــد را نیز با اخــاص و برای همین هدف تأســیس کــرد؛ اقل وظیفه مــا این اســت که ایــن وظیفه را به نســل آینــده منتقــل کنیم؛ نیــاز داریــم که این حرکت مســتقل ادامــه پیاده کنــد؛ نباید ایــن مســتقل بــودن را به عنــوان فحش فرض کنیــم؛ چنانچه باید قداســت این نظام را حفظ و معایب آن را نیز برطرف کرد، این قداست و رفع عیب باید توسط حــوزه و مرجعیــت انجام شــود. ممکن اســت درک ایــن مســأله بــرای برخــی سخت باشد ولی باید این رسالت انجام شــود و دچار روزمرگی فکری نشویم تا از این میراث گرانقدر غافل بمانیم.
■ اســتقالل قوه قضائیه از مسائل جدید است حجتاالسام والمسلمین علی یونسی، دیگر ســخنران این مراســم اظهــار کرد: نظام دادگســتری که در باالی آن رئیس قوه قضائیه، دیوان عالی کشــور و قضات تجدیــد نظــر قــرار دارنــد و این سلســله مراتــب هر کدام برای خودش آییننامه و مقرراتــی دارد، آیــا ما در اســام چنین چیزی داشــتیم؟ خیر نداشــتیم و برخی برایشــان سخت اســت که این را بگویند. او با بیان اینکه آورد ِن سیســتم در شــأن اســام و پیغمبــر اســام نیســت، گفت: بــه طور مثــال اســام جهــاد دارد و جزو احکامی اســت که خیلی مفصــل به آن پرداختــه شــده امــا بــرای دفــاع و جهاد اسام سیستم ندارد. مشاور سابق رئیس جمهــوری در امــور اقــوام و اقلیتهــای دینی و مذهبی با اشاره به اینکه ساختن سیستم وسیله و ابزاری است برای دفاع و جهــاد، افزود: این کار شــما اســت و کار پیغمبر و دین نیست چراکه اسام باالتر از این اســت که برای ما سیســتم بیاورد؛ این سیســتم کار بشــر اســت و هــر زمان هــم مدلهایش به تناســب زمــان فرق میکند. یونســی با بیان اینکه بیش از هر زمانی به استقال قوه قضائیه نیاز است، توضیــح داد: فــرق اســت بین اســتقال قوه قضائیه و اســتقال قاضــی؛ در تمام نظامهــای حقوقــی دنیــا بــرای قاضــی استقال قائل هســتند ولی استقال قوه قضائیــه از مســائل جدیــد و مســتحدثه اســت. او گفــت: مــن شــهادت میدهم در زمانــی کــه آیتاهلل موســوی اردبیلی رئیس دســتگاه قضایی بــود، بیش از هر کس ســعی داشــت اســتقال قاضــی را حفــظ کنــد و مطلقــاً بــه خــودش اجازه نمیداد کــه احدی به قاضی اشــاره کند که حکمش را تغییر بدهد. یونســی بیان کرد: گاهی آیتاهلل اردبیلی تحت فشــار قرار میگرفت و حتی قاضی را هم قبول نداشــت و حکــم هــم قبول نداشــت اما به خــودش اجازه نمــیداد که به قاضی دســتور بدهد یا قاضــی را تهدید یا عزل کنــد تــا حکــم مطابق میــل خــودش را صادر کند.
■ داعیهدار تحول در حوزه علمیه آیتاهلل محمدجواد فاضل لنکرانی هم در سخنانی ابراز داشت: مرحوم آیتاهلل موســوی اردبیلــی یکــی از داعیــهداران تحــول در حوزههــای علمیــه در دوران معاصر به شمار میرفت. او این ســؤال را مطرح کرد که آیا همین فقــه موجود را باید بســتری برای تحول قــرار بدهیــم یا اینکــه یک فقــه دیگری موجود است که فقیه باید آن فقه دیگر را از منابــع دینی اســتخراج کند و او را به میــدان بیاورد؟ رئیس مرکز فقهی ائمه اطهــار(ع) گفــت: مــا وقتی بــه کلمات مرحوم شــهید صدر مراجعه میکنیم، ایشان تقریباً یک چنین فکری داشته که ما یک فقه ُخــرد و جزئی و موضوعنگر و محــدود و فــردی داریــم و این همین فقــه رایجی اســت کــه امــروز در همین رســالههای علمیه تجلی دارد، در کتب فقهی بزرگان موجود اســت اما در ورای ایــن فقه فردی یــک نظام وجــود دارد. فاضل لنکرانی در باب قضای اســامی هــم ایــن پرســش را مطــرح کرد کــه آیا مرحومآیتاهللاردبیلیچنینضرورتی را میدیده که قضای اسامی یک نظام قضایــی دارد یا معتقد به نظامًقضایی نبــوده و توضیــح داد: مجموعــا از کتب ایشان استفاده میشود که در عین اینکه فقــه نیاز بــه تحــول دارد، در عین اینکه ایــن اجتهــاد رایــج موجــود در حوزهها کافی برای پاســخ به نیاز زمانه نیســت، در بــاب قضــاوت همین متــون قضایی موجود در فقه کافی نیســت. امروز باید ماهیت قضایی بینالمللی، ارتباط بین ُدَول، قراردادهــای بینالمللی، قوانین بینالمللــی، دادگاههــای بینالمللــی، اینهــا یــک ماهیتهای خــاص دیگری دارد در عیــن اینکــه اینهــا را بایــد یــک فقیــه بدانــد و اظهارنظر کنــد، باید یک اطاعــات بیشــتری نســبت به آنهــا در متون فقهی داشته باشد. او اذعــان داشــت: اگــر مــا ورای این فقه فــردی یک فقهی بــه نام فقــه نظامات داشتیم، آن کسی که باید به آن میرسید در درجــه اول امــام راحــل اســت، امــام با همیــن فقه فرمــود که مــا حکومت را اداره میکنیم با همین فقه، نه با همین اجتهــاد، یــک خلطــی گاهــی اوقــات در کلمــات بعضیها میبینم که میگویند امام فقــه موجود را کافی نمیدانســت، امام اجتهاد موجود را کافی نمیدانست ولــی فقه را کافــی میداند منتهی فقهی کــه بایــد در آن فکــر بشــود، نــوآوری بشــود. اآلن در مباحث اصــول ما نیاز به نوآوریهــای فــراوان داریــم، در فقه نیاز به نوآوریهــای فراوان داریــم، افقهای زیادی در فقه باز میشود منتهی همین فقه موجود اســت نه اینکــه ما چیزی به نام فقه نظامات داشته باشیم.
■ توجه به استقالل قاضی در فرهنگ اسالمی حجتاالســام والمسلمین ســید جواد ورعــی در نشســت تخصصــی حقــوق سیاســی بــا محوریــت آزادی عقیــده و ارتــداد و اســتقال قــوه قضائیــه کــه در حاشــیه دومیــن همایــش نکوداشــت آیــتاهلل موســوی اردبیلــی در دانشــگاه مفید برگزار شــد، اظهار کرد: در فرهنگ اســامی و در نظــام اســام نســبت بــه اســتقال قاضــی تأکیــد فراوانی شــده و بعضی از احکامی که تشریع شده نسبت به همین استقال است. او گفت: امام راحل در ســخنان خود هم بر استقال قاضی در جمهوری اسامی تأکید داشــتند و هم بر اســتقال دستگاه قضایــی و دخالــت در برخــی از شــئون دستگاه قضایی را هم نافی استقال قوه قضائیه میدانستند و هم نافی استقال قاضی. استاد حوزه علمیه گفت: مرحوم آیــتاهلل موســوی اردبیلــی آن طــور کــه همکاران ایشان شهادت دادند در دوران مدیریتشان در دستگاه قضایی مراقب بودنــد که نهادهــای دیگر، چه بیــرون از دســتگاه قضایی و چه درون آن استقال قاضی را نقض نکنند. او عنــوان کرد: مــا وقتی بحث اســتقال قضایــی و قاضی پیــش میآید میآییم ســیره امیرالمؤمنیــن و قضاوتهــای ایشــان را بــه عنــوان امتیــازات دســتگاه قضایــی و اســتقال قاضــی در اســام مطــرح میکنیــم بنابرایــن پرسشــی که مطرح میشــود این اســت که آیا تجربه ۰۴ ســال دستگاه قضایی با این مدلی که مــا در قانون اساســی پیش بینــی کردیم توانسته است اســتقال دستگاه قضایی و قاضــی را تأمیــن کنــد یا نــه؟ من فعاً پاســخی برای این پرســش نــدارم چون این پرســش را باید کسانی جواب بدهند کــه واقعاً در این ۰۴ ســال درگیر مســائل قضایی بودند. ایــن اســتاد حوزه علمیــه قم ادامــه داد: امروزه در دنیا در بعضی از سیستمهای حکومتــی بــه فراتر از اســتقال دســتگاه قضایــی از قــوه مجریــه و مقننــه به فکر اســتقال دســتگاه قضایــی از حاکمیت افتادند، به این معنا که دســتگاه قضایی از کل حاکمیت باید یک استقالی داشته باشــد تا بتوانــد در صورت لزوم کســانی که در مســند قدرت هســتند نه فقط قوه مجریــه و نــه فقــط قــوه مقننــه بتواند با کمــال بیطرفی و بــا کمال اســتقال به این جرایم رسیدگی کند.