اقتصاد ایران نگاه فراحزبی میخواهد

دو فعال سیاسی در گفت و گو با «ایران» تأکید کردند

احــزاب و اقتصــاد در تمــام دنیــا دو موضوع در هــم تنیدهاند و به نوعــی اقتصاد پایه شــکلگیری احــزاب به شــمار مــیرود. به جــز در ایران و چند کشــور دیگر کــه کارنامه اقتصــادی چنــدان موفقی هم ندارند. اما مشــکل از کجاســت؟ احــزاب در ایران چرا کارآمــدی اقتصــادی کافــی را ندارنــد و بــر پایه دیــدگاه اقتصادی که به آنها منتســب میشود رفتار نمیکنند؟ برای بررسی این موضوع سراغ فریدون مجلسی و حمیدرضا ترقی رفتهایم و از نگاه آنها واکاویهایی انجام دادهایم. دو فعال سیاسی کشور که یکی نگاه بینالمللی در مورد احزاب دارد و دیگری نگاه داخلی و عضو حزب مؤتلفه است.

■ چرا در ایــران احزاب فعالیت اقتصادی منسجم و کارآمدی ندارند؟ مجلســی: در ایــران هنــوز حکومــت بــر مبنای تقســیم بندی حزبی جــا نیافتاده اســت و تقســیم بنــدی احــزاب هــم بــر مبنای اصول اقتصادی نیســت. در حالی کــه در دنیــا گرایــش و پیدایــش احــزاب بــر اســاس ایدههــای اقتصــادی اســت و افــراد بر اســاس پذیرش یک ایده ســراغ احــزاب میرونــد. بــرای مثــال در حــزب لیبــرال که یک حزب محافظه کار اســت، اعضــا بــه بــازار، تجــارت و سیاســت آزاد اعتقاد دارنــد و لیبرالهــای محافظه کار جناج کامالً راســت در تقسیم بندیهای سیاســی محســوب میشــوند و هرچه به مرکــز نزدیــک میشــویم رعایــت رفــاه عمومــی در اصــول اقتصــادی و سیاســی احزاب پررنگتر میشود. در آنسو حزب سوسیال دموکرات قرار دارد. سوســیال دموکراســی یــا مردمســاالری جامعهخــواه، یــک ایدئولــوژی سیاســی چپ، در قالب سیاســت کالســیک است. یعنی جامعهای که بر مبنای دموکراسی عمل میکنند و خواهان اصول اجتماعی

هســتند و عقیــده دارنــد کــه قدرتهــا نبایــد بــر مبنــای آزادی ســرمایه عمــل کننــد و همه باید از یــک حداقلهایی در زمینه بهداشــت، تحصیل، بازنشســتگی ...و منتفــع شــوند. بــه عبارتــی یــک نوع ضمانتهــای انســانی باید به اشــخاص داده شود تا دچار تزلزل و نگرانی نشوند. گــروه بعــدی سوسیالیســم اســت. هدف سوسیالیســم لغــو مالکیــت خصوصــی بــر ابزارهــای تولیــد و برقــراری مالکیــت اجتماعــی بــر ابزارهای تولید اســت. این بخش خواهان ملی شــدن صنایع بزرگ ضمن احتــرام به مالکیتهــای عمومی هستند. کمونســیتها هم گروه بعدی محسوب میشــوند کــه ایدئولوژیــک هســتند. این حــزب با عنوان مالکیــت عمومی بر ابزار کار، میکوشــد تــا بــا مالکیت مشــترک و در غیــاب مالکیت خصوصــی یا مالکیت دولتــی یــک ســازمان اجتماعــی فاقــد طبقههای اجتماعی را ترسیم کند. نوعی دیکتاتــوری کــه منافع خودشــان را اصل قرار میدهند و به وابستگی میاندیشند. اما در ایران این نوع شکلگیری حزبی که پایه آن اقتصاد باشــد را نمیبینیم. بعد از انقــالب اســالمی گروههایی بر اســاس کشــش و گرایشاتشان به رهایی از نظام پیشین شــکل گرفتند و مسائل اقتصادی در درجه دوم بود. بــه اعتقــاد مــن «جمعیــت هیأتهــای مؤتلفــه اســالمی» تنهــا حزبی اســت که تا انــدازهای از اصول شــکلگیری احزاب پیروی کرده اســت. این حزب تا اندازهای از قشــر بازاریهای مذهبی تشکیل شده و از ابتدا تکلیفشان مشخص بوده است. آنها خواهان اقتصاد آزاد بودهاند. مانند احزاب محافظه کار افراطی. البتــه چــپ گراهــا نیــز گروههایــی نظیــر حــزب تــوده و فداییــان خلق نیــز زمانی در ایران فعالیت داشــتند که طبقه کارگر در شــکلگیری آن نقش مهمی داشــتند اما بــه خاطر انحصــار طلبــی و اقدامات فرصت طلبانه از عرصه سیاســی حذف شدند. در حــال حاضــر گروههــای متمایــل بــه وســط که اعتقــاد بــه جمهوری اســالمی ایران دارند و متکی به اشــخاص و حلقه هواداران هستند، همچنان فعالیتهای خود را ادامه میدهند اما ایده اقتصادی مشــخصی ندارند. این یک نقطه ضعف است که هنوز به راه حل آن نرسیدهایم و بر این اســاس است که تحزب در ایران از شکل جهانی به دور است. ■ آقــای ترقــی! شــما هــم همین تفکــر را دارید؟ ترقــی: خیر. به نظــر من در ایــران برخی احــزاب کمیتههــای اقتصــادی دارنــد و کارآمــدی ایــن کمیتــه بــه جایــگاه و ساختارشــان در ســاختار قــدرت برمیگــردد. اینکــه در تصمیم ســازیها و برنامهریزیهــای کشــور چقــدر نقــش داشته باشند که غالباً نقشی ندارند. عمدتــاً احزابــی که توانســتهاند تشــکیل دولــت بدهنــد سیاســتهای اقتصــادی طیــف فعال خود را نیــز اعمال کردهاند. در دوران جنــگ سیاســت اقتصــادی دســت جنــاح چــپ بــود کــه گرایــش سوسیالیستی داشتند. ایــن گــروه اقتضائــات زمــان جنــگ و سیاســت اقتصــاد دولتــی را دنبــال میکردنــد. بعــد از جنــگ دیــدگاه لیبرالیســتی و تکیــه بــر بــازار آزاد شــکل گرفــت. حــزب کارگــزاران ســازندگی نیز بــه دنبــال آن رقــم خــورد. امــا دولــت اصالحــات هیــچ سیاســت اقتصــادی نداشــت. فقط توســعه سیاســی را دنبال میکــرد امــا همــان رونــد دولت قبــل را ادامــه داد. دولــت عدالت نیز بر اســاس آن نــگاه حزبــی خــود اقتصــاد اســالمی را پیگیــری میکــرد و تا انــدازهای در این مســیر و عدم توجه بــه بخش خصوصی گام برداشــتند. البتــه انحرافاتــی شــکل گرفــت کــه ایــن دولــت از مســیر عدالت خــارج شــد و اقتصــاد گرایش بــه دولت جنگ پیدا کرد. دولــت تدبیــر نیــز تیــم اقتصــادیاش بر مبنای گرایشــات احزاب سیاســی نیست. به نوعی طرفدار توسعه عدالت در کشور، نیوکینــزی و لیبرالیســم هســتند. احــزاب قدرت طی ایــن چند دوره سیاســتهای اقتصادی خــود را دنبال کردند و کاری به نظرات مخالف نداشتند. از ایــن رو عقیــده دارم در ایــران تحــزب ربطــی بــه تقســیم بنــدی حزبــی در دنیا ندارد. احزاب در ایران جایگاه مشــخصی از نظــر قانونــی ندارنــد و فقــط وقتــی به قــدرت میرســند میتواننــد نظــر خود را اعمال و سیاســتهای اقتصادی شــان را بر دولــت و مجلس پیاده کننــد. این طور نیســت که یــک حــزب قبــل از انتخابات سیاستهای اقتصادی شــناخته شدهای داشــته باشــد و وقتــی مــردم بــه آن رأی میدهند به روشنی مسائل اقتصادی آن حزب را مورد نظر قرار دهند. ■ بــه نظرتــان این موضــوع به نفع کشــور است؟ ترقــی: خیــر. قطعاً به نفع کشــور و حافظ مصالــح نیســت. در ایــران سیاســتهای اقتصادی در اســناد باالدســتی مشــخص اســت و احــزاب یقینــاً بایــد در چارچوب سیاســتهای نظــام و کالن کشــور برنامههــای اقتصــادی خــود را تنظیــم کننــد. اما ایــن کار هــم به درســتی انجام نمیشــود کــه اگر محقــق شــود میتواند همراستا با سیاستهای رهبری و قوانین کشور نیز مؤثر و کارآمد باشد. بــرای مثال در مالزی و چین میتوان این موضــوع را مالحظه کرد. در این کشــورها برنامــهای تصویــب و سیاســتهای کالن در برنامــه گنجانــده شــد که حتــی دولت هــم موظــف بــه رعایــت دقیــق آن بــود. احــزاب مالــزی یــا کمونیســت چیــن بــا همــان تفکــری که داشــتند، توانســتند در مســیر برنامههــا بخوبــی گام بردارنــد و موفق نیز بشوند. ■ آقــای مجلســی! فکــر میکنیــد کــه در شرایط فعلی این موضوع شدنی است؟ مجلســی: در شــرایط کنونــی، خیــر. باید در ســاختار تغییراتی ایجاد شــود. آزادی عمــل یکــی از پیــش نیازهاســت. بایــد بررســی کــرد اینکه ایران بیــن 50 تا 300 حــزب را بــه روایتهــای متفــاوت در دل خــود دارد و هیــچ کــدام کارآمــدی اقتصــادی ندارنــد از کجــا نشــأت میگیــرد؟ در کجــای دنیــا ایــن موضــوع دیده میشــود؟ چند حــزب اقتصاد پایه بــا گرایشهــای خــاص خــود در جهــان فعالنــد و وقتــی بــه قــدرت میرســند، میتواننــد در بهبود وضع اقتصاد بر پایه عقاید خود گام بردارند. اما در ایران این سازوکار تعریف درستی ندارد. وقتــی افــراد در مشــارکتهای سیاســی آزادی عمــل کافــی ندارنــد و نهادهــای باالدســتی و قدرتهــای فراقانونــی حق دخالت و تصمیمگیری دارند، از احزاب نمیتوان انتظار چندانی داشت. دو گروه اصولگــرا و اصالحطلب کــه تحزبهای فعلــی از آن سرچشــمه میگیرنــد در عمــل دوقطبــی در جامعه رقــم زدهاند. امــا بایــد بــرای فعالیت مؤثر احــزاب در امــور اقتصــادی برخی از مســائل اصالح شــود. ایــن موضــوع مســتلزم مجلســی آزاد و بدون نظارتهای ســختگیرانه نیز هست. ■ به نظرتــان برای حل مشــکالت اقتصاد در شــرایط کنونــی یــک گــروه فراحزبــی نمیتواند مؤثر باشد؟ مجلسی: ممکن اســت. در زمان مصدق مــا در جبهــه ملی ایــران این موضــوع را تجربه کردیــم. احزاب مختلف راســت و چپ برای یک هدف خاص کنار هم قرار گرفتند و توانســتند صنعت نفت ایران را ملــی کننــد و بعد از آن هر کــدام راه خود را ادامــه دادنــد. ایــن یــک امــر فراحزبی است و در شــرایط کنونی ممکن است به کار بیاید. ■ برخــی مدعیاند کــه در دولت اعتدال، رفتار حزبــی و حتی گروه فراحزبی شــکل