«شب، سکوت، کویر» تبلور یک فرهنگ بومی

روایت پیروز ارجمند از یک آلبوم ماندگار به آهنگســـازی کلهر و خوانندگی شجریان

اســـتاد کیهان کلهـــردر نوازندگی ســـاز کمانچه وآهنگسازی صاحب ســـبک و امضای منحصر به فرد اســـت و این سیاق او را از دیگران متمایز کرده اســـت.هنر کیهان کلهر ریشه در موسیقی اصیـــل مقامـــی دارد وایـــن بـــه ســـبب اصالت ایشـــان بوده که یک هنرمند کردزبان هســـتند. موســـیقی محلـــی کـــردی درملودیهـــا وحس ایشان تأثیرعمیقی دارد، حتی درشیوه کمانچه نـــوازیاش و نمونـــه منحصر به فـــرد و بارز آن از ترکیب موســـیقی محلی و موســـیقی ســـنتی که یـــک تجربـــه بینظیر اســـت آلبوم «شـــب، ســـکوت، کویر» اســـت که میتوان گفت تقریباً طی یک دهه قبل استاد شجریان چنین آلبومی تولید نکـــرده بودند و این آلبـــوم اتفاقی بزرگ در موســـیقی ایران بود. «شب، ســـکوت، کویر» ترکیبی از موســـیقی نواحی منطقه خراســـان با همراهی ســـاز دوتار و قوشمه بهعنوان سازهای اصلی، در کنار کمانچه، ســـه تار، ســـنتور و دیگر سازها، اثری است به آهنگســـازی کیهان کلهر. اســـتاد محمدرضا شـــجریان اصالتاً خراســـانی هستند و ملودیهایی که دراین آلبوم خواندهاند به رغم آنکه به زبان فارســـی است بخشی از آن ریشه درموسیقی خراسان دارد که ایشان بخوبی این احســـاس را خصوصـــاً از جنبه تکنیکهای آوازی اجرا کردهاند. تحریرهای آوازی ایشـــان و حالتهایی که در بیان احساســـی کلمات بروز میدهند تســـلط اســـتاد بر موســـیقی خراسان اســـت که باعث میشود ایشـــان بخوبی از پس این اجرا بر بیایند. اســـتاد شـــجریان ســـالها پیش اثری را خوانده بودنـــد با نـــام «یار اگـــه» و یکـــی از ملودیهای خراســـانی اســـت و ایشـــان با خواندن در آلبوم «شب، ســـکوت، کویر» برای بار دوم به فرهنگ بومی خود و موســـیقی خراســـان رجـــوع کردند و آن را میخوانند. خصوصاً موســـیقی شـــمال خراســـان که کمی ریشـــه درموســـیقی کردی و کرمانجی دارد. کرمانجیها ُکردهایی هستند که در دورهای از تاریخ از منطقه کردستان مهاجرت میکنند و در شمال خراســـان ساکن میشوند. گویش آنها و بسیاری از واژگانشان ُکردی است. دو ســـاز دوتار و قوشـــمه نماد موســـیقی کردی اســـت و آقای کلهر بهدلیل اینکه خودشان ُکرد هستند، موســـیقی کردی را با موسیقی خراسان درهم آمیختند و یک موسیقی خراسان شمال را در ایـــن اثر بروزدادنـــد. ایـــن کار در تقابل دو حس است؛ نخست موسیقی شـــادمانه ایرانی و دیگر موســـیقی عمیق و مفهومـــی ایرانی که اساساً در موسیقی خراسان این ویژگیها وجود دارد. یعنـــی موســـیقی کـــه در عیـــن شـــادمان بودنـــد از عمق و ژرفایی برخوردار اســـت که آن را از دیگر موســـیقیها متمایـــز میکند ودراین اثرهم کامالً محسوس است. نکته دیگر خوش ســـلیقگی آقای کلهراســـت که در این آلبوم به خرج دادهاند و آن انتخاب نام بســـیار زیبای آن است که این اثر را در ذهن ماندگار میکند. شاید «شب، سکوت، کویر» به نوعی خاطره یا رؤیایی باشد که بسیاری از آدمها آن را تجربه کرده اند؛ حس گذراندن شـــبی در ســـکوت کویر. بنابراین توصیه میکنم یک شـــبی را درکویر با ســـکوت این آلبوم را بشـــنوید- که من هم این تجربه را داشـــتهام - آن زمان متوجه میشـــوید که وجه تسمیه این نام ّ بیمسمانبوده است و این حس خوب را بیان میکند. نکته بعـــدی صدابرداری این اثر اســـت و آقای کلهر ذوقـــی دراین کار بـــه خـــرج دادهاند و آن تفکیـــک صداهـــا در دو بانـــد راســـت و چـــپ شنیداری اســـت که خیلی تمیز و واضح است و شـــما بخوبی رفت و برگشت سازها را در باندها احساس میکنید و احساس خوشایندی را برای شنونده ایجاد میکند. نکته دیگر جلد آلبوم اســـت؛ شاید اگر من جای آقـــای کلهر بودم جلـــد این آلبـــوم را دقیقتر و هوشمندانهتر انتخاب میکردم خصوصاً اینکه در ایران کویرهای بســـیار زیبایـــی وجود دارد که خود ایـــن کویرها میتواند دســـتمایه خلق یک تصویـــر زیبا باشـــد تا یـــک گرافیســـت روی آن کار کنـــد و یک طـــرح جلد خوب ارائـــه کند ولی جلـــد این آلبوم این جذابیتهـــا را ندارد اما در مجموع آنقدر موســـیقی دراین کار قوی اســـت که طـــرح جلد؛ بـــودن و نبودش تأثیـــری درکار نمیگذارد. آلبوم «شـــب، ســـکوت، کویـــر» با آهنگســـازی استاد کیهان کلهر و با صدای استاد محمدرضا شـــجریان در ســـال 3۷3۱ ضبط موســـیقی، در ســـال ۶۷3۱، ضبـــط آواز و تدویـــن؛ و در ســـال ۷۷3۱ انتشـــار آن صورت گرفـــت. این آلبوم در آواز دشـــتی بوده وبیشتر ترانههای این آلبوم بر اساس موسیقی مقامی شمال خراسان است.