دستاوردهای ایران از اوپک 175

گفت و گو با سیدمحمدعلی خطیبی، نماینده پیشین ایران در اوپک

«ایســتادگی ژنــرال نفــت، ایــران را پیــروز اجــالس 5۷۱ اوپــک کرد.»، «دیپلماســی نفتــی زنگنــه جــواب داد.»، «اوپــک بــه نامــدار، نه نگفت.»، «پیــروز اجالس 5۷۱ اوپــک ایــران بــود.» رســانههای داخلی و خارجــی در دو روز اخیــر توافــق اجــالس 5۷۱ اوپــک را بــا این عبارتهــا به تصویر کشــیدهاند. توافقی برای کاهش تولید ۲.۱ میلیون بشــکهای اوپــک و غیراوپک که با معافیت ایران از آن همراه بود. اما چقدر ایــن برداشــتها بــا واقعیــت همخوانــی دارد؟ سید محمدعلی خطیبی، نماینده پیشــین ایــران در اوپــک در گفتوگــو بــا «ایــران» بــه بررســی اجــالس 5۷۱ ایــن ســازمان، دستاوردهای ایران و پشت پرده اجالس پرداخت.

به نظرتان مســتثنی شــدن ایــران از توافق کاهشتولیدچقدرقابلپیشبینیبود؟ معمــوالً کشــورهایی کــه دچار مشــکالت سیاســی واقتصادی میشــوند، مســتثنی شــدن آنهــا از برنامههــای کاهــش تولیــد ســابقه داشــته اســت. مثــل عــراق، لیبی و ونزوئــال. بــه محــض آنکه این کشــورها بــه چرخه عــادی بازگشــتهاند، دوبــاره در توافقهــای اوپــک شــرکت داده شــدهاند. ایــران هــم بــه دلیــل تحریمهــای امریکا باید از ایــن توافق کاهش تولید نفت خام اعضای اوپک مســتثنی میشــد. این یک روال و عرف در اوپک اســت و درآینده نیز شاهد آن خواهیم بود. به هر حال درست نیست کشوری که با جبر تحریمها و یا هر اتفاق ناخوشایندی نظیر جنگ مجبور به کاهش تولید شــده است، بار دیگر با فشار کشــورهای عضو در اوپک ملزم به کاهش حجم بیشــتری از تولید شود. از این رو سه کشور ایران، لیبی و ونزوئال به درستی از این طــرح کاهش تولید معاف شــدهاند. البته این معافیت در متن اصلی بیانیه پایانی نیامده و گفته میشود که در پیوستهایی ذکر شــده اســت. در مصاحبه مطبوعاتی پــس از اجالس به این قضیه اشــاره شــد، اما شاید الزم بود که پیوست را هم منتشر میکردند. امــا اینکــه میگوینــد دیپلماســی نفتی و فشــارهای بیــژن زنگنــه وزیر نفــت، ایران را از ایــن توافــق معــاف کــرد، از دو جهت نیازمنــد بررســی بیشــتر اســت. نخســت آنکــه معافیــت ایــران از توافــق کاهــش تولیــد مطابــق بــا روال اوپــک و عــرف آن بــود. دوم آنکه، عربســتان نمیخواســت کــه ایــن عــرف دربــاره ایــران نیــز اجرایی شــود و ایــن موضــوع مانــع دســتیابی بــه توافق آســانتر بــود. کاری که زنگنه انجام داد، پیادهســازی عــرف و روال کاری اوپک بــا وجــود ســنگ اندازیهای عربســتان و متحدانشبود. آیا علت طوالنی شــدن روند دســتیابی به توافقکاهشتولیدهماینموضوعبود؟ خیر. آنطور که گفته میشود، علت اصلی طوالنی شدن مذاکرات و کشیده شدن آن به روز دوم، منوط شدن توافق به همراهی روســیه در طــرح کاهش تولیــد نفت خام بود. ظاهراًاعضای اوپک منتظر چراغ سبز روســیه برای کاهــش تولید بودنــد. وگرنه معافیــت ایــران از ایــن طــرح موضوعــی مسبوق به سابقه بوده است. کشورما بیش از میزانی کــه اوپک به کاهش تولید آن در 6 ماه آتی متعهد شــده، در 6 ماه گذشــته کاهش تولید داشــته است و منطقی نبود کــه دوبــاره یــک کاهش تولیــد اجبــاری را متقبل شود. هر چند که عربستان به دالیل سیاســی و تبلیغی به دنبــال این موضوع بود. یعنی رویــه کار اوپک هم این بــود که ایران بایــد از همــان ابتــدا معافیــت دریافــت میکرد؟ بلــه. معمــوالً کاهــش و ســهمیه بنــدی مشمول کشورهایی میشود که در شرایط نرمــال و عادی قرار دارند. به ســوابق نگاه کنیــد. عــراق زمانــی از تمــام توافقهــای کاهــش تولیــد و ســهمیه بنــدی معــاف بــود. اآلن کــه دوباره تولید نفــت خام این کشور به شــرایط عادی بازگشته، در توافق کاهش تولید و سهمیه بندی شرکت داده میشود. یا در مورد لیبی، نیجریه و ونزوئال نیز این موضوع صادق بوده است. امــا طوالنــی شــدن اجــالس 5۷۱ اوپــک همانطور که اشاره کردم به خاطر روسیه بود. در حال حاضر پروســه تصمیمگیری در اوپک با ســالهای گذشــته فــرق دارد. رونــد تصمیمگیــری در اوپــک در حــال تغییر است. قبالً اعضای سازمان دور هم جمع میشــدند و بــرای تولید خودشــان تصمیمگیری میکردند اما اکنون منتظر همــکاری غیــر اوپکیهــا بویــژه روســیه هســتند. امــا روسهــا در تصمیمگیــری پیچیده و کند رفتار میکنند و این موضوع باعث میشود که کار به راحتی قبل نباشد. دخالتهــای امریــکا در تصمیمــات این ســازمان را هم به آنچه گفته شــد، اضافه کنیــد. امریــکا به خاطــر بده بســتانهایی کــه بــا عربســتان دارد، میخواهــد ایــن سازمان را هم تحت سلطه خود دربیاورد و بــر تصمیماتــش اثــر بگــذارد. قطعــاً ■ ■ ■ ■ ■ ■ تماسهــای امریکا و دیــدار نماینده ویژه ایاالت متحده در امور ایران با خالد الفالح، وزیر انرژی عربستان در محل اقامتش در وین بیتأثیر در طوالنی شدن این اجالس نبود. لذا معادالت بویژه در شرایط کنونی فرق کرده است. بــه نظرتان اینکــه افزایش تولیــد در6 ماه اخیر بیشــتر ازسوی کشــورهای عربستان، امارات و عــراق بوده و اآلن 11 کشــور عضو این سازمان مجبور به کاهش5.2 درصدی تولیدهستندمنطقیاست؟ خیر. طبیعتاً یکی از مشــکالت این اســت کــه در بیانیــه مالک ماه اکتبر امســال قرار گرفتــه. درحالــی کــه در مــاه اکتبــر تولیــد برخــی کشــورها کمتــر و برخــی بیشــتر از میانگین ســال بوده اســت. به جای آنکه ســهمیههای قبلی و ســطح تولید مرجع مــالک باشــد، مــاه اکتبــر مرجــع کاهــش تولیدها قرار گرفته اســت. بــه این ترتیب برخی کشورها که در ماههای اخیر تخلف کردهاند و منجر به افزایش تولید شدهاند، اآلن با توافق کاهش تولید به تخلف خود رســمیت دادهاند. در حالی که باید مبنای توافق ســهمیه بندی قبلی میشــد. روال غلطی که انجام میشود. یعنــی شــرایطی شــبیه ســال 2011 کــه بــا برداشــتن ســهمیه بندی در اوپک مجالی بــرای افزایش تولید خــود در غیــاب ایران ایجادکردند؟ شرایط اکنون مقداری با آن سال متفاوت اســت. آنجــا میخواســتند عــراق را که از تحریمها رها شده بود، وارد سهمیه بندی اوپک کنند و ســقف تولید را برداشتند. اما در عمــل تولید خود را بــدون آنکه متهم شوند، افزایش دادند و سال ۲۱۰۲ در دوره تحریمهــای ایران، از فرصت ایجاد شــده برای دستیابی به این هدف خود استفاده کردنــد. اآلن هم به تخلف خود رســمیت دادهاند. فکــر میکنیــد که ایــن کاهــش تولیــد را به منظورایجادیکظرفیتمازادتولیدبرای برداشتنراحتترمعافیتهایمشتریان نفتیایرانانجامدادهاندکهبازارآسانتربا افزایشفشارتحریمهایایرانکناربیاید؟ احتمالدارد.امامانمیدانیمکهدقیقاًدر 6 ماه دوم سال ۹۱۰۲ قرار است چه اتفاقی در شــرایط عرضه و تقاضــای نفت خام و معافیتهای نفتی خریــداران نفت خام ایران رخ دهد. برآوردهــا حاکــی از آن اســت کــه در 6 ماه دوم ســال ۹۱۰۲ میــزان تقاضــای نفــت خــام تغییــر چندانی نخواهد داشــت. اما در همیــن حــال پیشبینــی میشــود کــه عرضه نفت خام غیراوپک از جمله نفت خام غیرمتعارف امریکا بشــدت افزایش خواهــد داشــت و از آن با عنوان ســونامی عرضه غیراوپک یاد میکنند. در مــورد صــادرات نفــت خام ایــران هم مشــخص نیســت کــه شــرایط تحریمهــا ســختتر میشــود یــا گشــایشهایی رخ میدهــد. بایــد صبر کرد و شــرایط عرضه و تقاضــا را در زمان اتمام دوره توافق دید و نظــر داد. بــرای پیشبینــی شــرایط در 6 مــاه دیگر نمیتوان از حــاال بیش از حد خوشــبین و یا بدبین بود. ممکن اســت تا آن زمان تحریمها لغو و یا شدیدتر شود. لذا باید شــرایط بازار ماههــای آخر توافق کاهش تولید را ارزیابی کرد و بعد نظر داد. بــه نظرتان ایــران برنده اصلــی این توافق بود؟ همــه برنده ایــن توافــق بودند. امــا ایران میتواند در قیمتهای باالتری نفت خام خود را بفروشد و این یک امتیازی است که توافق کاهش تولید اوپک و غیر اوپک برای ما رقم زده اســت. قیمتهای باالتر نفت خام بــه معنی بیشــتر شــدن درآمدهای نفتی اســت. ضمــن آنکــه ایــران در این توافق نشــان داد که هنوز اوپک ســازمانی مستقل از امریکاست و فشارهای امریکا و خوش خدمتی عربستان به آن نمیتواند منافع اعضا را در ســازمان از بین ببرد. اما مهمترین دســتاورد بــه قیمت نفت خام برمی گردد. روند قیمت نفت خام در ماه اخیر نزولی بود و همه نگران بودند که مبادا قیمتها به کانال ۰4 دالر برای هر بشــکه برسد. اما توافق اوپک و غیراوپک قیمت نفت خام را درســاعاتی بعــد از اجــالس 5 درصــد افزایش داد. فکرمیکنیدچقدرتصمیماتعربستاندر اجالس 175 بر اساس مالحظات سیاسی بود؟ تمــام اقدامــات عربســتان سیاســیاقتصادی اســت و میخواستند بازار نفت ایــران را نیــز تحت فشــار قــرار دهنــد. اما اینکــه در دیــدار وزیــر انرژی عربســتان و نماینــده ویــژه امریــکا در امــور ایــران چه گذشت مشخص نیســت. در حال حاضر معلــوم نیســت کــه عربســتان طرفــدار و حافظ منافع امریکاســت یــا میخواهد از آنها باج جدیدی بگیرد. امریــکا واقعاً بــه دنبــال نفت خــام ارزان است؟ دونالــد ترامــپ، رئیس جمهــوری امریکا موضــع دوگانــهای نســبت بــه نفــت خــام دارد. از یــک ســو بــا نگاه به مســائل داخلی و بــرای آرام کــردن افکار عمومی تأکیــد میکند کــه قیمت نفت خــام باید کاهــش یابد. از ســوی دیگر به عنوان یک جمهــوری خــواه طرفــدار قیمــت بــاالی نفــت و توســعه صنعــت هزینه بــر نفت کشــور خود است. میخواهد قیمت نفت خام به اندازهای باشد که تولید نفت خام غیرمتعــارف امریــکا به عنــوان یک نفت گران تحتالشعاع قرار نگیرد. لذا مواضع دوگانه امریکا پیشبینیها را پیچیده کرده است.

معموالً کشــورهایی که دچار مشکالت سیاسی واقتصادی میشوند، مستثنی شدن آنها از برنامههای کاهش تولید سابقه داشته است. مثل عراق، لیبی و ونزوئال عربســتان نمیخواست که عرف اوپک درباره ایران نیز اجرایی شــود و این موضوع مانع دستیابی به توافق آسانتر بود. کاری که زنگنه انجام داد، پیادهسازی عرف و روال کاری اوپک با وجود سنگ اندازیهای عربستان و متحدانش بود کشورما بیش از میزانی که اوپک به کاهش تولید آن در 6 ماه آتی متعهد شده، در 6 ماه گذشته کاهش تولید داشته است و منطقینبودکهدوبارهیککاهشتولیداجباریرامتقبلشود روند تصمیمگیری در اوپک در حال تغییر اســت. قب ًال اعضای ســازمان دور هم جمع میشــدند و برای تولید خودشــان تصمیمگیریمیکردندامااکنونمنتظرهمکاریغیراوپکیهابویژهروسیههستند برخی کشــورها که در ماههای اخیر تخلف کردهاند و منجر به افزایش تولید شــدهاند، اآلن با توافق کاهش تولید به تخلف خودرسمیتدادهاند.درحالیکهبایدمبنایتوافقسهمیهبندیقبلیمیشد بــرای پیشبینی شــرایط در 6 ماه دیگــر نمیتوان از حاال بیش از حد خوشــبین و یــا بدبین بود. ممکن اســت تا آن زمان تحریمهالغوویاشدیدترشود