چارهای جز واگذاری پروژههای نیمهکارهنداریم

شــاید شــما هــم در شــهر یا منطقــه زندگی خــود طرحــی عمرانــی دارید که ســالها چشم انتظار افتتاح آن مانده اید به امید اینکه با راه افتادن آن رونق به شهر شما بیاید و بیکارانی صاحب شغل شوند اما افتتاح طرح به عمر جوانی شما قد نداده و همچنان مــردم شــهر منتظــر راه افتادن آن هســتند. طرحهــای عمرانی نیمهتمــام یا متوقف معضلی است که تقریباً بیشتر مناطق کشور را هم در بر میگیرد و دولتهای مختلف نتوانستند این مشکل را حل کنند. مسعود دانشمند، دبیر کل خانه اقتصاد راه حل این مشکل را در واگذاری پروژهها به بخش خصوصی با شرایط ویژه دانست. او در گفتوگو با ما ضمن تشــریح این شــرایط، دســتبرد به بودجه عمرانی برای جبران هزینههای جاری را ریشه مشکل طرحهای عمرانی ارزیابی کرد: ■ ً بودجهعمرانیتقریبادرهیچسالیبهطورکاملتخصیصدادهنمیشود.علتتکرار اینمشکلچیست؟ مشکلمحققنشدنبودجههایعمرانیدرستنبودنعدددراینبودجههااست.ما عددی را در بودجه میآوریم که منابع آن قطعی نیست و منابع آن تأمین نمیشود. شــرایط اقتصادی مانند تحریم موجب کاهش درآمدهای نفتی میشــود تحت تأثیر تحریــم و کاهش درآمد نفتــی، واردات و صادرات کم میشــود در نتیجــه درآمدهای مالیاتی کم میشود این در شرایطی است که دولت رقمهایی در بودجه تصویب کرده است برای تحقق این عددها که بیشتر مربوط به هزینه های جاری است دولت راهکار رادرکاهشبودجههایعمرانیمیبیند. ■ دولت برای تأمین بودجه جاری به ســراغ بودجه عمرانی میرود؟ این آسانترین راه حلاستیادولتچارهایجزآنندارد؟ نه چاره دارد اما این آسانترین کار است. اقدام شایان توجه دولت در بودجه این است کــه بــه بودجه عمرانی دســت نزند. در عوض بودجــه جاری را کاهش دهــد برای این کار هم دولت باید کوچک شــود. اما بودجه جاری ســال به ســال بیشتر میشود هزینه شرکتهای دولتی058 هزار میلیارد تومان است در مقابل در بودجه همین عدد برای درآمدزایی این شرکتها نوشته شده است. موضوع این است که اگر درآمد شرکتها محققنشودهزینهآنهاکمنمیشودچهدرآمدمشخصشدهدربودجهمحققشودیا نشودهزینههاکمنمیشودیعنیهمانعددهزینهمیشود.یعنیدربودجهشرکتها درآمد احتمالی اما هزینه قطعی اســت. پس برای رفع معضل بودجه جاری دولت باید کوچک شود و کوچک شدن دولت یعنی اجرای خصوصی سازی. هر چقدر دولت کوچک شود احتمال عدم تحقق درآمدها کمتر است در نتیجه فشار کمتری به بوجه عمرانی وارد میشود. در گام نخست پروژه باید به بخش خصوصی واگذار شود و دولت تنهادرنقشتسهیالتدهیواردعملشود.اینکهدولتبخواهدصفرتاصدیکپروژه را خود انجام دهد نتیجه این میشــود که هر ســال بر تعداد پروژههای ناتمام افزوده میشود و هر سال هزینه نگهداری و ساخت آنها هم چند برابر بودجه اولیه باال میرود. ■ برداشــت از بودجه عمرانی بــرای جبران کمبود بودجــه جاری عالوه بر نیمــه کاره یا تعطیلشدنطرحهاچهآثاردیگریبراقتصاددارد؟ وقتی بودجه عمرانی کم میشــود یعنی هر ســال ســرمایهگذاری در تولید کشور کمتر میشود وقتی تولید کم شود پس باید باز هم بودجه عمومی را بیشتر کنیم و این چرخه معیوب ســالها ست که تکرار میشود.در حالی که درآمدهای عمرانی باعث کاهش اتکا به پول نفت است. هر چقدر تولید افزایش یابد اتکا به دالر نفتی کم میشود و وقتی کشور تحریم میشود ضربه آن مهلک نیست. شما راه حل تحقق درآمدها را کوچک شدن دولت و خصوصیسازی میدانید اما واگذاریها هم همیشه مشکالتی بزرگتر از دولتــی بودن را ایجاد کردهاند نمونــه آن را هم در روزهای اخیر دیدیم. قانون واگذاری طرحها را باید از اول بنویسیم. در واگذاریها فقط به قیمت نگاه نکنیم. شرط واگذاری بایــد افزایــش تولید و بهرهبرداری در بازه زمانی مشــخص باشــد. مثــالً اگر در طرحی 40 درصد پیشرفت فیزیکی داریم شرط واگذاری آن راهاندازی در زمانی کوتاه باشد اگر این شرط محقق شد هزینه آن 40 درصد را از بخش خصوصی نگیریم چون با تولید و راه افتادن واحد سود آن چند برابر آن هزینه 40 درصدی وارد اقتصاد میشود. نگاه ما در خصوصیسازی و فروش طرحها نباید این باشد که هر کسی پول بیشتری داشت به او بفروشیم. تولید و اشتغالزایی باید شرط واگذاری باشد. تفاوت قیمتی در کمتر از چند ســال جبران میشــود. پس واگذاری به شرط توانایی باشد نه قیمت بیشتر. در ابتدای دولت یازدهم گفته شــد 75 هزار واحد نیمه تمام از 5 تا 80 درصد پیشرفت فیزیکی داریم آمار جدید از رســیدن این طرحها به 87 هزار واحد خبر میدهند یعنی نه تنها طرحها تکمیل نشده بلکه بر تعداد آنها اضافه شده است. ■ همهطرحهاتوجیهاقتصادیدارند؟ خیر. برای اینکه بسیاری از این طرحها بدون سنجش نیاز و بدون در نظر گرفتن آمایش سرزمینی کلنگ زنی شده است.به همین علت اولویتها برای تخصیص بودجه باید اهمیت طرحها باشــد.در این شــرایط که طرحهــای زیادی باقی مانــده و منابع مالی هم اندک اســت باید طرحهای که 50 درصد یا بیشــتر پیشرفت دارد را با مشوقهایی واگذار کنیم ولی شــرط واگذاری باید تولید و اشــتغالزایی باشد.شــرط بگذاریم اگر این واحد تا این زمان به تولید نرسد خریدار باید جریمه جبرانی بپردازد. زمانی که دولت مســئول ساخت و به تولید رساندن پروژهها میشــود مشکالت هم از همان جا شروع میشــود. بهترین شــیوه برای دوری از این گرفتاریها این است که از همان آغاز طرح، کار به بخش خصوصی واگذار شود. واقعیت این است که پروژههای نیمهتمام یعنی ضرر صددرصدی برای اقتصاد کالن. تجربه به ما ثابت کرده اســت دولت نمیتواند در تمام امور نقش کارفرما را بازی کند در حالی که دولت فقط باید تسهیلکننده ناظر و حمایتکننده باشد نه اینکه خود بخواهد وارد به سودرسانی طرحها شود این بهترین شــیوه برای برونرفت از شرایط موجود است. دخالت دولت در اجراییشدن پروژهها تنها عامل ایجاد رانتها اســت .واگذاری به بخش خصوصی ســبب میشــود چرخه تولید و اشتغال به حرکت دربیاید و بسیاری از مشکالت اقتصادی را حلوفصل کند. ■ افزایشهزینههابخشخصوصیرامحتاط ترکردهاست.دولتدراینشرایطبرای جذبسرمایهاینبخشچهاقدامیمیتواندانجامدهد؟ بخــش خصوصــی بایــد به تــوان داخلی نــگاه کنــد. بســیاری از واحدهــای کوچک در شــهرکهای صنعتی مواد اولیه خود را از داخل تأمین میکند اما االن بهدلیل کمبود نقدینگــی تــوان تأمین مواد اولیه را نــدارد. دولت برای حل این مشــکل باید برای این واحدها ال سی داخلی فعال کند.مثالً تولیدکننده بتواند مواد اولیه خود را از پتروشیمی بخــرد وقتــی تولیداتــش را فروخــت و نقدینگــیاش را بهدســت آورد بدهــی خود به پتروشیمیها را پرداخت کند دولت باید ساز و کار این برنامه را طراحی کند برای تأمین مواد اولیه از خارج هم دولت و بخش خصوصی ترتیباتی دارد که از توضیح آن معذور هستم. یکی دیگر از اقداماتی که دولت برای جذب سرمایه بخش خصوصی میتواند انجام دهد این است که پروژههایی که زودبازده هستند، سریعتر به بخش خصوصی واگــذار شــوند، پروژههایــی که محــل درآمد آنهــا میتواند بــرای این بخش ســودده و بهصرفه باشد.برای این کار دولت میتواند قوانین را اصالح کند و موانع را از پیش پای بخش خصوصی بردارد. برای حل معضل همیشگی طرحهای نیمه تمام و تعطیل، دولت چاره ای جز حمایت از بخش خصوصی ندارد. ســرمایههای بخش خصوصی نجات بخش کشور از دست این همه طرح ناکارآمد است.