راه جبران ریزش 20 میلیارد دالری درآمد نفتی

بودجهنویسی برای سال 1398 یکی از سختترینها خواهد بود. چراکه نه میزان صادرات نفــت خام ایران در ســال آتی مشــخص اســت و نه قیمــت آن. پیشبینیها بــرای این دو مؤلفــه برون زا بویژه میزان صادرات بســیار متفاوت اســت و هر کدام از نهادها و مؤسســات رقمــی را برای میــزان فروش نفت ایران عنوان میکنند. اما سرنوشــت نفــت که بهعنوان یک ســرمایه بین نســلی سالهاســت که در بودجه کشــور جای خالی درآمدهای ارزی را پر کرده است؛ چه خواهد شد؟ باید چند بشکه و با چه نرخی در بودجه گنجانده شود تا موازنه هزینههــا و درآمدهای دولت در عمل بهرهم نخورد؟ اینها پرســشهایی اســت که مرتضی بهروزی فر عضو هیأت علمی مؤسســه مطالعات بینالمللــی انرژی در گفتوگو با «ایران» پاســخ میدهد. او که یک کارشناس نفتی است و از پیشبینیهای سال آتی میزان فروش و قیمتهای جهانی با خبر است، به تشریح سناریوهای بدبینانه و خوشبینانه بودجه 1398 میپردازد. تاکنون اعالم شــده که دولت در الیحه بودجه سال آتی 1.5 میلیون بشکه در روز با قیمت 54 دالر برای هر بشکه لحاظ کرده است.

■ با توجه بــه تحریمهای کنونــی فکر میکنید باید ســهم نفت و قیمــت آن در بودجه 1398 چقدر باشد؟ برخــالف ســالهای گذشــته کــه پیشبینــی قیمــت نفت خــام صرفاً تنهــا دغدغه دولت و مجلــس بــود االن 2 مشــکل بــرونزا داریم. آن هــم قیمــت و حجــم صــادرات نفت خام کشــور اســت. پیشبینیهــا از قیمــت نفــت خــام در ســال 2019 میــالدی نشــان میدهــد که هر بشــکه نفت خــام در این ســال احتماالً تــا 75 دالر هــم قیمتگذاری خواهد شــد اما واقعیــت ایــن اســت کــه نبایــد در بودجــه به سناریوهای خوشــبینانه اتکا کرد. برای بودجه سال 1398 ایران نفت خام بشکهای 50 تا 60 دالر منطقیتر به نظر میرســد. لذا بودجهای بــا نفت خام در ایــن بازه قیمتی بــه واقعیت نزدیکتر خواهد بود. اما در مورد تعیین حجم فروش نفت خام در سال 1398 شرایط ســختتری داریم. چراکه تحریمهــای نفتــی امریــکا علیــه کشــورمان عمــالً پیشبینی را دشــوار کرده اســت. کســی نمیدانــد کــه دقیقــاً ایــران در ســال آتــی چه مقــدار نفــت خــام خواهــد فروخت. بــزودی دوره معافیتهــای نفتی خریــداران به اتمام خواهد رســید و مشــخص نیســت بعــد از آن کــدام کشــورها و با چــه حجمی از ایــران نفت بخرنــد. در مورد فــروش میعانــات گازی هم این مشکل وجود دارد.

امــا پیشبینی منابــع و مؤسســات معتبر این اســت که احتمــاالً ایران در ســال آتی میالدی روزانــه 750 هــزار تا یــک میلیــون و 200 هزار بشــکه نفت خواهــد فروخت. مقامات کشــور هــم اعــالم کردهانــد که صــادرات نفــت خام ایــران از یک میلیون و 200 هزار بشــکه در روز کمتر نخواهد شد. تصــور من این اســت که صــادرات نفت ایران باالتر از این ارقام نخواهد رفت؛ مگر آنکه بازار بازهــم با کســری مواجــه شــود. در آن صورت ممکــن اســت کــه معافیتهــای خریــداران نفت ایران از سوی امریکا تمدید شود که البته بعید به نظر میرســد چراکــه همین حاال هم بازار با مازاد عرضه مواجه اســت و برای ســال آتی هــم با توجه بــه شــاخصهای اقتصادی مصرفکننــدگان و تخمیــن میــزان تقاضــا پیشبینــی میشــود که اگــر شــرایط مدیریت نشــود بیش از یک میلیون و 300 هزار بشــکه در روز مــازاد عرضــه نفت خــام در بازار وجود داشــته باشــد. بر این اســاس ایــران در بودجه ســال آتی بهعنوان ســند دخل و خرج یکساله کشور، باید میزان صادرات نفت را حجمی در محدوده یک میلیون بشکه در روز تنظیم کند کــه به عقیــده من هرچه این رقم کمتر باشــد ریســک کمتری نیز بــرای تحقــق درآمدها به همراه خواهد داشت. از این رو قیمت انتخابی دولت برای نفت در الیحه بودجه منطقی اما حجم آن آیده آل و بسیار خوشبینانه است. ■ بــا این حســاب فکــر میکنیــد چه میــزان از درآمدهــای نفتــی ایــران در ســال آتی کاســته خواهد شد؟ تصــور مــن این اســت کــه تحریمهــا نزدیک بــه 15 تــا 20 میلیــارد دالر از درآمدهای نفتی ایــران میکاهــد. چراکه عمالً صــادرات نفت خام کشــور نصف خواهد شــد و قیمتها هم چنــدان رشــدی نخواهــد داشــت. دولت هم اعالم کرده که سهم نفت در بودجه 98 کمتر از 25 درصد خواهد بود. این درحالی است که طی سالهای اخیر نفت سهم 40 درصدی در درآمدهای بودجه داشته است. ■ به نظرتان آیا این کســری را میتوان از محل اخذ مالیات تأمین کرد؟ مــن تخصص کافــی در زمینه مالیــات ندارم اما معتقدم تا زمانی که نظام مالیات ستانی ایران تغییری نکند، درآمدهای آن هم بهبود نخواهد یافــت. و حتی برعکس. ســال آتی با کم شدن درآمدهای نفتی دولت باید منتظر کــم شــدن درآمدهــای مالیاتــی نیــز باشــیم. چراکه دولت توان پرداخت مناســبی نخواهد داشــت و اقتصاد ایران کوچکتر خواهد شد. رشــد منفی کســب و کارهــا در ســال آتی یکی از تهدیدهای پیش روی اقتصاد ایران اســت. حتــی اگــر پایههــای اخــذ مالیــات در کشــور تغییــری نداشــته باشــد، احتمــاالً ســال آتــی درآمدهای مالیاتی کشــور کمتر از امســال نیز خواهــد بود. لذا ســال 1398 هــم درآمدهای مالیاتی و هم درآمدهای نفتی ایران منقبض خواهد شــد. اقتصاد وضعیتی خوبی نخواهد داشــت و بــرای برابری هزینههــا ودرآمدهای دولــت باید بیشــتر در بخــش هزینهها تمرکز کــرد. بایــد از هزینههــا کــم کــرد یا یــک منبع جدید درآمدی در بخش مالیات تعریف کرد. مانند مالیات بر سوداگری و داللی که اتفاقاً در دوره تحریم اوج میگیرد. ■ دالر در بودجه ســال 1398 احتمــاال2 ً هزار و 200 تومان گرانتــر خواهد بود. این موضوع به افزایش درآمدهای نفتی بودجه کمک نخواهد کرد؟ خیــر. افزایش قیمــت دالر به معنــی کاهش ارزش پــول ملــی، تــورم و در نهایــت افزایش به جــای آنکــه تصمیمات احساســی بگیرند بایــد عقالیی پیــش برونــد. اقتصاد ایــران در دهههای اخیر مشــکالت انباشته شده زیادی دارد. نظیــر همیــن پولشــویی کــه وزیــر امــور خارجــه بدرســتی از آن یــاد میکنــد. امــا چه شــد؟ عوض آنکه مســئوالن بهدنبال حل آن باشند در پی اســتیضاح آقای ظریف هستند. بایــد هــم بودجه و هم اقتصاد کشــور شــفاف شــود. شــرایط تحریمهای امروز ســختتر از دوره جنگ که نیست. در دوره جنگ تحمیلی ایران و عراق کشــور را با ســالی 5 تا 6 میلیارد دالر اداره میکردیم. فقط یک فرق بین امروز و آن زمــان وجــود دارد و آن هــم شــفافیت و یکپارچگــی اســت. در آن برهــه زمانــی اگــر دولــت و مــردم یکــی نبودنــد، در جنــگ هم پیــروز نمیشــدیم. مــا با آن شــرایط کشــور را اداره کردیــم. اکنون که وضعیت ســختتر از آن ســالها نیســت. اگر مردم احســاس کنند کــه دولت هم مانند آنها تحت فشــار اســت، کاهش هزینههای بودجه کار ســختی نخواهد بود. فقط باید این فشــار اقتصادی برای همه باشــد و همــه مثل هم باشــند. نــه آنکه آحاد مردم در فشار و عدهای در رفاه. ■ آیا راه دیگری برای فرار از وضع موجود سراغ دارید؟ بله. یــک راه ســادهتر نیز وجــود دارد. آن هم تعامــل ســازنده بــا دنیاســت. امیدواریــم که ایــران هــم به این عقالنیت برســد کــه باید با دنیا تعامل مثبت داشــته باشد. هیچ کشوری نیســت که دور خودش حصار بکشــد و رشــد کنــد. آیــا چیــن، ژاپــن و کــره جنوبــی بــدون تکنولــوژی و ســرمایه خارجــی میتوانســتند موقعیــت امــروز را به دســت بیاورنــد؟ حتی اقتصادهای بــزرگ دنیا نظیــر امریکا هم اگر 3 مــاه ارتباط خود را با کشــورهای دیگر قطع کند زمیــن خواهد خورد، چه برســد به ایران. اگر میخواهیم توســعه پیدا کنیم هیچ راهی جــز تعامل بــا دنیــا نداریــم. حتی اگر ســهم نفــت در بودجــه کشــور به حداقل هم برســد اما تعامل با دنیا وجود نداشــته باشد، بازهم اقتصاد کشــور به مرور زمان بــه زانو درخواهد آمد.