از حضور پرشمار زنان تا همکاری چهرههای سینمایی

دوازدهمیــن دوره جشــنواره «ســینما حقیقت» در حالی به نیمه راه رســیده اســت کــه میتــوان افزایــش تعــداد فیلمســازان زن در بخــش مســابقه و همچنینپرداختنبهمشکالتمبتالبه زنــان یا محوریــت قرار گرفتن پرســوناژ زن را از ویژگیهــا این دوره از جشــنواره نام برد. همچنین همکاری چهرههای ســینمایی با آثــار مســتند و اختصاص بخــش ویــژه مســتندهای برگزیــده انقــالب و نمایــش فیلمهایی همچون «تازهنفسها» کیانوش عیاری و «برای آزادی» حسین ترابی از اتفاقهای قابل توجه این دوره از جشنواره است. ■ حضــور 20 فیلمســاز زن در بخــش مسابقه در بخــش مســابقه ملــی ایــن دوره از جشــنواره ۰۲ فیلم توسط مستندسازان زن کارگردانــی شــدهاند کــه نســبت به دوره قبــل که 11 فیلمســاز زن در بخش رقابتی ســینماحقیقت شرکت داشت، افزایش نســبتاً معناداری دارد. از جمع ایــن ۰۲ فیلــم کــه بــا کارگردانــی زنــان مستندســاز در بخــش مســابقه ملــی ســینماحقیقت حضور دارند، 9 مستند کوتاه، ۸ مســتند نیمهبلند و 3 مســتند بلنــد هســتند. ایــن در حالــی اســت که طبق اعــالم روابــط عمومی جشــنواره فیلمســازان زن متقاضــی حضــور در جشنواره «ســینماحقیقت» نیز نسبت بــه دوره گذشــته افزایــش 14 درصــدی داشته و از جمع 634 فیلم مستند ثبت شــده در دبیرخانــه جشــنواره 9۸ فیلم توســط بانــوان مستندســاز کارگردانــی شده است. همچنین در حدود ۰۲ فیلم از آثار بخش مســابقه یا پرسوناژ اصلی مستند زنان هستند و یا سوژه مستند به دغدغهها و موضوعات زنان اختصاص دارد. تحلیلگــران ایــن حــوزه بــر ایــن باورند که وابســته نبودن به بودجههای دولتــی و یافتــن روشهــای حرفهایتر برای مســتقل بــودن از جملــه عواملی اســت که میتوانــد پرداخــت آزادانهتر بــه موضوعات زنان و فعالیــت آنها در عرصه فیلمسازی را تقویت کند. ■ فرشتهنجاتیبرایجهانامروز آزاده بیــزار گیتــی کــه بــا مســتند «اهل آب» در بخش مســتند کوتاه )-4۰( این دوره از جشنواره حضور دارد، میگوید، اساســاً وضعیت انسان معاصر برای او اهمیت دارد و فارغ از جنســیت، زمانی که انسان با تبعیض و بیعدالتی روبهرو میشــود، میخواهــد بــرای ســاختن جهانی بهتر گام بردارد: «طبیعی است وقتــی تبعیــض روی بخشــی از جنس بشر که اغلب زنان هستند بیشتر باشد، تمرکز روی آن آثار هم بیشتر میشود.» او که پیش از این در مستند «نیمه پنهان ماه» بــرای اولین بار به حضــور زنان در جنبشهای مشروطیت ایران پرداخته و در مســتند «سپیده دمی که بوی لیمو میداد» زندگی 5 زن مصدوم شیمیایی را مــورد توجــه قــرار داده، میگویــد، هدفــش رســاندن صــدای آدمهایــی اســت که بیشــتر در حاشــیه قرار دارند. این مستندســاز، بازتر شــدن فضا برای بیان این موضوعات را ماحصل سالها تــالش فعــاالن ایــن حــوزه میدانــد: «حرف زدن راجع بــه زنان قبالً تابو بود و اگــر چــه گاهی هــم از موانعتراشــیها ناامید شــدیم اما ســعی کردیم جامعه را آگاه کنیم. خوشــحالم کــه در یکی دو ســال اخیــر جامعــه ضــرورت آن را بــا پوســت و خون احساس کرده و راجع به آن صحبت میشود، حتی اگر بخشی از این ژستها، روشنفکری باشد.» بیزارگیتــی با ابراز امیدواری برای تداوم این مســیر میگوید: «امیدوارم بتوانیم مؤثر باشــیم چون کار ســینمای مستند همین است. ما مستند میسازیم چون فکرمیکنیممستندفرشتهنجاتیبرای جهان امروز اســت. با وجود مشــکالت بودجــه و دشــواریهای مستندســازی این پایداری محصول عشق است برای ساختن جهانی بهتر.» ■ قدم به قدم در مسیر دیده شدن «تمــام چیزهایــی کــه جایشــان خالــی است» عنوان مستند تازه زینب تبریزی اســت کــه در بخــش مســتندهای بلند )+7۰( ایــن دوره از جشــنواره حضــور دارد. او در ایــن فیلم روایتگر زندگی دو زن به نامهای مهناز و جمیله اســت که هر دو با سرطان پستان جنگیدهاند. این مستندسازافزایشتعدادزنانفیلمساز در بخش مســابقه را نتیجه تالش برای ایجــاد فرصتهــای برابــری میدانــد کــه به اعتقاد او در همه حوزه ها شــاهد آن هســتیم: «مثل همه حوزهها اعم از اجتماعــی و ورزشــی و فرهنگی حضور زنان بیشــتر شده اســت انگار شکوفایی اجتماعــی در حــال رخ دادن اســت. در سالهای گذشته فرصتها برای فعالیت زنان و به تبع آن بروز استعدادهایشــان فراهم نبود.» تبریــزی در ادامه میافزایــد: «در حوزه مســتند قدم به قدم جلو آمدیم، برای ایــن کــه ثابــت کنیــم، مــا هســتیم. اگر ســالهای گذشــته نادیده گرفته شدیم در این سالها به مرحلهای از شکوفایی رســیدهایم کــه نمیتوانند مــا را نادیده بگیرنــد و آثارمان برای بخش مســابقه انتخاب نشــود. اطمینان دارم این روند ادامه خواهد یافت.» ■ زناندرمسیرسختمستقلبودن مینــا کشــاورز کــه بــا مســتند «در میان امــواج» در دهمیــن جشــنواره ســینما حقیقــت حضــور داشــت بــر ایــن باور اســت کــه اگــر چــه در فضــا و شــرایط موجــود حــرف زدن راجــع به مســتقل شــدن مستندســازان زن امر پیچیدهای اســت اما همین اســتقالل اســت که به فیلمســاز فرصت میدهد تــا آزادانهتر حرفش را بیان کند. او که برای ســاخت این مستند موفق به جذب سرمایهگذار خارجــی شــده میگویــد: «بــه دالیــل مختلف نمیخواســتم بــه بودجههای دولتی وابسته باشــم. دلم میخواست تجربههای تازه داشته باشم و استقالل را در نوع نگاهم حفظ کنم. امسال هم در جمــع مستندســازان زن برخــی بــا هزینههای شــخصی فیلم ساختهاند یا ترجیح دادند هر طور شده به نوعی این استقالل را حفظ کنند.» کشــاورز حرفهایش را با ســختیهای مســیر مســتقل بــودن پــی میگیــرد: «پیدا کردن راهی برای مســتقل بودن کار ســختی اســت. هزینههای ساخت فیلم باالســت و دریافت حمایتهای خارجی پروسه سختی است. متأسفانه تعــداد شــرکتهای تهیهکنندگــی کــه وابســته بــه دولــت نباشــند و بتواننــد بودجه را از نهادهای دیگر و کشورهای خارجــی دریافت کنند کم اســت و اگر هــم باشــد چــون خودشــان فیلمســاز هســتند طبیعتــاً بــه فیلــم خودشــان اختصاصمییابد.» ایــن مستندســاز اگــر چه معتقد اســت بــرای ارزیابــی درســت راجع بــه کثرت حضور فیلمســازان زن و باز شدن فضا الزم است آثار رد شده از سوی جشنواره هم مورد بررســی قرار بگیرد، میگوید: «زنــان همیشــه در حوزه مستندســازی فعــال بودنــد آمارشــان در انجمــن مستندســازان گــواه این مدعاســت اما همیشــه بــا مانــع و مخالفــت روبــه رو بودهانــد به هر حــال از جشــنوارهای که توسط آقایان راه اندازی شده و اکثریت اعضای هیأت انتخاب را آقایان تشکیل میدهنــد نمیشــود انتظــار چندانــی داشــت اما امروز درصد مستندســازان زن و کیفیت کارشــان آنقدر باالست که نمیشــود ایــن بخــش را کتمــان کرد و نادیده گرفت.» او پررنگتــر شــدن موضوعــات زنان را نشــانهای بر تعدیــل رویکرد جشــنواره میدانــد و البته تأکید میکنــد که فعالً از حذف شــدههای جشــنواره اطالعات دقیقــی نداریــم. کشــاورز «ورود نســل جوانــی را کــه بــر حفــظ اســتقالل نگاه خــود مصــر اســت»عامل دیگــر ایــن اتفاق عنوان میکنــد و میگوید: «ورود موضوعاتــی بــه جشــنواره کــه روزگاری به نظر میآمد تابو باشــند و به سانسور برخورند کورسوی امید است.»