ماسرخوشانمستقدرت
بــاور نکنید اگر میگویند در فالن ترافیک اعصابم خرد شــد. ما به شــکل خودآزارانهای رانندگــی در ترافیک را دوســت داریم، چون بــه اعمال قــدرت در خیابانها و جادهها معتاد شدهایم. پژوهشــگران میگویند اعمال قدرت باعث ترشح هورمونهای دوپامین و سروتونین در مغــز میشــود و دوســت داریــم آن را دوبــاره تکرار کنیــم. مثل اعتیاد، اعمال قدرت در بار اول، بیشــترین لــذت را دارد. بــرای همین مدام در پــی افزایش میزان این حس شادیآور اعمال زور هستیم. واژه رانندگــی کــردن )Drive( از قــرن 15 میــالدی وارد زبــان انگلیســی شــده کــه بــه معنــی بــه حرکــت درآوردن اســت. در واقــع فعلــی اســت کــه آن زمــان بــرای هدایت یا کار کردن با اســب بــه کار میرفت. ما انســانها اگــر زمانی از اهلــی کــردن (بخوانید هدایت با زور و خشــونت) اســب لذت میبردیم، اکنون عنان مجموعــهای به ظاهــر بیجان را به دســت گرفتهایم. بــه جای شــالق زدن از گاز و دنده اســتفاده میکنیم و البتــه حواسمان هســت که پیادهها باید ســواره بودن ما را ببینند و ما از این امر لذت میبریم. انســان تنهــا حاکــم مســتبد خــودش اینطــور فــرض میکنــد. بــرای همیــن ســریع میرانــد کــه بــه زمــان و آســفالت زیــر پایــش ثابت کنــد کــه میتوانــد از هر دو جلــو بزند. گاهــی آنچنان از لــذت دیکتاتــوری خویش سرخوشــیم کــه در اوج لــذت بــه کام تصادفــی مرگبار میرویم. طبق آخرین آمار ســازمان بهداشــت جهانی ساالنه یک میلیون و 350 هزار نفر در حوادث رانندگی کشــته میشوند. 93 درصد از کشتهها هم در کشورهای با درآمد کم و متوســط اتفاق میافتد. تعطیالت نوروز امســال هــم ۵۴1 نفر در جادههای ایران کشــته و 0۵9۲ نفر مجروح شدند. امــا رانندگــی در ســاختاری اجتماعــی و فرهنگــی بهمریختــه بــاز هم لــذت بیشــتری دارد. پژوهشــگران ثابــت کردهاند کــه نورونهــای مغز افراد مســتبد پس از مدتــی از درک احســاس عاجزنــد. از ایــن رو، مــا در موقعیتهــای پر ترافیک به جای اینکه قواعد رانندگی را رعایــت کنیــم آن را دور میزنیم و البتــه که به نتایج خوبی میرســیم. در آن حــال ما بهدنبــال آزار دیگران نیســتیم. اصالً «دیگــری» را نمیبینیم که حتی به فکر آزارش باشیم. بــرای همیــن اســت کــه در چنیــن وضعیتــی، خــط کندروی جادهها و اتوبانها معموالً ســریعتر اســت. ما از اینکــه جــاده را گول بزنیم و از شــانه خاکــی در مواقع ترافیک اســتفاده کنیم لذت میبریم. ترافیک میدانی شــوقبرانگیز در اجرای عدالت اســت؛ چون از معدود جاهایی اســت که میتوان با پراید کنار بنز یک میلیارد و 300 میلیونی ایستاد و احساس همترازی کرد با آنان که هنوز ماشینهایشان دندههوایی ندارد. ترافیــک و جادهها عرصــه لذت بردن ما از اســتبدادی ناخودآگاه اســت؛ جایی برای نمایش تعارض میان دو جنس. زمانــی رئیس مرکز فرماندهی و کنترل ترافیک راهنمایــی و رانندگــی شــهر تهــران گفت: «طبــق آمار و تجربــه، رعایــت قوانیــن رانندگی در زنان به تناســب بهتر از آقایان اســت.» اما چرا تصور کلی این اســت که خانمها بــد رانندگی میکنند؟ در واقع مردان رانندگی را میــدان عمــل خویــش میداننــد و اگــر از رانندگــی خانمها شــاکیاند نه ناشــی از بد رانندگــی کردن زنان، بلکــه چــون احســاس میکننــد دارد بــه میــدان بــازی اعمال زور آنان خدشــهای وارد میشــود. جالب اســت بدانید که نخســتین ســفر با ماشــین را برتا بنز، همســر کارل بنز در آگوســت 1888 انجام میدهد و با ماشــین ســهچرخه همســرش 106 کیلومتر در آلمــان آن زمان رانندگــی میکنــد تــا ســری بزنــد بــه مــادرش. بــا ایــن همه، رانندگی کنشــی مردانه اســت. چرا؟ چون مردان اینطور لذت میبرند. ما معتاد بــه اعمال زوریم. در خیابانها و جادهها، زور و ســتمی که در خانــواده یا محل کار به ما اعمال شــده اســت را بازتولید میکنیم. اینجاســت که به این راحتی نمیتــوان از فرهنگســازی بــرای رانندگــی حــرف زد؛ حتمــاً که نمیتــوان تالشها را نادیده گرفــت؛ اما باید سرچشمههای بازتولید اعمال زور را تا حدی از خروش انداخت و در آموزش به نســلهای بعدی نشان دهیم که زورگویی، زرنگی نیست و سریع راندن هوشمندی.