چرایی افزایش مصرف مواد دخانی و روانگردان در دختران و زنان

فزونی مصرف مواد دخانی و روانگردان در زنان و دختران نکته قابل انکاری نیست. بررسیها نشان میدهد که طی دهــه اخیر اســتعمال دخانیــات از جمله مصرف ســیگار و قلیــان و دیگــر مــواد در بانوان کشــور رو بــه افزایش بوده و حتــی مصرف ســیگار و قلیــان در بعضی از اســتانها در زنان بیشــتر از مردان گزارش شــده است. اگرچه بعضی از صاحبنظــران این فزونی را ناشــی از افزایش تســهیالت درمانــی و فراهمســازی فرصــت بانــوان بــرای مراجعه و دریافــت خدمــات نــه افزایش در شــیوع میداننــد، با این حــال، توجه بــه بعضــی از واقعیتها از جملــه این یافته کــه در مــورد مصرف انواعــی از مواد الگــوی مصرفی زنان از روندهای ســنتی و معمولی یعنی شــروع مصرف با مواد به اصطــالح دروازهای و ســبکتر چون ســیگار و قلیان بهصورت آزمایشــی و تفننی و ســپس سوق یافتن تدریجی به مصرف مواد سنگینتری مثل تریاک و احتماالً در نهایت روی آوردن به مصرف مواد پر خطرتری نظیر هروئین یا مواد محرک) تبعیت نمیکند، همچنان جای نگرانیهای جدی دارد. هم در زنان مراجعهکننده به مراکز درمانی و هم در گزارشات موجود به کرات دیده شده که زنان و دختران تحت تأثیر تبلیغات کاذبی چــون مصــرف مواد برای الغــری یا جوانتر ماندن یا کســب انرژی به یــک باره به مصرف مواد سنگینتر و پرخطرتر روی آوردهاند. همچنین، افزایش مصرف سیگار و قلیان در دختران و زنان را نمیتوان با دسترســی به تســهیالت درمانی و افزایش خدماترسانی توجیه کرد و باید آن را بهمثابه یک واقعیت پذیرفت. پرسش، اما این است که چرا بانوان کشور به مصرف بیشتر سیگار، قلیان و مواد اعتیادآور روی آوردهاند؟ برای افزایش مصرف مواد در زنان چند فرضیه مطرح است که در ادامه نوشتار حاضر در حد مجال و به اختصار به تعدادی از آنها اشاره میشود: -1 فرضیه وجود مشکالت ســالمت روانی و تنشهای روان شناختی بیشتر در زنان. براساس اعالم دستگاههای رسمی در حال حاضر بیش از 20 درصد آحاد جامعه دارای مشکالت سالمت روانی هستند که بخشی از آنان زنان جامعهاند. -2 فرضیــه جبران عزتنفس کمتــر در زنان. مطابق این دیدگاه شــرایط اجتماعی از یک ســو و عوامل زیســتی از سوی دیگر موجب شــده است تا زنان کمتر از مردان احســاس خودباوری و اعتماد به نفس داشــته باشــند که این وضعیت در نهایت بهکاهــش عــزت نفــس در آنــان منتهــی میشــود. زنان مبتــال به ایــن حس عدم خودبــاوری برای غلبه بر مشــکل مذکور به فعالیتهای جبرانی مختلفی دســت میزنند که میتواند شامل مصرف سیگار، قلیان و مواد روانگردان دیگر هم شود. -3 فرضیه مدگرایی. این نظر معتقد است که مصرف سیگار و قلیان و در سطحی پایینتر، ســایر مواد یک تب اجتماعی یا به اصطالح نوعی مد اســت و چون زنان بیشتر از مردان از مدهای جمعی پیروی میکنند بنابراین احتمال دارد که عدهای از آنان به تبعیت از مد موجود به مصرف مواد دخانی و روانگردان بپردازند. -4 فرضیهمصرفمواددرمقاماثباتکفایتهاوشایســتگیها. این فرضیه بهعنوان همان فرضیه دوم (جبران عزت نفس کمتر در زنان) است، با این تفاوت که در اینجا بیشتر از یک زاویه کالنتر اجتماعی به موضوع نگریسته میشود. مطابق این فرضیه شــرایط و سیاســتگذاریهای رســمی فرصت چندانی بــه زنان نمیدهد تــا بتوانند کفایتها و شایســتگیهای خود را محقق ســازند و به آنان اجازه بروز این تواناییها داده نمیشــود. بنابراین در نبود راههای ابراز کفایتها و تواناییها، زنان به ناگزیر با توســل به روشهای دیگر که گاهی برای آنان خطرآفرین هســتند در پی اثبات خود برمیآیند که از جمله روشهای مورد اشاره، یکی هم مصرف مواد است. -5 فرضیــه لجبازی اجتماعی. معتقدان به این فرضیه با اســتناد به تصویری که در رسانهها بهعنوان زن مطلوب در جامعه عرضه میشود میگویند عدهای از دختران و زنــان در مخالفــت بــا این تصویر قالبی مطرح در رســانهها مخصوصاً رســانههای رسمیتر معموالً به انجام رفتارهایی میل پیدا میکنند که در نقطه مقابل این الگوی تبلیغ شده است. برای مثال در این الگو چه بسا که یک دختر مطلوب دختری تصور میشود که به سمت رفتارهای اعتیادی از هر نوع نمیرود. لذا دختران و زنان جامعه از روی لجبازی و بیآنکه قصد خاص دیگری برای این رفتار خود داشــته باشــند به مصرف دخانیات و استعمال قلیان و مصرف مواد اقدام میکنند. فرضیههــای دیگــری از جملــه عــدم وجود نشــاط، نبــود تفریحهــای جایگزین یا مصرف اجباری یا تقلیدی (مثل معتاد شــدن یا ســیگاری شــدن توســط همسر یا شــاهد مصرف توســط اعضای خانواده و معتاد شــدن )...و هم در اشــاره به علل مصرف ســیگار، قلیان و روانگردانها وجود دارد. در مجموع و در یک جمعبندی میتوان چنین گفت که مصرف سیگار، استعمال قلیان و سایر مواد در زنان علل و عوامل متعدد و پیچیدهای دارد که فارغ از ســهم آنها، مهم اســت درباره گستره و شــدت این پدیدههای اجتماعی و راههای پیشــگیری، آموزش و اطالعرسانی در زمینه آثار و تبعات آن زمان بررسی و اقدام کرد؛ اقدامی که پرداختن به آن نیازمند زمان و فرصت دیگری است. 1