6 چالش اقتصاد ایران
پس از اعالم رسمی استعفای مسعود نیلی از سمت دستیار اقتصــادی رئیسجمهــوری وی در گفتوگویــی با محســن جاللپوررئیسمستعفیاتاقبازرگانیایراندرمجلهتجارت فردا ضمن اشاره بهدالیل استعفای خود مهمترین مشکالت اقتصادی ایران را نیز برشمرد. درحالی که بسیاری از رسانهها و حتی دولتمردان تولد دالر 4200 تومانی را ناشی از یک تصمیم جمعی میان اقتصاددانان و مشاوران و وزیران میدانند، وی اعتقاد دارد که هیچ نقشــی دراین قیمتگذاری نداشــته اســت. به طــوری که اخیراً نیلی خواســتار انتشار فایل صوتی جلســه ارز 4200 تومانی شده اســت تا تمام ابهامات برطرفشود.
نبایدهایاقتصادایران مســعود نیلی در ابتدای صحبتهای خود به مجموعــهای از چالشهای اقتصاد کشور در ابتدای دولت یازدهم اشاره کرد که بیشتر از جنس «نبایدها» بود: رها شدن از بیانضباطــی مالــی، عدم دســتاندازی دولت به بانک مرکزی، عــدم واگذاری بنگاههای دولتی به بخشهای شبهدولتی و مواردی از این قبیل. به گفته او کاهش نرخ تورم که بر اســاس تغییر انتظارات در آن زمان شــکل گرفت، فرصتی را پدید آورد که با این «نبایدها» بتوان دستاورد بزرگی در زمینه کاهش تورم ایجاد کرد.
نیازبهاشتراکنظردرمسائلمهم اینکهدراولویتهایمهمودرسطحباالیتصمیمگیریاشتراکنظروجودداشته باشــد، از اهمیت باالیی برخوردار اســت که البته تأکیــد صورت گرفته درخصوص اهمیت وفاق در سطح جامعه و نظام تصمیمگیری نیز به همین دلیل بوده است. به گفته نیلی، بعد از به نتیجه نرســیدن پروژه اصالح نظام بانکی، یعنی از اواخر سال ۵۹۳۱، احساس میکردم که دیگر نمیتوانم اثربخشی مورد انتظار خودم را داشتهباشم.
تمایلدولتهابهکاهشنرخارز بحث دیگری که در گفتوگوی نیلی، بهعنوان نقطه اختالف با رئیس جمهوری به چشم میخورد، موضوع نرخ ارز بود. نیلی در این زمینه به مثالی درخصوص نرخ ارز اشــاره کرد: «تا آنجا که به خاطر دارم، بدون استثنا، همه رؤسای دولتهای ما، در زمینــه نــرخ ارز قائل به ارتباط میان تورم و نرخ ارز نبودهاند و تمایل جدی قلبی آنهــا، حتــی کاهش نرخ ارز بوده اســت.» او در بخش دیگــری از صحبتهای خود درخصــوص نگاه دولت دوازدهم به نرخ ارز گفت: در دولت دوازدهم، مســأله ارز در کشــور مهــم و اثرگــذار بود. نظرم این بود که ســرکوب نــرخ ارز باعث جهش آن میشــود، قاعدتاً آقای روحانی چنین نظری نداشــتند و معتقــد بودند که اگر نرخ ارز کاهش پیدا نمیکند، حداقل افزایش پیدا نکند. نیلی تأکید کرد: سیاستمداران بهطور طبیعی، جایگاهشــان به این سمت میکشــد که نهتنها ارز با تورم افزایش پیــدا نکنــد، بلکه عامــل تعدیل تورم هم باشــد. آنهــا فکر میکننــد اقتصاددانان سیاست را نمیفهمند و فقط روی موضوعات دانشگاهی اصرار میکنند درادبیات سیاستمداران، واژه دانشگاهی به معنی غیرقابل اجرا یا در بهترین حالت یکسویه دیدنمسألهتلقیمیشود.
ابرچالشهایششگانه دستیارسابقاقتصادیرئیسجمهوریهمچنیندربارهابرچالشهایاقتصادایران گفت:«منواژهابرچالشرادرسال5۹۳۱ مطرحکردموواقعاًهمارزیابیکهداشتم این بود که ابعاد مشکالت ششگانهای که مطرح کردم به اندازهای بزرگ هست که بتوان چنین صفتی را به آنها اطالق کرد. وقتی آقای روحانی در انتخابات ریاســت جمهوری سال6۹۳۱ رأی آوردند، یکی دو جلسه خصوصی با ایشان داشتم و درباره ابعاد مشکالتی که دولت دوازدهم با آنها مواجه خواهد بود و چگونگی حلوفصل ابرچالشهای اقتصادی با ایشان صحبت کردم. تأکید من این بود که برای حل این مسائل ترتیبات ویژهای نیاز است که هم مناسبات دولت با محیط پیرامونی خود را دربرمیگیردهمترتیباتداخلیشاملتیماقتصادیوسازوکارهایتصمیمگیری. طرح مسأله ابرچالشها از طرف من با این هدف بود که نوعی تمرکز بر موضوعات اصلی از میان انبوه مشکالت، هم در سطح جامعه هم نظام تصمیمگیری شکل بگیرد تا شــاید بتوان با وفاق در سطح تصمیمگیری و جامعه، قدمهایی برای دور شــدن از مشکالت غیرقابل حل برداشــت. همواره نظرم این بوده که برای تقویت بنیانهایاقتصادیکشوربایدسازمانبرنامهوبودجهنقشمحوریایفاکند.چون منطق این ســازمان میطلبد که بهعنوان نهادی در کنار رئیس جمهوری فعالیت کند. آینده را ببیند و نقش فعالی در سیاستگذاری اقتصادی داشته باشد. این را من به اصطالح با گوشــت و پوست و خون حس کردهام که سازمان برنامه و بودجه اگر ضعیفباشدحتماًمشکالتحلنخواهدشد.»
افولظرفیتاجتماعیبراصالحات نیلی یکی دیگر از چالش های فعلی اقتصاد ایران را افول سرمایه اجتماعی عنوان می کند. وی اظهار داشــت: « بدون شــک دولت دوازدهم فرصتی دســتنیافتنی برای چند اصالح ساختار بود و تحلیل من این است که شاید بعد از این دولت دیگر مجال اصالحات ســاختاری در اقتصاد ایران فراهم نشود. چون معتقدم ظرفیت اجتماعــی بــرای اصالحات اقتصادی بشــدت افول کرده اســت. مــردم میگویند چند دهه است این شعارها تکرار میشود و در نهایت هم به نتیجه نرسیده است. معتقدم که ما در ارتباط برقرار کردن با جامعه موفق نبودیم.، قطعاً یک جای کار ما اشکال دارد.» «در یکسال گذشته شرایط کشور به گونهای پیش رفته که جایگاه دولت از یک نهاد سیاستگذاربهنهاداجراییمنفعلتنزلیافتهاست.دولتدرکشورمامعادلدولت در کشــورهای دیگر نیســت. در کشــور ما مؤلفههای اصلی امور جدا جدا مدیریت میشــود و جایی هم نیســت که بشــود جزایر مختلف را به هم وصل کرد. همین تشــکیل شورای هماهنگی اقتصادی ســه قوه، بیانگر آن است که نظام حکمرانی اقتصادی ما اشکال دارد. ضمن اینکه فضای مجازی، در فقدان رسانههای اصولی، به محلی برای درد دلهای اجتماعی و جهتدهی بیشــتر احساســی تبدیل شده است که به نظر من در دنیا این اندازه از اثرگذاری کمسابقه است.»
عدمموفقیتدراقتصادکالن وی درباره ششــمین مشــکلی که اقتصاد ایران از آن رنج می برد، گفت:« اقتصاد ایــران در طــول چند دهه گذشــته، بهرغم اینکــه در یک طیف گســترده و بزرگی از پروژههــا موفــق بــوده، در اقتصــاد کالن موفقیت حاصــل نکرده اســت. یعنی در بهداشت و درمان، آموزش یا توسعه راهها و جادههای بینشهری و روستایی شاهد افزایشچشمگیریهستیمامادراقتصادکالندرجامیزنیم.مثالًهیچوقتتوازن بودجه نداشتهایم؛ نظام بانکی ما همواره مشکالت جدی داشته و با ریسک مواجه بوده اســت یا غیر از یک دوره کوتاه تکنرخی شــدن نظام نرخ برابری ارز که بسیار استثناییبود،دربقیهزمانهاذاتکارکرداقتصادماکامالًبانظامچندنرخیسازگار شــده و قادر به هضم نظام تکنرخی نیســت، مگر وفور درآمد نفتی وجود داشته باشد. نظام تجارت خارجی ما ناکارآمد است؛ در هیچ جای دنیا قاچاق جاروبرقی و یخچال ندارید و اگر صحبت از قاچاق بکنید اذهان منحصراًمعطوف به قاچاق انســان، مواد مخدر و اسلحه میشــود نه قاچاق لباس و اینها. یعنی ما در اقتصاد کالن نتوانستهایم الزامات اولیهای را که علم امروز دنیا به آن رسیده است، فراهم کنیم. بههمین خاطر اســت که من فکر میکنم ما هویت خودمان را باید بیشــتر بــا علم اقتصــاد معرفی کنیم تا مفهوم اقتصاد آزاد. چون در ادبیــات امروز ایران، واژه اقتصــاد آزاد این شــائبه را ایجــاد میکند که ما یک مکتب خاص را نمایندگی میکنیم. در حالی که مسائل امروز ما بسیار گسترده است.»