خودروسازی قربانی سیاستگذاری

گفتوگو با امیرحسن کاکایی، عضو هیأت علمی دانشگاه علم و صنعت

آیا خودرو صرفاً یک آهن پاره شیک است که با اجی مجی ناگهان ظاهر میشود و همه دوست دارند یکی از بهترینهایش را داشته باشند و پایشان را روی پدال گاز فشار دهند طوری که انگار سرشــان بیرون از ابرهاســت یا نه خودرو هم داســتان پیچیدهای دارد و سایه بســیاری از مؤلفههای فرهنگی، اجتماعی و سیاســی یک جامعه روی آن میافتد. ســؤال این اســت که چرا خودروســازهای ما بعد این همه ســال نتوانســتهاند رضایت مشــتریان خود را جلــب کنند، از طرفــی خودرو و خودروســازان ایرانی بــا چه ذهنیتی نگریســته میشــوند و چقدر این ذهنیت میتواند در درک مســأله کمک یا مانع تراشی کنــد. آنچــه در ادامه میآیــد گفتوگوی ما بــا امیرحســن کاکایی، عضو هیــأت علمی دانشگاه علم و صنعت است.

■ انــگار قانــون نانوشــتهای در ایــران وجود دارد که خودروســاز ایرانی محبوب نیســت. به شــکل ســنتی در جامعه ایران قیاسهایی وجــود دارد کــه نشــان میدهــد مشــتریان داخلی از خودروساز ایرانی ناراضی بودهاند و البتــه ایــن نارضایتــی در یک ســال اخیر و در شــرایط تحریم تشــدید هم شــده اســت. ریشــههای این نارضایتــی را در کجا میبینید و چقــدر ایــن نارضایتــی و قیاسهــا منطقی است؟

واقعیت این است که دولت و خودروسازها در زمینــه خودروســازی چنــدان خــوب عمل نکردنــد و بیجهــت وعدههایــی دادنــد و بــر اســاس همان وعدهها ســطح توقعــات را در میــان افکار عمومی باال بردند. بهعنوان مثال بعــد از برجــام تبلیغات وســیعی بــرای ورود محصــوالت جدیــد به بــازار صــورت گرفت و به گونهای تبلیغ میشــد انــگار دو تا چهار ماه دیگــر ایــن محصــوالت به دســت مشــتریان خواهد رســید در حالی که زمان نشان داد این گونه نشــد یــا وقتی ما دربــاره خــودروی ملی یــا موتــور ملی ســخن میگوییــم در حالی که ملی بــودن خودرو یا موتور را بدرســتی تبیین نمیکنیم افکار عمومــی این حس و دریافت را دارنــد کــه بــه بازی گرفتــه شــدهاند. مثالً ما ســالها درباره داخلیسازی سخن گفتیم اما در همیــن تحریمها متوجه شــدیم که همین داخلیسازی هم کامالً به ارز وابسته است.

البتــه همه مــا از دولتمردان تا رســانهها و مردم در شکلگیری این وهم مقصر هستیم چــون وقتــی فیالمثــل ســخن از خــودروی ملــی بــه میــان میآید همــه لــذت میبریم و رفتارهــای احساســی داریــم امــا از آن ســو

نمیخواهیم باور کنیم که رسیدن به خودروی ملی به مســیری طوالتی و سخت نیاز دارد. از سویی واقعیت این اســت که صنعت خودرو حتــی در کشــورهایی مثــل ژاپــن و آلمــان که امروز از پیشــروترین کشــورها در خودروسازی هستند بینیاز از مبادالت میان کشورها نیست و اگر همین امروز ژاپن و آلمان تحریم شــوند دست کم در تأمین مواد اولیه با چالش جدی مواجــه خواهند بود چون این طور نیســت که یک کشور بتواند همه مواد اولیه یک خودرو را در محدوده مرزهای خود تولید کند.

نکتــه دیگر اینکه امروز مشــتریان خودرو و مردم عادی دسترســی جدی تــری به تصویر خودروها بویژه خودروهای کانســپت که حتی ممکن اســت هیــچ وقت تولید انبوه نداشــته باشــند دارند و همین تصاویر ســطح توقعها را بــاال میبــرد بنابرایــن شــما بــا دیــدن ایــن تصاویــر از خودرویتــان لــذت نمیبریــد. در حقیقــت اینجــا دیگر بحــث روانــی و جامعه شــناختی اســت. روزی که پراید به ایران آمده بود خــودروی محترم و قابــل اعتنایی بود اما بعــد از دو دهه آنقدر علیــه این خودرو تبلیغ شــده که کسی در آن احساس راحتی و امنیت نمیکند. این نشــان میدهد که درک مفهوم کیفیت ترکیبی از مفاهیم عینی و ذهنی است وگرنه چطور میشود که پراید دو دهه گذشته، خودرویی کامالً مدرن و خوب تلقی میشد اما االن در افــکار عمومی به جعبه تابوت ملقب شــده است. توجه کنید که پراید یک خودروی شــهری اســت امــا مــردم از آن در جادههــا با ســرعتهای باال اســتفاده میکننــد. از طرف دیگر این خودرو تیراژ باالیی داشــته و طبیعی اســت میزان تصــادف این خــودرو باال باشــد اما به جای اینکه در کشــور ما تأکید بر درست رانندگــی کــردن باشــد در تصادفــات خــودرو بهعنوان متهم شناخته میشود. ■ در واقــع شــما معتقدیــد فضایــی کــه در آن مســأله خــودرو بخوبــی آنالیز شــود مث ًال رفتارهــای کاربــر در خســارتها و تصادفــات گم نشــود وجــود نــدارد. مــا مثــ ًال میگوییم در آلمــان ایــن همه تصــادف رانندگی وجود نــدارد امــا نمیگوییــم آنجــا رفتــار رانندگی چگونه اســت. فقــط میگوییــم کیفیت بنز و بی.ام.و باالست.

بلــه، همین طور اســت. بســیاری از مردم نمیدانند اگر در یک خودرو بنشینند و کمربند ایمنیشــان را نبندند و با سرعت 50 کیلومتر در ســاعت تصادف کنند احتمال مرگ وجود دارد ایــن دیگر ربطی به کیفیت خودرو ندارد. شــما چند وقت پیــش دیدید کــه در تصادف خــودرو دو نفــر از مســئوالن جــان خــود را از دســت دادند در حالی که خودرو آنها لندکروز بود یعنــی خودرویی کــه کیفیت باالیــی دارد اما وقتی اصــول رانندگی مراعات نشــود یک فاجعه رقم میخورد.

می خواهم بگویم بســیاری از داوریهایی کــه حتی در رســانهها دربــاره خــودرو صورت میگیــرد داوریهــای همهجانبــه و علمــی نیســت و بیشتر احساســی و غیرعلمی است. مثالً مدام شــما میشنوید که میگویند با این پول در فالن کشــور چه خودرویی میتوانستی بخــری اما توجــه نمیکنند که شــما در ایران، خــودرو را پــالک شــده و بــا مالیــات و بیمــه میخریــد در حالی که هزینه همــه این موارد در دنیــا جدا حســاب میشــود. شــما در ایران به خاطر مکانیسمهای غلط بانکی مجبورید 01ســال کار کنید تا خــودرو بخرید امــا در دنیا یــک خــودروی 20 هــزار دالری را میتوانید با 1500 دالر و بهصــورت قســطی با بازپرداخت طوالنــی و بهره کــم خریداری کنیــد اما توجه کنیــد که باز همین قیاس هم بــدون توجه به اضالع دیگر نارساست. ■ در این باره به نمونه ای اشاره میکنید؟

مثالً اینکه در ایران مکانیسم خرید خودرو به گونهای است که شما در آغاز قیمت باالیی بــرای خریــد پرداخــت میکنیــد امــا همیــن خــودرو بعد از خرید برایتــان ارزان درمی آید چون تقریباً بیمه، بنزین و عوارض شهرداری مجانــی اســت در حالی کــه در دنیــا برعکس اســت، یعنی صرف نمیکند شــما خودرویی داشــته باشــید که بــه خاطر کهنگــی مصرف ســوخت باالیی داشــته باشــد در حالــی که در ایران به خاطر اینکه پول بنزین تقریباً مجانی