راویان واقعیت را دریابیم

هر جامعهای برای پایداری و حفظ ثبات خود به واكاوی مســيرهای پيموده و بازنگری كارنامه خود در ادوار گوناگونش نيازمند است؛ این بازنگری در زمينه مقاطع حساس و سرنوشتساز هر كشور، اهميت دوچندانی مییابد كه اگر از آن غفلت یا به هر انگيزهای نادیده گرفته شود میتواند راه را بر تکرار زیانبار خطاهای گذشته باز بگذارد. ایــران مــا در طــول دهههــای اخيــر شــاهد رخدادهــای تعيينكننده بسياری بوده است كه هریک از آنها مستلزم بررسی اصولی و فارغ از تنگنظریهای سوگيرانه است؛ از رخداد 28 مرداد تا همين برجامی كهاكنوندستمایهتهمتوافترایجناحهایسياسیرقيببهیکدیگر شــده است. تا آن هنگام كه غبار از چهره چنين وقایعی زدوده نشود، زمينه برای تکرار اشــتباهات و موضعگيریهای ناصــواب وجود دارد و در این ميان، بر پژوهشــگران چنين عرصههایی فرض است كه نور بر تاریکخانههای این دست موضوعات بيندازند تا سره از ناسره برای آیندگان روشــن شود. با این مقدمه به ســراغ یکی از آثار اكرانشده در دوره اخير «سينما حقيقت» میروم كه گذشته، حال و آینده نزدیک را درهــم آميختــه اســت؛ مســتند «زیر صفــر مــرزی» بــه كارگردانی مهدی افشار نيک به ماجرای مفقودشدن علی هاشــمی از فرماندهان وقت ســپاه در روزهــای منتهــی به پذیــرش آتشبــس از سوی ایران در جنگ هشتساله میپردازد. هاشمی در جریان هجوم ارتش عراق برای بازپسگيــری جزایــر مجنــون در تيرماه 67 ناپدید میشــود و اثری از او تا ســالها یافت نمیشــود. ناكامیهــای ایــران در ماههــای پایانی جنگ كه از ســقوط 84ساعته فاو در فروردینمــاه آغــاز شــد و به هجــوم دوباره عراق به خرمشهر پس از پذیرش آتشبس از سوی ایران رسيد، شرایط روانی را به وجود آورده بــود كــه بســياری از دســتاندركاران جنگبهنوعیدرپیمعرفیعامانقصور و تقصير در ســازمان رزم ایران میگشــتند؛ چراكــه در طول چند ماه، همه داشــتههای ایــران در جنگ (حلبچه، فاو، جزایر مجنون )...و از دست رفته بود و پس از سالها ایران بار دیگر مانندروزهاینخستينجنگدرموضعدفاعیقرارگرفتهبود.شرایط بــه گونهای رقم خورد كه امام خمينــی(ره) پس از پذیرش قطعنامه 598 دســتور دادند كه ســازمان قضایی نيروهای مســلح بســرعت با خاطياناحتمالیشکستهایپياپیایرانبرخوردكند. در فضای سرخوردگی و حس شکستی كه بر جبهه ایران حاكم شده بــود، بــازار انگ و اتهام پررونق شــده بود كه علی هاشــمی نيــز از آن بیبهره نماند و عدهای خاماندیشــانه، تبار عــرب او را بهانهای برای ایراد اتهام جاسوسی و ستون پنجم بودنش قرار دادند؛ ناپدیدشدن هاشــمی نيــز در جریــان ســقوط جزایــر مجنــون بــر قوت شــایعات میافزود.اوكههمچونبسياریدیگرازهمميهنانعربمانازهمان روزهای آغازین هجوم عراق به ميهن، پاکبازانه به دفاع برخاســته بود، تفاوتی با جهانآرا و شمخانی نداشت، اما به تيغ تهمت ناكسان گرفتــار آمد و تا زمانی كه تکهاســتخوانهایش به ميهن بازنگشــت، جغد شوم تهمت از آشيان خانوادهاش پرنکشيد.«زیر صفر مرزی» پس از نمایش تلخی و درد چنين اتهامی به علی هاشمی، در بخش دوم خود به زادگاه او دشت آزادگان نگاهی میاندازد و دست بر قضا شــاهکار افشار نيک در همين پلزدن بجا و هوشمندانه است؛ گویی هنوز هستند كسانی كه نگاهشان به مرزنشينان همان نگاه به شهيد علیهاشمیاست. دشــت آزادگان، جلگهای آرميده بــر كرانه هورالعظيم با طبيعتی كمنظيــر و ثروتهای خدادادی اســت كه مردمــان عرب آن مانند همــه مناطق مرزی ایران از موهبتهای این منابع چندان بهرهای نبردهاند. افشــارنيک بهخوبی پيامدهای توسعه نامتوازن و شکاف ميــان مركز و پيرامون را به تصویر كشــيده است. منابع عظيم نفتی دشــت آزادگان جــز آلودگی و تخریب بخشهایــی از هور كه منبــع معيشــت و ارتزاق اهالی اســت عایــدی بــرای مردمــان آن دیــار نداشــته اســت. داســتان بیمهــری بــه مناطــق جنگزده، عمری به درازای سه دهه دارد و نمیتــوان آن را بــا هيــچ بهانهای توجيه كــرد؛ همچنــان یادگارهای تلــخ جنگ بر چهره خرمشــهر و بســتان و هویزه نمایان اســت و نخلهای آبادان بیســر هســتند. محيــط زیســت نگرانكننــده، وضعيــت ناگوار معيشتی، فقر و فاقه اهالی و بيکاری جوانــان این دیار را اگــر امروز چاره نکنيم، مشــخص نيســت از دل آن چه عوارض و پيامدهایی ســر بر میآورد. رســيدن به داد مردمان این دیار، اكنون هماننقطهحساسیاستكهاگرحاالانجامنشود،مشخصنيست كــه پيامدهای منفی آن تا چه اندازه اســت. ُطرفه آنکه افشــارنيک دلســوزانه كوشــيده اســت نمایی نزدیــک به واقعيــت از وضعيت «دشــت آزادگان»های ایران به نمایش درآورد تا تذكاریهای باشــد برای توجه به آالم گوشهای از مام وطن.