بارگفتوگو بر دوش روحانی
«ایران» از دیدارهای گروههای مختلف با رئیس جمهوری گزارش میدهد
روحانی دور دوم ریاســت جمهوری خود را با تعامل و گفتوگو آغاز کرد، آن هم نه از جناح هوادار و حامی او در انتخابات، بلکه از جناحی که دست کم در رقابتهای انتخاباتی، سوی دیگر ماجرا ایســتاده بــود. روحانی نه فقط با نفــس ایــن دیدارها پیــام تعامل را به ســپهر سیاســی ایران مخابــره کرد، بلکــه گزارههای مــورد تأکیــد او در این نشســتها حاکی از آن بود که به باور روحانی، رقابتهای انتخاباتی، با همه زشــتیها و زیباییهایش پایان یافته و حــاال، عصر تــازه ای برای سیاســت و جامعه ایرانی آغاز شــده است. اینکه چه استقبالی از این پیام شد، یا اینکه مخاطبان، چه تعبیرها وتفسیرهاییازاینتعامالتداشتند،نیازمند داوری دیگــری اســت. امــا ایــن داوری هرچه باشــد، نمیتوان قضاوتی جز این داشــت که از قضا، این خود روحانی بود که در نخســتین گامهــا در مقــام رئیــس دولــت دوازدهــم، بــاب تعامل و همدلی میــان همه جریانها، نهادها، نخبگان و همه بخشهای تأثیرگذار در کشور گشود. هرچند شواهد نشان میدهد کــه در ادامــه، نــه فقــط جریان مقابــل، بلکه حتــی بدنه دولــت روحانــی نیز نتوانســت یا نخواست از این باب گشوده عبور کند یا اینکه شــمع گفتوگویی که روحانــی برافروخت را شعلهورتر سازد. ســردی این روزهای فضای سیاســی و ناخرسندی حوزه اجتماعی ایران، ناشی از همین امر است.
■ پایانی بر رقابتهای انتخاباتی
تنور انتخابات 96 بســیار داغ شــد، آنقدر داغ که هنوز هم میتوان نشانههایی از تلخیهای آن را در اظهــار نظرهــا یــا مقالههــای برخی رسانهها دید. برخی از جناح مقابل، روحانی را متهــم کردند که در میانــه این کارزار، بیش از عــرف رقابــت برخــی نهادهــای انقالبی را مخاطب قرار داده اســت. فارغ از درســتی یا نادرســتی این ادعا، نمیتوان پوشیده داشت که نخســت، رقبای روحانی بودند کــه او را به سمت تیزتر کردن تیغ انتقادها و سخنرانیها ســوق دادنــد. ایــن گرمــا بــه گونه ای شــد که برخــی نگــران ســوختن ســیمهای ارتباطی بودند، ارتباطاتی کــه هر رئیس جمهوری در جمهــوری اســالمی ایران بــرای اداره کشــور، نیازمنــد برقــراری و کارآمــدی آنــان اســت. بســیاری نگران آن بودند که چگونه میتوان بر این شــرایط خط پایانی کشــید و چه کسی قرار اســت زنــگ اتمــام رقابتهــا را به صدا دربیاورد؟ این کاری بود که روحانی انجام داد. وقتــی رئیــس جمهــوری منتخب مــردم در نخستین دیدار پسا انتخاباتی رسمی خود در 2 مردادمــاه ،1396 بــا فرماندهان عالی رتبه سپاه پاســداران به گفتوگو نشست، همگی دریافتند کــه رقابتها پایان یافتــه و دور تازه تعامــل و همکاری میــان دولــت و نهادهای موثر کشــور رقــم خواهد خورد. ایــن دیدار به راســتی شــگفت آور و دور از انتظار بود؛ بویژه اینکــه برخــی از رقبای روحانــی، حتی پس از پایــان انتخابات هم بی میل نبودند تا نقدها و اظهارنظرهــای انتخاباتی را زنده نگه دارند و بــه این ترتیــب، نقادی میان دولت و ســپاه ایجــاد یا آن را گســترش دهند. امــا این دیدار پایانی بر همه حرف و حدیثها بود. مهمتر اینکه رئیس جمهوری در این دیدار «ضرورت وحــدت و انســجام همــه نیروهــا و نهادهای نظــام و تــالش بــرای تحقــق رهنمودهــای رهبــر معظم انقالب و خدمــت خالصانه به مــردم تأکید و ابراز امیدواری کــرد که در دوره مسئولیت دولت دوازدهم، تالش هماهنگ همه نیروهای مســلح، به ســرعت بیشتر در تحقــق خواســتههای مردم بینجامــد و همه نهادها و دســتگاههای مســئول، با شــفافیت کامل در حوزههای تخصصی خود بر کارآیی مجموعه بیفزایند و تقویت توان رزمی ســپاه و ارتــش با بهره گیــری از فناوریهــای نوین، امنیت ملی کشــور را بیــش از پیش تضمین کنــد.» ســردار جعفــری، فرمانــده کل ســپاه پاسداران هم «آمادگی ســپاه برای همکاری همه جانبه با دولت در تحقق اهداف انقالب اسالمی را اعالم کرد.» برخی شاید بر این گمان بودند که این دیدار، یــک اتفاق و یــک رویداد تاکتیکی اســت، اما وقتی مدتی بعد، دیدار دوم رســمی روحانی بــا اعضــای ارشــد جامعــه روحانیــت مبــارز رقــم خورد، دیگر مشــخص شــد کــه تعامل و گفتوگــو، نه یک تاکتیک، بلکه اســتراتژی دولــت و روحانــی در دور دوم فعالیــت او اســت. مضافاً اینکه قرار نیست این گفتوگو شــامل حال حامیان دولت شود، بلکه اتفاقاً دولت عقیده دارد که اداره کشــور، با حضور و مشارکت همه جریانها و طیفهای سیاسی ممکن است و باید از نظرات همه بهره برد. بــه همین دلیل دومین دیدار رســمی رئیس جمهور منتخب، نه با طیفهایی از حامیان، بلکه با منتقدان او رقم خورد، تشــکلی که به صــورت تمام قد از نامزدهای رقیب روحانی حمایــت کردنــد. امــا حــاال رقابتهــا پایــان یافته، رســم نامزدی و کاندیداتوری برافتاده، دوره واگذاری به ســر آمده و با انتخاب رئیس جمهور، زمان کار و همگرایی آغاز شــده بود. ایــن دیــدار 24 مهرماه 96 رقــم خورد، یعنی 5ماه پس از پایان انتخابات. جالــب آنکــه روحانــی از اعضــای باســابقه جامعــه روحانیت مبارز بــود، همچنان یکی از حاضــران در ایــن دیــدار، یعنــی مصطفی پورمحمدی، که عضو ارشد جامعه روحانیت مبارز اســت، وزیر دادگســتری دولت یازدهم بود. باوجود همه این قرابتها، اما این تشکل در انتخابات مشی دیگری را در پیش گرفت و موقعیت خود را در رقابت با روحانی تعریف کــرد. اما بــا پایان یافتــن انتخابــات، روحانی بــا برگزاری این نشســت نشــان داد که او حاال مشی همکاری را در پیش گرفته است. در این نشســت، دو طرف از دغدغههای خود گفتند و شــنیدند. چــه در نشســت و چه پــس از آن، اظهارنظرها نشان میداد که این گفتوگوی رو در رو، زمینــه و بهانــه خوبــی بــرای پایــان کدورتهای احتمالی و آغاز همکاریها بود. معیشت و فضای مجازی و فرهنگی، دغدغه اصلی اعضای جامعه روحانیت مبارز بود که با رئیس جمهور منتخب در میان گذاشــتند. روحانی اما در ســخنان خــود، همان نکته ای را تکرار کرد که به فرماندهان ســپاه گفته بود: «لــزوم همدلی و همراهــی قــوا، ارکان نظام و نهادهــا برای تأمین امنیت ســرمایهگذاری داخلی و خارجی.» ایــن دیدارهــا باعــث شــد کــه دســت کــم در سطوح باال، شاهد نوعی همدلی و همگرایی میان این تشکلها و طیفهای همسو با آنان و دولت باشــیم. هرچند در الیههای میانی و پایینتــر، به نظر میرســد برخــی تندرویها ادامه داشته و برخی صاحبان قلم یا تریبون، همچنان تــالش کردنــد میان خــود و دولت منتخب ملت، فاصله گذاری کنند. به عبارت دیگــر، نخبــگان و برگزیدگان طیــف مقابل، یا نخواســتند یا نتوانســتند پیام این تعامل و نتایج ایــن گفتوگوهای رو در رو و مســتقیم را بــه الیههــای پایینتــر برســانند. به همین دلیل اســت که اکنون برخی اصالحطلبان، با اشاره به تالشهای روحانی برای شکلگیری فضــای گفتوگــو در جامعه، آنــان را چندان موفقارزیابینمیکنند.
■ دیدارباهمراهانانتخاباتی
تنها پس از انجام این دو دیدار بود که فرصت گفتوگویمستقیمورودررویاطالحطلبان بــا رئیس جمهــوری فراهم شــد. ایــن دیدار، پــس از قریــب بــه یــک ســال از فعالیــت دولــت دوازدهــم و زمانی صــورت گرفت که انتقادهای اصالحطلبان از مشــی سیاســی و اجرایــی دولــت دوم روحانــی فزونــی یافت. دیــدار با اصولگرایــان، آن هم پیــش از دیدار با حامیان انتخاباتــی هم علت دیگری برای دلخــوری فراهم کرده بــود. اصالحطلبان به تلویح یا تصریح، میگفتند که بار انتخابات بر دوش ما بود، اما روحانی با رقیب ما نشســته است و باب گفتوگو را با آنان گشوده است. در میانــه ایــن نقدهــا و گالیههــا، دولــت میبایســت بــا مشــکالت داخلــی و خارجی بســیاری دســت و پنجه نرم میکرد. تهدید و بعد عمالً خروج امریکا از برجام، پیش از آن اعتراضات دی ماه و بعد از آن، نوسانات ارزی و تالطمــات اقتصادی، وقت و انــرژی زیادی را از دولــت گرفت، امری کــه باعث تأخیر در پیگیری استراتژی دولت مبنی بر گفتوگو با جریانهاوطیفهایمختلفشود.بههمین دلیل، دیدار روحانی با شخصیتهای مطرح بخشهایمختلفجبههاصالحات،مهرماه 1397 رقم خورد، یعنی نزدیک به یک ســال پــس از دیــدار با اعضــای جامعــه روحانیت مبــارز. مدیریــت ایــن جلســه بــا محمدرضا عارف، رئیس فراکسیون امید و رئیس شورای عالیسیاستگذاریاصالحطلبانبود.مطابق گزارشهــا، ابتــدا اصالحطلبــان، صریــح، شــفاف و روشــن ســخن گفتنــد و گالیههــا و نکات خود را در زمینههای مختلف، بویژه به نمایندگی از حامیان اجتماعی خود به رئیس جمهوری منتقــل کردند. مهــم ترین خروج این نشست صمیمی و صریح، بارها از سوی برخــی از حاضــران ایــن نشســت تکرار شــد؛ روحانی همان روحانی اســت و میان دولت و اصالحطلبان،فاصلهاینیست.
■ دیداربابرگزیدگاندانشگاهی
نشست اصالحطلبان با روحانی، یک تفاوت عمــده بــا دیگــر نشســتها داشــت؛ هــم بــا نقشآفرینی بیشــتر علی ربیعی، وزیر سابق تعــاون،کار و رفــاه اجتماعی برگزار شــد و هم یــک آغاز برای برگزاری نشســتهای مشــابه دیگــر. بــه عبارت دیگــر، ربیعی که نتوانســته بود برای چندمین بــار از مجلس رأی اعتماد بگیرد، این بار در همکاری غیررسمی با دفتر رئیسجمهوری،مسئولیتپیگیریوبرگزاری ایــن نشســتها را بــه عهــده گرفــت. هــدف عمــده این نشســتها، آغاز دور تــازه تعامل و گفتوگــوی مســتقیم فعــاالن طیفهــای مختلف با رئیس دولت بود، بویژه اینکه پس از مسائل و مشکالت مورد اشاره، انتقادها هم فزونی گرفته بود. حاال به همت ربیعی، تالش دفتــر رئیــس جمهــوری و تعامــل روحانــی، دغدغهمنــدان فرصــت یافتنــد تــا چشــم در چشم روحانی مسائل را با او در میان بگذارند. دو هفتــه بعــد از دیــدار اصالحطلبــان، اقتصاددانان مطرح و چهرههای دانشگاهی ایــن حوزه بــا روحانــی دیــدار کردنــد. در این دیــدار، از محســن رنانــی، منتقــد مشــفق ســالهای دور تــا طبیبیــان و ســعید لیــالز و صــادق الحســینی و دکتــر زهــرا کریمــی از دانشگاه مازندران حضور داشتند. اینًجلسه حدود 3 ساعت به درازا کشید و تقریبا حرف و ســخنی نمانــد کــه اقتصاددانان بــه رئیس جمهوری نگفته باشــند. آنان هرچه پیش از ایــن در رســانههای مکتوب یا در رســانههای خاص خود همچون «تلگرام» مینوشــتند، حاال به رئیس جمهوری گفتند. اوایل آبان ماه، باز هم به همت ربیعی و دفتر رئیــس جمهوری، جمعــی از اصحاب علوم اجتماعــی، از جامعــه شناســان، جمعیــت شناسان و انسان شناسان با رئیس جمهوری دیدار و گفتوگو کردند. محوریت این نشست همچون نشست اقتصاددانان، بیان نظرات و دغدغههای این شخصیتهای دانشگاهی بــود که هریــک از زاویــه حــوزه کاری خویش، رنجهــا و مشــکالت دولــت و ملــت را رصد و بــا رئیس جمهــوری در میان گذاشــتند. حاال کــه به پایــان ســال 97 نزدیک میشــویم، به نظر میرســد نشســت تعاملی و گفتوگوی دیگری، این بار با حضور اساتید علوم سیاسی دانشــگاهها بــا رئیس جمهوری در راه باشــد. ایــن بار نیــز هماهنگــی این نشســت با علی ربیعی خواهد بود.
■ کمکاریبدنهدولتدرگفتوگوبامردم
برگــزاری 5 نشســت بــا رئیس جمهــوری، چــه بــرای نظامیــان، یــا اصولگرایــان و اصالحطلبان و دانشگاهیان، نشان میدهد که تعامل و گفتوگو، نه یک تاکتیک، بلکه استراتژی دولت دوازدهم است و این یعنی نخبگان این حوزهها، این فرصت را داشــته و دارنــد تــا راهبردهــای خــود را بــه صورت مســتقیم با عالیترین مقام اجرایی کشــور در میــان بگذارنــد. هرچنــد همــان طور که گفته شد، دست کم در حوزه سیاسی، شاید این گفتوگوها برای دولت دســتاورد مورد انتظار را نداشته است. چه اینکه درمواردی حتی این نشســتها هم نتوانست از شدت انتقادهــا و هجمههای منتقــدان به دولت بکاهد. اما نکته اینجاست که این گفتوگو، قــرار نبــود در عالــی تریــن ســطح بمانــد و مطابــق گفتــه و انتظــار رئیــس جمهوری، میبایســت به همه ســطوح اجرایی کشور، از وزارتخانــه تا ادارات کل در اســتانها هم تســری یابد. امــا نیازی به گفتن نیســت که ایــن بخــش از گفتوگو، همچنــان مغفول مانده اســت. بــه عنوان یــک نمونه، رئیس جمهوری 6 تیرماه امســال در نشســت هم اندیشــی مدیران دولــت، با تأکیــد بر اینکه مســئوالن که بــار ســنگینی را در خط مقدم بــر دوش دارند، بایــد بدانند که هرگز بدون یــاری و مســاعدت مــردم، پیــروز نخواهیم شد، تأکید کرد: «مردم باید بدانند که ما چه کاری انجــام میدهیــم و باید خدمات را به مــردم توضیح دهیم. اگر مــردم بدانند که چــه میکنیم و درســت عمل کنیــم، قطعاً از مــا حمایــت خواهنــد کــرد.» او حتــی به صراحت انتقاد کــرد که «مدیران دولتی ما روزه سکوت گرفتند، نمی دانم چه کسی به آنــان گفتــه و نمی دانم از چه میترســند.» درحالی که بــه باور روحانی «مــردم را باید همــراه کنیــم، اول بایــد بــه مــردم توضیح بدهیــم تــا بدانند مشــکل ما چیســت، اگر مشــکل مــا را درســت لمــس نکننــد، و اگر دیگــران بیاینــد راه انحرافــی پیــش مــردم بگذارند، میتوانند مــردم را تحریک کنند، چــون مردم اطالع کافــی ندارند و چون آن مدیــر توضیــح کافی نــداده و چــون برنامه آینــده را نمیبینــد و چــون مشــکل فعلــی را میبینــد، ناراحــت و عصبانی میشــود و ممکن است به خیابان بیاید و داد بزند. کم با مردم حرف میزنیم.» از تیرماه تا اکنون که در هفتههای پایانی سال قــرار داریم، کمتر وزیر یا مدیری به این نکته رئیسجمهوریتوجهکردهاست.شایدیکی از دالیل گسترش اعتراضات، همان طور که رئیس جمهوری اشاره کرد، همین باشد که مدیران، چه وزرا و چه استانداران، مشکالت و برنامههــای دولــت را بــا مــردم در میــان نمیگذارنــد. در فقدان چنیــن گفتوگویی، طبیعی است که رســانههای دیگر و مراجع رســانهای دیگر، جای خالــی را پر میکنند و افــکار عمومی را به ســمت مــورد نظر خود هدایتکنند. بــه این ترتیب، میتــوان کارنامه دولت دوم روحانــی در زمینــه تعامل با جامعــه را این طور خالصه کــرد؛ گفتوگو در باال، ســکوت در پایین. بــه عبارت دیگر، رئیس جمهوری هرچند در فواصل شاید طوالنی، اما توانسته اســت مســیر گفتوگــو را بــاز و همــوار کند، آنچــه میتواند به عنــوان مکمل این تالش باشــد، گفتوگوی بدنه دولت با کارشناسان حوزههای مختلف و مردم است که به تعبیر رئیس جمهوری، در این زمینه شاهد سکوت هستیم. این ســکوت اگر ادامه دار شود و اگر راه عالجی برای آن پیشبینی نشود، چه بسا تالشهادرسطوحعالیراهمتحتالشعاع قرار دهد.