رشد آمار زنان معتاد متوقف شده است
دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر در گفت وگو با «ایران» عنوان کرد
اعتیاد به مواد مخدر یکی از معضالتی است که عوارض آن میتواند مشکالت اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و روانی در ابعاد گســترده بهدنبال داشته باشد تا انــدازهای که اثرات منفــی آن بخش بزرگــی از جامعــه در گروههــای ســنی مختلف را درگیــر میکند در عین حال هــم از کنــار تبعات و انحطــاط اخالقی کــه میتوانــد زمینــه ســاز بســیاری از بیماریهای جنسی باشد نیز نمیتوان براحتی عبور کرد.
در جامعــه دو دســته معتــاد وجود دارد، معتــادان عــادی کــه از محــل مســکونی و خانواده برخوردار هســتند و معتادانــی کــه بیخانمان هســتند و خانــوادهای ندارند و در اماکن عمومی مبــادرت بــه مصــرف میکنند بــه این دســته معتــاد متجاهــر میگوینــد. براســاس برآوردهــای بهعمــل آمــده حــدود 60 هزار نفر معتــاد بیخانمان در کشور وجود دارد که به عبارتی دیگر در ایــن مقطــع زمانــی در منــازل خود زندگــی نمیکننــد. بــا ســردار اســکندر مؤمنــی دبیــرکل ســتاد مبارزه بــا مواد مخــدر دربــاره چگونگــی شناســایی و ســاماندهی معتــادان، مراکــز تــرک اعتیــاد و آمــار معتــادان در گروههــای مختلــف جامعه، خــرده فروشــیها و ترازیت مواد گفتوگویی انجام دادیم که میخوانید: ■ ســردار همانطور کــه میدانید حوزه اعتیــاد و موادمخــدر بــا چالشهــای گوناگونی مواجه است اما اجازه بدهید بحــث را ایــن گونــه آغــاز کنیــم کــه در خصوص کاهش آمــار اعتیاد در جامعه یکــی از اولویتهای پایــدار و راهبردی، بحث پیشــگیری اســت. حتــی در این خصــوص رهبر معظم انقــاب و رئیس جمهــوری به صراحــت بر ســاماندهی موضــوع اعتیاد تأکید ویــژهای دارند. به نظر شــما در زمینــه پیشــگیری و اضافه نشــدن معتــادان جدید بــه جامعه چه باید کرد؟
اعتیاد منشأ بســیاری از آسیبهای اجتماعــی اســت، بــر اســاس آمارهای بهدســت آمــده 55 درصــد طالقهــا منشــأ اعتیاد دارند. این در حالی است که افراد بســیاری در نتیجــه این پدیده شــوم ممکــن اســت جــدا از یکدیگــر زندگی کنند و هنوز رسماً طالق نگرفته باشند. بســیاری از جرایم از قتل گرفته تا ســرقت، ممکن اســت منشــأ اعتیاد داشــته باشــند، ابتال به انواع بیماریها ماننــد ایدز هم ممکن اســت محصول اســتعمال موادمخدر باشند. تمام این موارد نشان دهنده میزان تأثیر بشدت منفی ایــن آفت خانمانســوز بر اقشــار جامعــه اســت و باید بــا تمام تــوان در کاهــش و ریشــهکنی آن اقدامــات الزم در کوتاهترین زمان ممکن انجام شود. ســتاد مبارزه بــا مــواد مخــدر در زمینه باال بردن ســطح آگاهی عموم جامعه بــا ســازمانهای مرتبــط همکاریهای نزدیــک دارد و در ایــن زمینــه چندیــن فیلــم آموزشــی تهیــه و از طریــق رســانههای عمومــی پخش شــده یا در اختیار آموزش و پرورش قرار داده شده اســت. ایــن مقولــه باید تبدیــل به یک حساســیت عمومی شــود. بدیــن معنا که تک تک افــراد جامعه باید موضوع مواد مخدر را در گوشــهای از ذهن خود داشته باشــند و از هر ظرفیتی که دارند بــرای پیشــگیری و کاهــش آمــار اعتیاد اســتفاده کننــد. حتــی اگــر در فضــای مجازی فعالیت میکنیم میتوانیم از آن فضا هم برای دستیابی به این هدف متعالــی بهــره ببریــم. البتــه بیتردید نقش رســانههایی مانند صدا و ســیما، خبرگزاریهــا و رســانههای مکتوب در این میان از سایرین پررنگتر است. ■ بهنظــر شــما آیا ســن اعتیاد در کشــور نگرانکننــده اســت؟ زیــرا وقتــی ســن اعتیاد در جامعهای پایین باشــد نشــان دهنــده فجیــع بــودن رونــد تصاعــدی مبتایان در آن جامعه است.
نمیتــوان گفــت هیــچ جــای نگرانی نیســت، معدل ســن اعتیاد در کشــور 42ســال و چند مــاه اســت البته نمیتوانیــم بگوییــم کــه زیــر این ســن معتاد وجــود ندارد. بهعنــوان مثال در خانــوادهای که پــدر و مادر هــر دو مواد مخــدر اســتعمال میکننــد احتمــال اعتیاد فرزند آنها در سنین پایین بسیار زیــاد اســت. جامعــه هــدف در زمینــه فروش مواد مخدر هم سنین نوجوانی و جوانــی اســت. ســوداگران مــرگ در بیشــتر مــوارد بهدنبــال دبیرســتانیها هســتند. در ســنین پاییــن بــه دالیــل مختلفی فــرد معتاد میشــود. ممکن است فقط برای سرگرمی و ماجراجویی و کســب تجربــه جدید در ســنین پایین فرد مــواد مصرف کند یا بهدلیل فشــار دوســتان و نداشــتن قــدرت نــه گفتن و بــه اصطالح رودربایســتی نوجــوان کم کــم تن بــه مصرف مــواد مخــدر دهد. در این ســنین نقش آمــوزش و پرورش و خانوادهها را نباید نادیده گرفت. باید قدرت نــه گفتــن و ایســتادن در مقابل فشار را به فرزندان آموزش دهیم. این روزهــا مواد مخدری با منشــأ گیاهی به بــازار آمده نمونــه بارز این مــواد ُ «گل» است که گاهی بیشتر در میان نوجوانان و جوانــان اســتعمال میشــود. باید در این زمینه آگاهســازی شــود که هر ماده مخدری حتی با منشأ گیاهی ضررهای جبرانناپذیری را بهدنبال دارد. ■ بــه بحــث آمــوزش و اقدامــات بازدارنده در حوزه اعتیاد اشــاره کردید. تجربه نشان داده هر نهادی در خصوص سیاستگذاری گامهای زیادی بر میدارد ولــی قطعــاً آنچــه مهــم اســت اجرای سیاستگذاریهاســت. لطفــاً بفرماییــد در زمینه موفقیتهــا و ناکامیهای این ستاد در حوزه اعتیاد چه اقداماتی انجام شده است؟
در حوزههــای مقابلــهای شــهدای زیــادی را تقدیــم کردیــم و گامهــای مؤثــری برداشــتهایم، البتــه در حــوزه درمان نیز پیشرفتهایی داشتهایم اما آنچه بیش از بقیه مغفول مانده بحث پیشــگیری اســت که از قضــا مهمترین بخش این حوزه هم به شــمار میرود. هــدف غایــی ایــن اســت کــه معتــاد جدیدی به جامعه افزوده نشــود و این یعنی همان اصل پیشگیری. متأسفانه در ایــن حوزه ظرفیتهای زمین مانده زیــادی داریــم. بایــد همــه به ایــن باور برســند که حتی با یک بار مصرف مواد مخــدر فــرد معتــاد شــده و وارد راهــی بیبازگشت خواهد شد. ■ شما در بحث کنترل و مبارزه با اعتیاد اصــل پیشــگیری را یکــی از اولویتهــا عنــوان کردیــد. لطفــاً توضیــح دهیــد ســتاد مبارزه با مــواد مخدر در راســتای مأموریتهای خود در زمینه ساماندهی و رفع مشکات معتادان متجاهر تاکنون چه اقداماتی انجام داده است؟
معتــادان متجاهــر بایــد بهصــورت ویــژه و اولویــت دار مــورد توجــه قــرار گیرنــد. اولویت ســتاد که بایــد در کوتاه مــدت بــه نتیجــه برســد ســاماندهی این دســته از معتــادان اســت و در این خصــوص هــم پروژههایــی در بحــث نگهــداری، ســاماندهی و درمــان آنهــا شــروع شــدهاند، برخی از این افراد هم عالوه بــر اعتیــاد دارای جرایــم و حتی بیماریهــای دیگری هســتند که در آن زمینــه هــم بایــد اقدامــات تخصصــی الزم صــورت گیــرد. در خصــوص ایــن افراد تفاهمنامههایی با بســیج، ســپاه و ســازمان زندانهــا منعقد شــده و در تهــران و ده اســتان دیگــر ظرفیتهای جدید اضافه شــده. در این زمینه نیز به تازگی 3200 ظرفیت جدید در فشافویه تهران برای نگهداری معتادان متجاهر افــزوده شــده اســت. این پــروژه چندی پیــش در تهــران از مناطــق شــوش و هرندی و مولوی آغاز شده و در پیشبرد امــور تفاهمنامههایــی نیــز بــا مرکــز ســروش، ســازمان بهزیســتی، وزارت بهداشــت، دســتگاه قضــا و همچنیــن شــهرداری در خصوص جمــعآوری به امضا رســیده اســت. باید توجه داشــته باشــیم که موضــوع معتــادان متجاهر بیــن بخشــی اســت و تنها بــا همکاری بخشهای مختلف میتوانیم به هدف برسیم. ■ یکی از مشکاتی که در خیلی از موارد با آن مواجه هســتیم مشــکل بازگشت دوبــاره فرد به اعتیاد پــس از ترک کمپ اســت. در این صــورت همــه هزینهها و زحماتــی که بــرای ترک یک فــرد معتاد کشــیده میشــود در مدت زمان کوتاهی از بین خواهد رفــت، برای کمک به این افــراد چــه ســازوکاری پیشبینی شــده است؟
واقعیت این است که درمان اعتیاد، فراینــد بســیار ســختی دارد و جــزء آن دســته از درمانهایی اســت کــه پس از مدتــی عــود هــم بهدنبــال دارد. اولین و مهمتریــن اتفاقی که بایــد بیفتد این است که جامعه باید این افراد را بپذیرد و باور کند فردی که در میان آنها اســت دیگر معتاد نیســت. در این میان حتی برخی از خانوادهها از پذیرش این افراد پس از ترک و بازگشــت به خانه امتناع میکنند. نکته دیگــر هم کاریابی و حل معضل اشــتغال این افراد اســت، تا بر اثر بیکاری و بیپولی و معضالت ناشی از آنها دوباره به اعتیاد روی نیاورند. ■ یکــی از مهمتریــن مســائلی کــه در حوزه موادمخدر در کشــور بــا آن روبهرو هســتیم ورود ایــن مــواد و بــه اصطاح مقولــه ترانزیت آن اســت. البته بخش زیــادی از ترانزیــت موادمخــدر بــرای دستیابی کشورهای اروپایی به آن است. یعنــی در واقع ایــران راه ارتباطــی برای دسترســی این کشــورها به موادی است که بخش عظیمــی از آن در افغانســتان تولید میشــود. برای جلوگیری از ورود و ترانزیت مواد مخدر چه باید کرد؟
ایــن ســؤالی اســت که سالهاســت ذهــن مــردم را بــه خود مشــغول کرده زیــرا با ممانعــت از ورود مــواد مخدر و ســخت شــدن دسترســی به انواع مواد مخدر بویژه از نوع صنعتی، ناخودآگاه آمار معتادان در کشــور روندی نزولی را طی خواهد کرد.
جمهــوری اســالمی ایــران در حوزه مقابلــه، در 40 ســال اخیــر بــا قاچاق و توزیع چه در داخل کشور و چه در حوزه ترانزیت برخورد کرده و برای ما تفاوتی نــدارد کــه مــواد در داخل کشــور توزیع میشود یا به غرب و کشورهای اروپایی میرود و ما بر اســاس آموزههای دینی فرقــی بیــن جــوان ایرانــی و اروپایــی قائل نیســتیم. اما متأسفانه کشورهای اروپایی ســهم خود را در ایــن زمینه ادا نمیکنند و مســئولیت پذیر نیســتند. از آنجایی که کشــور ما در مســیر ترانزیت قرار گرفته بخش عمــدهای از ترانزیت از ایران انجام میشود و بیشتر ترانزیت مــواد مخدر هــم به کشــورهای اروپایی انجــام میشــود، بــرای کاهــش میزان ترانزیــت الزم اســت کشــورهای درگیر هم همکاریهای الزم را داشته باشند. در ایــن خصــوص کشــور افغانســتان بیشترین تولید موادمخدر را در منطقه دارد و نمیتــوان آن را فرامــوش کــرد، جالــب اینجاســت که بــا باز شــدن پای امریکاییهــا بــه ایــن کشــور تولیــدات افغانســتان به 50 برابر رســید؛ مســأله اصلی موضوع ترانزیت در حال حاضر افغانســتان اســت. در حوزه بینالملل با بلغارســتان، روســیه، ایتالیــا، چین و ترکیــه همکاریهــای نزدیکــی در ایــن حــوزه داریــم و همــه تالش خــود را به کار میبندیــم تا با اقدامــات مقابلهای و هماهنگی با کشــورهای دیگــر در این زمینه موفقیتهای بیشــتری به دست آوریــم. تبــادل اطالعــات در خصوص مسیرهایی که طی میشوند و در اختیار قــرار دادن تجهیزات مقابلــهای جدید و تبــادل آنهــا مجموعــه ایــن اقدامات است. البته ساالنه حدود 800 تن کشف موادمخــدر داریم و رتبه اول کشــفیات در دنیــا را به خود اختصاص دادهایم و از صفر مرزی تا عمق شهرها مقابله با مواد مخدر را انجام میدهیم. ■ آیــا از تکنولوژیهای روز در کشــفیات هــم اســتفاده میکنیــد؟ اخیــراً آقــای آذریجهرمــی خبــری دادنــد مبنــی بر اینکــه ماهوارهها میتواننــد زمینهای کشــت خشــخاش را پیدا کننــد و از این طریــق از مبــدأ، موادمخــدر را میتوان معــدوم کــرد. آیــا تولیــدات و کشــت موادمخــدر در داخل کشــور تــا این حد نگرانکننــده اســت کــه الزم اســت از ماهوارههاکمکبگیریم؟
در حــوزه دســتگاههای مقابلــهای ماننــد نیــروی انتظامــی، پلیــس موادمخــدر و مرزبانــی از تجهیــزات جدید استفاده میشود. بهعنوان مثال در ایــن مقولــه از بهپادهــا و پرنــدگان جدید الکترونیکی اســتفاده میشــود و نمیتوان بهرهمنــدی از تکنولوژیهای به روز را کتمان کرد زیرا بدون اســتفاده از چنیــن تجهیزاتی نمیتوانیم مســیر پیشــرفت را طــی کنیــم و هنــوز هــم همچنــان بــه فناوریهــا و تجهیــزات جدیــد نیاز داریــم. اما موضــوع اصلی تولیــد و کشــت موادمخــدر در کشــور افغانســتان اســت و در ایران بهصورت ســازمان یافته کشــت انجام نمیشــود و موضوعــات این چنینی بســیار اندک هستند. ■ در زمینــه خرده فروشــی مــواد مخدر بویــژه در حاشــیههای مــدارس چــه کردهایــد؟ زیــرا بــر اســاس خبرهــای غیررسمی به فاصله تا شــعاع 500 متری در نزدیکــی برخــی از مــدارس خریــد و فروش مواد دیده میشود.
از حدود 2 ســال پیش تاکنون نیروی انتظامــی طرحهــای خوبی در حاشــیه 500 متــری مــدارس انجــام داده و برخوردهــا بیشــتر شــدهاند امــا همواره در زمینــه پدیــده اعتیــاد دو موضــوع با هم هماهنگ هســتند، کاهش عرضه، کاهــش تقاضــا را بهدنبــال دارد طبعــاً هرچــه عرضــه موادمخدر کم باشــد به همان نسبت تقاضا هم کم خواهد شد. ■ گزارشهــا و آمارهــا نشــان میدهــد در ســالهای اخیــر بــا افزایــش مصرف موادمخدر توســط زنــان مواجهیم. آیا بهدلیــل تأثیــر مخربی کــه اعتیــاد زنان میتوانــد در تربیت نســلهای بعدی و کل جامعه داشــته باشــد نباید به مقوله اعتیاد زنــان نگاه ویــژهای داشــت؟ آیا آمار دقیقی از تعداد زنان معتاد در کشور وجود دارد؟
در موضــوع مقابلــه، درمــان و پیشــگیری تفاوتی بین زن و مرد وجود نــدارد و اقدامــات در تمامــی گروههای ســنی بهصــورت عــام انجام میشــود. در مراکــز مــاده 15 و 16 هــم معتــادان زن و هــم مــرد نگهداری میشــوند اما نمیتــوان از موضــوع شــیوع مصــرف موادمخــدر در خانمها هم غافل شــد. البتــه بیشــترین میزان شــیوع و شــتاب افزایــش مصــرف در قشــر خانمهــای دانشــجو دیــده میشــود و ایــن آمــار در زنــان خانــه دار رقــم پایینــی دارد و نگرانکننده نیســت.باید توجه داشــته باشــیم کــه دختران دانشــجو، مــادران آینــده هــم هســتند و قطعــاً یکــی از موضوعات از ُبعد پیشگیری از مصرف مواد مخــدر توجه به کاهش این پدیده در میان زنان است. آمار اعتیاد در زنان 9.8 درصــد اســت و حــدود 160 تا 180 هزار نفر معتاد زن در کشور داریم. سال 80 حدود 5 درصد جمعیت معتادان زن بودنــد. ســال 90 ایــن رقــم بــه 9.8 درصد رســید ولی خوشــبختانه از سال 90 بــه بعد جلوی رشــد این رقم گرفته شده است. ■ متأســفانه دامنه شــیوع مصرف مواد مخدر در بین دانشجویان کشور افزایش پیــدا کرده اســت کــه ایــن میزان رشــد دالیــل متفاوتــی دارد و بایــد بــرای حل ایــن معضــل چــارهای اندیشــید. لطفاً بفرمایید از تعــداد کل معتادان کشــور، اعتیاد دانشــجویی چه سهمی را به خود اختصاص داده و در چــه وضعیتی قرار دارد؟
تعداد کل معتادان کشور 2 میلیون و هشــتصد وهشــت هــزار نفر در ســال 1394 بــود وگزارشهــا نشــان میدهد کــه در ده ســال اخیــراً آمــار اعتیــاد دانشــجویان افزایــش داشــته اســت. همچنین در زمینه مصرف مواد مخدر در حــوزه دانشــجویان گزارشها بیانگر آن است که دو درصد مصرفکنندگان را دانشــجویان وزارت بهداشــت و 2.6 درصد از دانشگاههای وابسته به وزارت علــوم تجربــه یــک بــار مصــرف مــواد مخدر دارند. ■ اگر همیــن مســأله را در گروهای دیگر جامعــه دنبــال کنیــم بــه ایــن نتیجــه میرســیم کــه متأســفانه در محیطهای کارگری هم افزایــش آمار معتادان دیده میشود، شما برای کاهش آمار معتادان در محیطهای کارگــری طرح و برنامهای در دست دارید؟
همــواره مصــرف مــواد مخــدر گروههــای فعــال در جامعــه را تهدیــد میکنــد که یکی از ایــن گروهها کارگران هســتند.بهطور مثــال در محیطهــای ســخت و صنعتــی ماننــد عســلویه 22درصد شاغالن برای تحمل شرایط بــد آب و هوایــی موادمخــدر مصــرف میکننــد. البتــه بــا اجــرای طرحهایــی مانند طرح کاج این معضل مهار شده تا جایی که دیگر افزایشــی دیده نشــده است. ■ کمی بیشــتر درباره طرح کاج توضیح دهید.
مســئولیت طــرح کاج بــا وزارت تعــاون، کار و رفــاه اجتماعــی اســت . در ایــن طــرح مجموعه کاملی شــامل کارگاههــای آموزشــی، بســتههای آموزشــی و ثبــت اطالعــات افــراد در ســامانه مربوطــه انجــام میشــود. این طــرح در چنــد محیط صنعتــی ثبت و در حال اجراســت و تعدادی از کارگران تحــت پوشــش قــرار گرفتهانــد. تاکنون نیــز اطالعــات مربــوط به بیــش از یک هــزار واحد صنعتی 50 تــا 500 نفره در سامانه ثبت شده است. ■ با گسترش فضای مجازی و شبکههای اجتماعــی خرده فروشــان مــواد مخدر شیوه کارشان را تغییر دادهاند و از طریق ایــن فضــا و تأثیــر آن بر کاربــران تاش دارند مصرف کنندگان بیشتری را جذب کنند. شما چه اقدامات پیشگیرانهای در این زمینه در دست اجرا دارید؟
متأســفانه افــرادی کــه در زمینــه توزیــع و فــروش مــواد مخــدر فعالیت دارنــد تــالش دارنــد از همــه ابزارهای نویــن ارتباطــی و شــیوههای ممکــن بــرای اجرای برنامه هایشــان اســتفاده کننــد و شــبکههای اجتماعــی هم یکی از این فضاهاســت که بعضاً با ترفندها و شــگردهای فریبکارانه سعی میکنند انواع مواد مخدر بویژه صنعتی را تبلیغ کنند اما خوشــبختانه در این خصوص هرگونه اقدام یا فعالیتی علیه سالمت مردم صــورت بگیــرد بالفاصلــه با آن برخــورد میشــود و کامــالً ایــن فضــا توســط نیروهــای مســئول در این حوزه رصد میشــود. البتــه در این خصوص تفاهمنامههایی با مرکز فضای مجازی وزارت ارشــاد داریــم و فعالیتهــای خوبــی در ایــن حــوزه انجــام دادهایــم کــه در حال اســتمرار اســت. البته همه اقشار مردم هم باید همیشه در جهت جلوگیری از ترویج تا توزیع مواد مخدر در چنیــن فضاهایــی فعالیــت داشــته باشند. ■ چندی پیش خبرهایی به گوش رسید مبنی بــر اینکه قلیانهای حــاوی ُگل در ســفره خانهها عرضــه میشــود آن هم بدون اینکه مشتریان از این اتفاق باخبر باشند، آیا این خبر صحت دارد؟
متأسفانه هرازچند گاهی موادمخدر با شــکل و شــمایلی جدید و بیشــتر هم بهصورت صنعتــی و در ویترینی جدید وارد بازار میشوند.در این خصوص هم از ابزارهای مختلفی اســتفاده میشود. وجــود ُ گلدر قلیانهــا گاهــی دیــده شــده اســت ولی از طریق دســتگاههای قضایی اقدامات مقابلهای انجام شــده و با دســتور قضایــی واحدهای متخلف پلمب شــدند. عــالوه بر اماکنــی که این گونــه قلیانهــا را عرضــه میکننــد بــا عطاریهایــی هــم کــه مــواد در اختیــار مــردم قــرار میدهنــد بشــدت برخورد قضاییمیشود.