روابط ایران و ارمنستان؛ کاستیها و چشم انداز
بعد از فروپاشــی اتحاد جماهیر شوروی در منطقه قفقاز جنوبی و خاورمیانه وضعیت جدیدی برقرار شد و دو رویداد مهم روی داد. در شــرایط جدید طرح تأســیس «خاورمیانه بزرگ» مطرح شد و بعد از فروپاشــی شــوروی مرزهای اروپا به مرزهــای قفقاز جنوبی و آســیای مرکزی نزدیک شــد. این دو رویداد وضعیت ژئوپلیتیک منطقــه را تغییــر داد. در این شــرایط جدیــد ابرقدرتهــا در قبال کشــورهای قفقــاز جنوبی سیاســت خارجــی ویــژهای برنامهریزی کردنــد. ایــن سیاســت مربوط بــه جایــگاه جغرافیایــی، وضعیت اقتصــادی و امنیتــی، عوامــل دموگرافــی و دینــی، منابــع طبیعی ...و مبتنی بود.کشــورهای قفقاز جنوبی – ارمنســتان، گرجســتان و جمهوری آذربایجان به نوبه خود سعی کردند چالشهای داخلی و خارجی را برطرف کــرده و جایگاه خــود را در منطقه تقویت کنند. بعضی تحلیلگــران، زمانی که نقش و جایگاه کشورهای قفقاز جنوبی را بررسی میکنند، بیشتر تأکید میکنند، که گرجستان و جمهــوری آذربایجان از دیدگاه ژئوپلیتیک اهمیت بیشــتری دارند، چون که جایگاه جغرافیایی مناسبی (گرجستان) ونفت و گاز (آذربایجان) دارند.
امــا به نظر میرســد، هر چند جمهوری ارمنســتان نفــت و گاز یا راه بــه دریای آزاد نــدارد، عوامــل مهــم دیگری وجــود دارد، کــه جایگاه و نقــش ارمنســتان را در منطقه تقویــت میکننــد و عالوه بــر این، بعد از انقــالب مخملی نقش ارمنســتان در منطقه تغییــر کــرد و هم کشــورهای منطقه و هم ابرقدرتها به ارمنســتان اهمیت بیشــتری دادنــد. بعد از انقالب مخملی دولت جدید ارمنســتان اولویتهای سیاســت داخلی و خارجی کشــور را اعالم کرد، که برای کشــورهای شــریک ارمنستان مشخص شود، که ارمنســتان چه راهی را انتخاب کرده اســت. باید تأکید کنیم، که نخستوزیر ارمنستان آقای «نیکول پاشــینیان» قبل از تحوالت اخیر اعالم کردند، که ارمنســتان نه به طرف روســیه و نه به طرف غرب خواهد رفت. به قول ایشــان، ارمنســتان میخواهد با همه کشورها روابط خوبی داشته باشد و همکاری را هم با روسیه، هم با امریکا و هم با اروپا گســترش دهد، اما در ایــن روابط، منافع و حق حاکمیت ارمنســتان باید مورد احترام قرار گیرند. رهبر این دگرگونیها تأکید کرد، هیچ عامل خارجی بر تحوالت ارمنســتان تأثیری نداشته است.
البته بعد از تغییرات اخیر، روســیه نگرانی خود را نســبت به سیاست جدید ایروان نشان داد. لذا در این رابطه، نیکول پاشینیان اولین سفر خارجی خود را از روسیه شروع کــرد، (البتــه بعد از جمهــوری قراباغ) تا به مســکو اطمینان دهد که سیاســت خارجه ارمنستان نسبت به روسیه تغییری نکرده و ارمنستان نه فقط میخواهد روابط خود را با روسیه حفظ کند، بلکه سعی در گسترش آن دارد، یعنی - در روابط مسکو و ایروان باید منافع هر دو کشور مورد احترام قرار گیرند.
در حال حاضر میتوانیم تأکید کنیم، که آن سوءتفاهمی، که مسکو داشت، برطرف شده است و همکاری نظامی بین ارمنستان و روسیه تثبیت میشود.
خوشــبختانه در روابط بین ایران و ارمنســتان هم قبل و هم بعــد از دگرگونی اخیر در ایــروان هیــچ مســأله یا ابهام یا مشــکلی وجود نداشــته اســت. درباره روابــط ایران و ارمنســتان میتوانیم تأکید کنیم، که قبالً آقای نیکول پاشــینیان عضو گروه دوســتی پارلمانی ایران و ارمنســتان بوده اســت، ایران را خوب میشناســد و بــه روابط با ایران اهمیت بسیار میدهد.
در روزهــای اعتراضــات و هــم بعد از پیــروزی آن، آقــای پاشــینیان در مصاحبه با روزنامههای بینالمللی از جمله ایرانی تأکید کرده، که ارمنستان آماده است روابط با ایران را درهمه زمینهها گسترش دهد. ایشان تأکید کردند شرایط جدید برای گسترش روابــط در حــوزه تجاری، انرژی، گردشــگری، کشــاورزی و حمل و نقــل فرصت خوبی فراهم کرده است.
بعد از انتخاب بهعنوان نخستوزیر جدید ارمنستان، نیکول پاشینیان باز هم اعالم کردند، که ارمنستان به روابط ویژه با ایران متعهد است و این روابط نباید تحت تأثیر تحوالت ژئوپلیتیک قرار گیرند.
آقــای حســن روحانــی رئیس جمهــوری ایران در پیامــی با تبریک انتخــاب نیکول پاشــینیان بهعنوان نخســتوزیر ارمنســتان ابراز امیــدواری کردند، که روابط دو کشــور بیش از پیش گسترش و تعمیق یابد.
بعــد از ایــن در تمــاس تلفنی بین نخســتوزیر ارمنســتان آقای نیکول پاشــینیان و رئیــس جمهــوری ایــران آقــای حســن روحانی هــر دو طرف بــر ضرورت تــالش در راســتای تعمیق همکاریها و مناســبات تجاری و اقتصادی دو کشور و اجرای توافقها و پروژههــای مشــترک تأکید کردند. در دی ماه ســال جاری رئیــس جمهوری ایران در پیامی انتخاب آقای نیکول پاشــینیان بهعنوان نخســتوزیر جدید ارمنستان را به وی تبریک گفت و ابراز امیدواری کرد با انتخاب مجدد وی، زمینههای گسترش و تعمیق روزافزون مناسبات دوجانبه، منطقهای و بینالمللی فی مابین فراهم گردد.
نیکول پاشینیان نخستوزیر ارمنستان در ۷۲ فوریه میالدی سفری رسمی به ایران خواهــد داشــت. چند روز پیــش، وقتی که برنامــه دولت ارمنســتان در پارلمان مطرح میشــد، آقای پاشینیان در ســخنرانی خود در رابطه با ایران اشاره کرد، که همکاری با ایران را در حوزههای مختلف از جمله در حوزههای سیاسی، اقتصادی، حمل و نقل، انرژی و البته در چارچوب اتحادیه اقتصادی اوراسیا ادامه خواهد داد.
سفر رسمی نخستوزیر ارمنستان و دیدار ایشان با رئیس جمهوری ایران اهمیت زیــادی دارد. در شــرایطی کــه تغییراتی در ارمنســتان رخ داده و در شــرایطی که ایران بعــد از خارج شــدن امریکا از برجــام قرار دارد، ایران و ارمنســتان باید روابط دوجانبه را «ریســتارت» کنند و دســتور کار جدیدی را ایجاد کنند. متأســفانه تقریباً در ۰۳ ســال گذشــته، اما هنوز ایران و ارمنستان یکدیگر را خوب نمیشناسند، ارمنیها و ایرانیها، البته هزاران سال باهم مسالمتآمیز زندگی کردهاند، اما دولتها، نتوانستهاند کامالً امکانات یکدیگر و همچنان منافع یکدیگر را بشناسند. در طول این ۰۳ سال بین ایران و ارمنستان توافقنامههای زیادی امضا شدهاند، اما متأسفانه اکثریت آنها تا آخر اجرا نشــده اســت. در ارمنستان چه در سطح دولت، چه در سطح مجلس و چه در سطح کارشناســان، ایران را بهعنوان دوســت و همکار واقعی میدانند و به توســعه روابط با ایــران اهمیت زیــادی میدهند. هــر اتفاقی، که در ایــران میافتد، جامعه ارمنســتان بهعنوان دوست واکنش نشان میدهد.
بنــا برایــن، در دیدار آقای پاشــینیان و آقای روحانی اول باید بررســی شــود، که چه چالشهایــی وجود دارند، که مانع توســعه روابط دوطرف هســتند و دوم باید زیرنظر دفتــر نخســتوزیر ارمنســتان و زیرنظــر دفتــر رئیس جمهــوری ایران یک کمیســیون مشترکی ایجاد شود، که پیگیر اجرایی شدن توافقهای دو طرف باشد. سفر نخستوزیر پاشینیان در شرایط امروز جهان و با توجه به عمق روابط ایران و ارمنستان این پیام را به جهانیان میدهد که دو کشور همسایه که سدههای طوالنی دارای روابط فرهنگی و اجتماعی بودهاند ظرفیت زیادی برای توسعه روابط دارند و هیچ موضوعی نمیتواند مانع از اجرایی شدن اراده رهبران دو کشور برای توسعه روابط دو کشور باشد.