از ترور محمد مسعود تا آرزوی سلطنت

در این یادداشــت تالش میکنیم به دو پرســش زیر پاســخ دهیم: ۱- آیا رزمآرا در ترور محمد مسعود نقش داشت؟ ۲- آیا رزمآرا سودای سلطنت در سر داشت؟ «محمــد مســعود» روزنامهنــگار نامدار و جنجالآفرین که مشــهور بــود مقاالت و مطال ِب انتقادی و بلکه، گاه، بهتانگونه روزنامه او« مرد امروز» لرزه بر اندام ارباب قــدرت و ثــروت میانــدازد؛ در ۱۲ بهمن 6۲۳۱ بههنگام خــروج از چاپخانه، هدف دو گلول ِه فرد یا افرادی ناشــناس قرار گرفته و به قتل رســید. بهســرعت شــایع شد که دربار و شــخص «اشــرف پهلوی» که مرد امــروز انتقادا ِت شــدیدی را متوجه او کرده بود، در ترور مســعود نقش داشــتهاند. چندی بعد هم شــایعه دیگری مبنی بــر نقش «ســپهبد حاجعلی رزمآرا» در قتل محمد مســعود دهان بهدهان شــد؛ کــه گفته میشــد، محمد مســعود، چنــد روز قبل از آنکه تــرور و به قتل برســد، در جایی مدعی شــده بود ســن ِد بسیار مهمی از ارتباط و همکاری رزمآرا با حزب توده ایران بهدســت آورده اســت و قصد دارد، با انتشار آن سند در مرد امروز، در فضای سیاسی و مطبوعاتی کشور زلزلهای برپا سازد!بهرغم مدعیاتی از این دست، منابع موجود هیچ نشــان نمیدهد دربار و شــخص اشــرف یا ســپهبد حاجعلی رزمآرا در ترور و قتل محمد مسعود نقشی ایفا کرده باشند. همه قراین نشانگر آن است که ک ّل سناریوی قتل مسعود توسط الاقل بخشهایی از دستگاه رهبری حزب توده ایران (در ســازمان نظامی) و با هدف تخریب دربار و احیاناً شــخص رزمآرا، طراحی و به مورد اجرا گذاشته شد؛ بویژه باید تأکید کنم ادعای همکاری و ارتباط رزمآرا با حزب توده ایران هیچ بنیان استواری ندارد. همچنانکه میدانیم، وقتی «خسرو روزبه» مسئول سازمان نظامی حزب توده، در سال 6۳۳۱ بهچنگ ساواک افتاد، اعتراف کرد که قتل محمد مسعود توسط او طراحی و توسط تیمی، که «سروان ابوالحسن عباسی» عضو سازمان نظامی حزب توده آن را هدایت میکرد، ترور و به قتل رسید. اما، در پاسخ پرسش دوم، باید بگویم، از همان اواسط دهه ۰۲۳۱ هم، هرازگاه، در محافلی گفته و شنیده میشد که منش و شخصی ِت نظامی اقتدارگرایانه رزمآرا، با «رضاشاه» مقایسه میشود. این هم شایع بود و احیاناً نادرست هم نبود که شخص «محمدرضا شــاه» از ناحیــه او نگرانیهایی دارد کــه مبادا در همدســتی با قدرتهای خارجی دخیل در امور ایــران، کودتایــی علیه او بــه راه انــدازد. بگذریم از اینکــه در عالــم واقــع، از رزمآرا هیــچ رفتــاری ســر نــزد که حاکــی از ســوء قصدش علیــه مقام یا جایگاه ســلطنت باشــد. بههر حــال، رزمآرا با اشــرف، خواهر شــاه، ارتباط نزدیکی داشت و در ســال 7۲۳۱ هم از شخص شــاه درجه سپهبدی گرفتــه بود و این چهارمین باری بود که در تاریخ ایــران بهکســی درجــه ســپهبدی داده میشــد! وقتی هم در 5 تیر ۹۲۳۱ به مقام نخستوزیری رسید، با آنکه همچنان شاه دلنگرا ِن این سپهب ِد مقتدر بود، که اینک، هم در دولت، هم در ارتش و هــم در نزد قدرتهای خارجــی (در درجه اول انگلســتان) جایگاه و نفوذی بیســابقه بهدست آورده بــود؛ اما، هیچ قرینهای وجود نداشــت که نشــان دهد، رزمآرا، حتــی در این قدرتمندترین موقعیت سیاسی، نظامی و اجرایی حیات خود، سودای سلطنت در سر داشته باشد. حتی اگر فرض کنیم که رزمآرا آرزوی ســلطنت داشــت؛ اما، فضای سیاسی و اجتماعی جامعه ایرانــی، بهدالیــل گوناگون، بههیچوجه، اجازه عملی شــدن چنان ســودایی را بهاو نمــیداد. درســت اســت که او نخســتوزیر مورد عالقه انگلیســیها بــود که قصد داشــت قرارداد گس- گلشــائیان و نه طرح ملیشــدن صنعت نفت را بهتصویب مجلــس برســاند؛ امــا، در ایــن مقصــود، شــخص شــاه هــم، کمابیــش همراهــی بیدردســری با انگلیسیها داشــت. مهمتر از آن، رزمآرا بهخاطر همین مخالفت با ملی شــدن صنعت نفت، بویژه منفور اکثریت بزرگی از ملت ایران بود؛ و بهتبع آن، حضور اجتماعی و سیاسی تعیینکننده مردم ایران در عرصه کشور، کمترین مجالی بهرزمآرا نمیداد، که احیاناً از طریق کودتا یا روشی شبهقانونی بهسلطنت ایران دست یابد. کما اینکه فضای بینالمللی هم هیچ مهیای همکاری و همراهی با چنان جاهطلبیهای احتمالی نبود. حاصل اینکه: اگرچه احیاناً شاه دلهرِه تبانی انگلیسیها با رزمآرا علیه سلطنت و حکومتش را داشــت؛ و باز اگرچه، رزمآرا جاهطلب و اقتدارگرا بود و ضمنِریاست دولــت، در مجلــس و ارتــش نفــوذ داشــت و نیــز انگلیســیها از او رضایــت خاطر داشــتند؛ و حتی میدانیم که ترور و قتل رزمآرا، در 6۱ اسفند ۹۲۳۱، شخص شاه را بس شــادمان ســاخت! اما، هیچ قرینهای وجود ندارد که تأیید نماید، رزمآرا طرح سرنگونی خاندان پهلوی و سودای سلطنت ایران در سر داشته است. ایــن را هــم اضافه کنم که، اما و اگرها و حــرف و حدیث های پیرامو ِن قتل و قاتال ِن رزمآرا هــم، کــه تالش میکردهاند تــرور او را به مرجعی غیــر از جمعیت فدائیان اسالم ارجاع دهند، هیچ بنیانی ندارد. رزمآرا، بیآنکه هیچ توطئهای از سوی این یا آن قدرت خارجی یا داخلی دیگری در کار باشد، توسط تیم ترور جمعیت فدائیان خلق هدف گلوله قرار گرفته و کشته شد؛ بههمین سادگی!

خبر ترور رزم آرا در روزنامه کوشش