مرکز اسناد ملی، اسناد مجلس های اول تا ششم را بازگرداند

توجه به هزینه باالی دیجیتالسازی نیاز نیست که از همه اسناد اسکن تهیه شود. امــــروزه مطرحترین آرشــــیوهای دنیا نیز کمتر از 10 درصد اسنادشــــان را دیجیتال کردهاند و آن اســــنادی است که یا ارزش تاریخی داشته و منحصر به فرد بودهاند، یا اسناد پرمخاطب و پرکاربرد هستند.

در آرشــــیو ملی ایران حدود 5 درصد اســــناد دیجیتال شدهاند و این آمار بسیار خــــوب و مطلوبــــی در مقایســــه بــــا دیگر آرشــــیوهای مطرح دنیا اســــت که از این میان بســــیاری از این اســــناد بــــا توجه به نیاز مراجعان مربوط به انقالب اسالمی هستند. ■ چه ضرورتی در انتشـــار عمومی اسناد - و در مورد مشخص این گفتوگو یعنی اســـناد انقاب - وجود دارد؟ اینکه اسناد میتواند منبع و مرجع پژوهشگران باشد، صحیح اســـت، اما چـــرا بایـــد در منظر و معرض دســـترس افـــکار عمومـــی یعنی مردم - که ایـــن انقاب با حضور تک تک آنها نضج یافت - قرار گیرد؟

اسناد در واقع ســــند هویت یک ملت است و ما با اسناد تاریخی به یک تعریف جامــــع از خــــود نائــــل میآییــــم. اســــناد ســــیر تاریخــــی ما شــــدن ماســــت و برای آنکــــه امروز را بخوبــــی درک کنیم و برای آینده نیزدر جهت توســــعه حرکت کنیم میبایســــت اســــناد را به دقــــت مطالعه کنیــــم تــــا آزمونهایمان با خطــــا مواجه نشــــوند. انقــــالب اســــالمی نیــــز بهعنوان بخــــش مهمی از هویت ما نیاز اســــت که از منظر اسناد تاریخی مورد مطالعه قرار گیرد. ■ اما آیا در انتشـــار اســـناد انقـــاب - چه پیش و چه پس از 22 بهمن -1357 ، هنوز سندی - اعم از عکس و سند مکتوب مانند نامهنگاریها و بخشـــنامهها - وجود دارد که ممهور به محرمانه باشد؟

بله اسناد بســــیار زیادی وجود دارد که بنا به مقتضیات سیاســــی منع دسترسی دارنــــد امــــا مجموع ایــــن اســــناد به یک درصد هم نمیرسند. ■ شما هم یک شخصیت سیاسی هستید و هم چهرهای دانشـــگاهی و البته ســـابقه انقابیگریتـــان پرواضـــح اســـت. اگـــر بخواهید به آسیبشناســـی تاریخنگاری

تاریخنگاری مبتنی بر فهم و دریافت تاریخنگار اســــت، پس میتواند متفاوت باشد. برداشــــتهای متفاوت به نگارش تاریخ آســــیب میزند. انقــــالب مانند هر پدیده سیاســــی اجتماعی دیگر نیاز است که مــــورد تحلیــــل و ارزیابی قــــرار بگیرد. اما در مطالعه ایــــن واقعه مهم تاریخی چالشهایــــی وجــــود دارد کــــه مهمترین آن این اســــت که همه اســــناد مربوط به ایــــن برهه در اختیار مراکز آرشــــیوی قرار نگرفتهانــــد و آنهایــــی که قــــرار گرفتهاند نیز گاهــــاً با فیلترهای سیاســــی در اختیار مخاطبان قرار می گیرند که این مســــأله مانــــع اعمال یــــک نگاه جامع بــــه تاریخ انقالب مبتنی بر اسناد میشود.

به نظــــر مــــن راه بــــرون رفــــت از این چالش این است که مردم اسنادی که در این باره در اختیار دارند را به آرشیو ملی بدهند و دســــتگاههای دولتــــی نیز قانون اســــناد ملی را اجرا کنند تا اسناد آنها نیز در اختیار پژوهشــــگران قرار بگیرد. البته آرشــــیو ملــــی هم می بایســــت سیاســــت متعادلی در خصوص آزادســــازی اسناد داشته باشد و مانع گردش آزاد اطالعات نشود. ■

متأســــفانه اســــناد هــــم در دســــت اشــــخاص و نهادهای مختلف اســــت که داعیــــهدار انقالب هســــتند و هیچ قدرتی تاکنــــون نتوانســــته تمرکــــزی در رابطه با اسناد شــــکل دهد، که ســــازمان بتواند با وحدت رویه و تحلیل عالمانه نســــبت به این اسناد اقدام کند. تردیدی نیست که «مرکز اسناد و کتابخانه ملی» مهمترین مرکز نگهداری اسناد کشور است که در این رابطه نقش نهاد مادر را ایفا میکند، با وجود این دیگر مراکز آرشیوی کشور از جمله مرکز اسناد مجلس شورای اسالمی هم از جمله نهادهای مهم در این رابطه به شمار میآیند. با وجود وسعت گستره فعالیتهای مرکز اسناد ملی، ما هم دارای نقاط اشتراک و افتراقی با آنها هستیم. برخالف مرکز اسناد ملی که وظیفه جمعآوری و نگهداری همه آرشیوهای کشور، بجز آرشیو مراکز نظامی و وزارت جنگ را برعهده دارد، ما موظف به فعالیت در خصوص اسناد قوه مقننه هستیم، این وظیفهای است که بر پایه قوانین و نثر صریحی که در آیین نامه داخلی مجلس آمده از سال 88 به بعد به ما محول شده است. در همین خصوص همه زیرمجموعههای قوه مذکور موظف به واسپاری سندهای راکد خود به ما هستند. این شباهت کاری ما با مرکزاسنادملی اســــت. اما در ارتباط با بحث افتراقات و تمایزاتی که میان مرکز اســــناد ملی و ما وجود دارد باید به این نکته اشاره کنم که حیطه فعالیتهای مرکز اســــنادملی خیلی فراتر از مرکزاسناد مجلس است. ما هم در حیطه مســــئولیتی که برعهده داریم دســــت به پژوهش میزنیم منتهی آرشیو مجلس حدود 12 میلیون سند در اختیار دارد و آرشیو مرکز اسناد ملی میلیونها سند را دربرمی گیرد. با توجه به گســــتره فعالیتهای مرکز اسناد ملی مسلم است که دوستان فعال در آنجا از تجربیات خوبی برخوردار هستند از همین رو سال هاست که تعامل خوبی میانمان برقرار شده است. بخشــــی ازاین تعامل از طریق کارگروهی است که با عنوان «مهتاب» تشکیل شده و حدود 18 آرشیو فعال کشور در آن عضو شدهاند. بواسطه عضویت در این کارگروه همکاری خوبی میان همه اعضا در برگزاری همایشها، کارگاههای تخصصی و نشستهایعلمیشکلگرفتهاستوحدود51سالیستکههمکاریمستمریداریم. اینکهگفتممامسئولجمعآوریاسنادقوهمقننههستیمتقسیموظایفینیستکهمیان ما و مرکز اســــناد به شکل مدون نوشته شده باشــــد، اما بهصورت عرفی جا افتاده است. بهعنوان نمونه در میان آرشیوهای مختلف اسنادی کشور، وزارت امور خارجه عمدتاً در جمعآوری اســــناد دیپلماتیک و خارجی فعال است، چراکه فعالیت آنان بیشتر در این حوزه متمرکز اســــت. اسناد آستان قدس رضوی عالوه بر بحث اسناد حرم امام رضا در حوزه خراسان هم فعال است وآرشیو ملی همانطور که گفته شد در تمام اسناد فعالیت دارد. قوه قضائیه هم از جمله ســــازمانهایی است که اســــناد آن در اختیار خودش قرار دارد،حتیبهتازگیپژوهشکدهمستقلیبرایاسنادراهاندازیکردهاست.بواسطهتقسیم وظایف نانوشتهای که میانمان وجود دارد ما هم انتظاراتی از سازمانهای آرشیوی بویژه مرکز اسناد داریم. متأسفانه بخشی از اسناد بعد از انقالب ما به اشتباه به آرشیو ملی رفته، اسناد دوره اول تا ششم مجلس شورای اسالمی که باید در اختیار ما قرار داشته باشد.البته سالهاستکهپیگیربازگرداندنایناسنادهستیم،صحبتهاییهمشده،بویژهکهخود ریاســــت محترم مجلس هم به طور مستقیم پیگیریهایی در این خصوص داشتهاند. ســــازمان اســــناد ملی مگر چقدر نیرو دارد یا قادر است چقدر کارشناس و محقق جذب کند که تمام اســــناد در اختیار خود را به بهترین نحو سازمان دهی کند؟ خوشبختانه در تالش هســــتیم تا محدودیتهایی که در دسترسی پژوهشگران به اسناد در اختیارمان را داریم به حداقل برسانیم، محدودیت فعلیمان تنها در مواردی است که آسیبی متوجه منافع ملی باشــــد یا آبروی افراد در خطر بیفتد؛ در غیر این صورت همه اسناد ما تنها با ارائهیککارتشناساییوبعدازاحرازهویتکدملیآناندراختیارمراجعهکنندگانقرار میگیرد که حتی بدون نیاز به پرداخت حق عضویت خواهد بود. مهمترین نکته برای ما همان شعار«آرشیو برای همه» است و در تالش هستیم آن را عملی کنیم. اما در ارتباط با بحثتهیهاسکنهنوزموفقبهقراردادناسنادخودبهشکلدیجیتالدرفضایمجازی نشدهایم هر چند که درصدد انجام آن در سال آینده هستیم.

انقـــاب بهطـــور اعـــم و ســـندپژوهی در تاریخنـــگاری انقـــاب بهطـــور اخـــص بپردازیـــد، به چـــه نکاتـــی میپردازید؟ و طـــرق برونرفت و در نتیجه چشـــمانداز آینـــده سندشناســـی انقـــاب را چگونـــه میبینید؟

در این سالها کسانی داعیه تاریخنگاری انقـــاب پیـــدا کردهاند که حتـــی برخی از آنـــان آن ســـالها را درک هـــم نکردهاند و حاال انقـــاب را آنگونه کـــه میخواهند مینویسند و حتی دســـت به تحریف آن و شـــخصیتهای ســـتونگونهاش هـــم میزنند. سند - و مشـــخصاً اسناد انقاب کند؟ در ایـــن میـــان، چگونـــه میتواند نقش راهگشا و راهنما ایفا