نقد به دولت محدود نشود
«نقــد، خوب اســت»، «انتقاد بایــد آزاد باشــد»، «مردم باید بتوانند به راحتی از هرکسی نقد کنند»، «انتقاد باید ســازنده باشــد»؛ اینها جمالت کلیشــهای اســت که بارها از ســوی مقامات و مســئوالن کشــور مطرح شــده اســت. هرچند در اص ِل وجودی نقد، تردیدی نیســت، اما قصد دارم که با زبان دیگری به این موضوع بپردازم.
متأســفانه گاهی تعریفــی از نقد به میــان میآید و همه تصورات را به این ســمت ســوق میدهد که تنها میتوان به قوه مجریه کشور انتقاد کرد. در واقع در کشور به غیر از رئیس جمهور، وزرا، مدیران، اســتانداران و کســانی که حکمی از سوی دولت گرفتهاند، به هیچکس دیگری نمیشود انتقاد کرد. نمیخواهم که فوری ذهن را به سمت برخی نهادها یا بعضی شخصیتها ببرم و یا به طبقه فرهنگی خاصی اشاره کنم. بلکه میخواهم از شــهامت انتقاد کردن به زبان ادب و احترام، که تخریبی در آن وجود نداشته باشد و شخصیت آدمها و گروههای اجتماعی زیر سؤال نرود، بگویم.
چرا نباید بتوانیم از افراد یک صنف انتقاد کنیم و یا مردم یک شــهر را مورد نقد قرار دهیم؟ چه اشکالی پیش میآید؟ من به عنوان یک ناظر اجتماعی میخواهم از مجموعه پزشکان انتقاد کنم و اصالً هم اصراری ندارم که به جای نام بردن مستقیم از این صنف، واژه بعضیها را داخل گیومه قرار دهم. آیا میتوانم؟ گاهی فضا آنقدر مسموم میشود که هیچ گونه انتقادی برتابیده نمیشود. در واقع مردم سعه صدر تحمل آن را ندارند. چرا که تجربه نشان داده نسبت به صنف محترم پزشکان، خیلی نباید موضوعی در سطح عمومی مطرح شود. همین اتفاق در مورد صنف «محترم» روحانیون هم رخ میدهد. -بر روی کلمه محترم تأکید دارم- این صنف برای همه ما قابل احترام هستند اما مگر آسمان به زمین میآید که نقد از روحانیون بطور عمومی مطرح شود؟ فضای نگرانی از بیان انتقادات به حدی باالست که برای هر موضوعی باید کلی توضیح دهیم که منظور ما عموم افراد آن صنف نیستند. مثالً چه ایرادی دارد که جامعه به من استاد دانشگاه انتقاد کند؟
امــا آنچــه کــه از اصول نقد باید در نظر داشــت، عجین نشــدن آن با تمســخر و نیشخند و برچسب است. کاری که در بعضی برنامههای صدا و سیما مرسوم شده و برخی مجریان از زبان طعن و نیشخند و تمسخر استفاده میکنند. زبان تمسخر با نقد فرق دارد. اگر گویندهای قرار بر انتقاد از برخی سیاستهای اقتصادی را دارد چرا باید زبان عادی، ســاده و جدی را کنار گذاشــته و از زبان نیش و کنایه اســتفاده کند؟ آقایی از کلمه «ژن خوب» در سخنانش استفاده کرد. چقدر این کلمه دستمایه تمسخر قرار گرفت؟ این رفتار نه تنها ضد انتقاد است بلکه هیچ کمکی هم به حل مسأله نکرد و فقط عصبیتها را باال برد.
دانشــگاه فرهنگیان دیروز شــاهد حضور حســن روحانی رئیس جمهــوری بود. جایی که دانشــجویان به نقد از سیاستهای دولت سخن گفتند، رئیس جمهوری نیز آن را حق مسلمشــان دانســت و از انتقاد بیمحابای دانشجویان حمایت کرد. هرچند این اظهارات رئیس جمهوری قابل ســتایش اســت اما بهتر است که توقع خودمان را از دانشجویان پایین بیاوریم. دانشجویان صنف در حال رشدی هستند که خیلی از آنها در حاشیه درسهایی که در دانشگاه میخوانند مقداری هم بینش سیاسی و اجتماعی خود را باال میبرند. در گذشته برجستگی این صنف، چابکی در برگزاری اجتماعات بود. دانشــجو میتوانست خیلی زودتر از سایر صنوف تشکیل میتینگ بدهد، راهپیمایی سیاســی برقرار کند و به ســهولت خود را به رخ بکشــد. اما االن مهم این اســت که دانشــجو عمق دید کافی پیدا کند، تحلیلهایش قویتر و غنیتر شــود و بتواند به جامعه در شــناخت بیشــتر کمک کند. اینکه تصور کنیم نقش دانشجو، نقادی از طریق برقراری تظاهرات و پالکارد دست گرفتن و آمدن به خیابان است، نقش اصلی او را کمرنگتر کردهایم. هرچند نمیخواهم این حق را از دانشجو سلب کنم اما نباید نقش او را تنها به همین مورد محدود کنم و از سوی دیگر نقد را هم تنها مختص به دانشجویان و جامعه دانشگاهی کنم.
آنچه در اتفاقات چند هفته گذشته رخ داده، نشان میدهد که نارضایتی هایی در جامعه وجود دارد. هرچند دســتهایی ســعی داشــتند که به این خشــونتها دامن بزنند، کبریتهایی کشیده شد و نفتهایی بر این آتش ریخته شد اما نباید فراموش کنیم که در زیر این آتش، هیزم آمادهای برای ســوختن وجود داشت. ما باید کاری کنیم که فشــارها به بغض فروخفته در گلو کم شــود. مردم باید بتوانند حرفهای خود را بزنند .