بودجه؛ نه در جنگ، نه در صلح

واقعیــت ایــن اســت و مدیــران ارشــد ومیانــی کشــور و کارشناســان و فعاالن سیاســی و اقتصــادی نیــز تصریــح دارنــد کــه ایــران اکنون درحــال جنگ اقتصــادی بــا یکــی از نیرومندتریــن اقتصادهای دنیاست.

امریکا با استفاده از نفوذ سیاسی و اقتصادی و نظامی که دارد متأســفانه حتــی کشــوری مثــل چیــن را نیــز در شــرایط عدم همــکاری بــا ایــران قرار داده اســت. نتیجــه این جنــگ نابرابر اقتصــادی ایــن شــده کــه ایــران در ســال 1398 از مهمترین منبــع درآمــد ارزی خــود محــروم شــده و پیشبینیهــا این اســت که صــادرات نفــت ومیعانــات گازی در ســال بعد به 18 میلیــارد دالر برســد کــه بــه نظــر کارشناســان پیشبینــی خوشبینانــهای اســت.عالوه بــرآن انتقال همیــن میزان ارز نیز با دردســر مواجه اســت. ســقوط در آمد ارزی از صادرات نفت، بودجه ایران را از ریخت و قیافه تاریخی و مألوف، دور کــرده و عدم تعادل درســاختار درآمدهــا و هزینهها را بیش از پیــش کــرده اســت. در چنین وضعیتی اســت که ســازمان برنامه و بودجه سختترین بودجه تاریخ معاصر را با توجه به شــرایط نه جنگ نه صلح با بخــش اصلی قدرت جهانی تهیه وبرای تصویب به مجلس فرستاده است.

ایــن روزها نــوک تیز انتقادها در حالی به ســوی ســازمان بودجهریزی کشــور اســت که بدون تردید مدیران ارشــد این ســازمان میداننــد میشــد بودجــه نیرومندتــری ریخــت. دقــت درفرآینــد بودجهریــزی ســال 1399 نشــان میدهــد متأســفانه توانایــی اقتصــاد ایــران همیــن چیــزی اســت که درال بــه الی ارقــام واقــالم الیحه بودجه ریخته شــده اســت. دولــت و ســازمان برنامــه و بودجــه تــالش کردهانــد، عالوه براینکــه محلهای تازهای برای کســب درآمد تدارک ببینند از ســرجمع هزینهها نیز بکاهند، امــا میتوان به وضوح دید دربــاره کم کردن هزینهها دراین وضعیت ســخت سیاســت داخلی کار زیادی از دســت ســازمان برنامــه و بودجه و حتی کل دولــت بــر نمیآید.آیــا دولــت میتوانــد هزینــه حقــوق و دســتمزد را کاهــش دهد که بــا توجه به لحــاظ کردن تورم امســال آن را کاهش داده اســت؟ آیا دولت توانایی دارد سد راه پرداخــت و تخصیــص هزینههــای دفاع و امنیت شــود؟ آیــا دولت توانایی دارد بودجــه و منابع صدها نهاد کوچک و بزرگ سیاســی و مذهبی را که دهههاســت خود را به بودجه سنجاق کردهاند کاهش داده یا حذف کند؟

از ســوی دیگــر در شــرایط رکــود آیــا دولــت میتوانــد بازهــم بیش از این میــزان مورد نظر درالیحه از شــهروندان مالیــات دریافــت کنــد؟ در وضعیتــی کــه درآمــد حاصل از صادرات نفت 50 درصد و شــاید بیشــتر ســقوط کرده است و ســرمایهگذاران خارجی حاضر به ســرمایهگذاری مستقیم نیســتند و حتی بســاط فاینانس نیز جمع شــده اســت راهی برای کسب درآمد ارزی باقی مانده است؟

این پرســشهای ســخت و واقعــی را میتــوان ادامه داد و در هرکــدام از ایــن پرســشها گوشــهای از محدودیتهای ســازمان برنامه و بودجه را نشــان میدهــد. منتقدان الیحه بودجــه 1399 بایــد بداننــد که درایــن وضعیت شــاید نباید انتظار بیشــتری از دولت و ســازمان برنامه و بودجه داشــت. شــاید برخــی کــج ســلیقگیهای موجــود درارقــام واقــالم وسیاســتهای بودجــهای را میشــد با دقت نظر بیشــتر و با اســتفاده از تجربه و دانش اقتصاددانان و کارشناسان بیرون از دولــت و بویژه بخش خصوصی برطرف کرد، اما حاال باید راهی پیدا کنیم که بودجه 1399 دربهترین شرایط قرار گیرد. یکی از رخدادهای سخت احتمالی که میتواند همین توازن فعلــی بودجــه را از تعــادل خــارج کنــد، دســتکاری دراقالم هزینــهای از ســوی نماینــدگان مجلــس قانونگذار اســت که امیدواریــم بــا توجه به شــرایط خطرناک از ایــن کار اجتناب کنند.

دولت اما در کلیت خود باید مراقب باشــد، دستگاههای زیرمجموعــهاش همیــن چیــزی کــه هســت را بــه رســمیت شــناخته و درصدد کسب سهمیه بیشتر از این منابع کمیاب نباشند.

از ســوی دیگــر منتقــدان سیاســی دولــت بایــد انصاف و آداب نقد را در انتقاد از الیحه بودجه رعایت کنند. از حاال تا روزی که بودجه در کمیسیونهای تخصصی مجلس بررسی میشــود میتوان با ســعه صدر بیشــتر و دوری از جزمیت و نامنعطــف بودن مــواردی را که نیاز به اصــالح دارد، اصالح کــرد. مدیــران ســازمان برنامــه و بودجــه بایــد توجه داشــته باشــند کــه میتــوان نقدهــای کارشناســانه را پذیرفــت و در مهلــت باقیمانــده ، برخــی از کاســتیهای مشــهود بویــژه دربخــش درآمدهــای بودجــه 1399 را برطــرف کــرد و بایــد بپذیریــم بودجهای که در شــرایط نه جنگ نــه صلح تدوین میشود با برخی از دشواریها مواجه خواهد شد.