ماهاتیرمحمدبهدنبالچیست
آقای ماهاتیر محمد، سیاســتمدار کهنه کار مالزی در نشستی که اخیراً باحضورشماریازسرانکشورهای اسامیازجملهجمهوریاسامی ایــران، ترکیه و قطــر در کواالالمپور برگزار شــد، بر لزوم استقال عمل کشــورهای آســیایی در مواجهــه با روندفشارهایاقتصادیکشورهای منظومــه غــرب از جملــه امریــکا تأکیــد ویــژهای داشــت. او حتــی از موضعگیری مبتنی بر مخالفت با تحریمهای امریکایی فراتر رفت و برای نخستین بار طرحی را بــر پایــه انجــام مبادالت تجــاری این دســته از کشــورها با یکدیگرازطریقطاوسیستممعادلهتهاتریپیشنهادکرد.
ماهاتیر محمد ســالها در قامت نخستوزیر مالزی از خود کارنامه خوبی به یادگار گذاشت و اقدامات او در این کشــور به اصاحات گسترده و بازسازی ساختارهای سیاســی و اقتصــادی منتهی شــد و از ســال گذشــته نیز باوجــود میــل شــخصی و بنــا بــه ماحظــات سیاســی مجبور به حضور دوباره در صحنه سیاســی کشــور شــد. هر کشــوری بــه انــدازه توانایــی و میــزان بهرهمنــدی از مؤلفههــای قــدرت بازیگــری و موضعگیــری میکنــد و آقای ماهاتیر محمد در عرصه سیاســت خارجی سعی میکند تا جایی که بتواند سیاســت مستقلی را در پیش گیــرد و تحــت تأثیــر فشــارهای خارجــی و قــدرت های بینالمللــی قرار نگیرد. او اینک بــا آگاهی از پیامدهای سنگین تحریمهای اقتصادی امریکا و ناکارآمدی دیگر ســازمانهای همکاری منطقهای در این حوزه بهدنبال یافتــن راهــکاری عملیاتی بــرای تحقق ایده مناســبات چندجانبه میان کشــورهایی اســت که بویژه در شــرایط تقابل با امریکا به سر میبرند.
این پیشنهاد در حالی مطرح شده است که موانع مهمی در پیش روی کشورهای اسامی و آسیایی برای اجرایی کردن آن وجود دارد.
ابتــدا اینکه این کشــورها در پیگیری سیاســت مســتقل، ناخواسته تحت تأثیر وابستگی و درهم تنیدگی بخشهای ســاختاری و اقتصــادی خــود بــا ســاختار اقتصــاد جهانی و کشــورهای بــزرگ قرار میگیرنــد. نمونه بــارز آن جمهوری اســامی ایــران اســت که اغلب کشــورهای جهــان از جمله کشورهای آسیایی بواسطه تحریمهای امریکا نمیتوانند از زیر ســلطه اقتصادی امریکا خارج شوند و علی رغم تمایل به کار با ایران مجبور به پیروی از این تحریمها هســتند. این رونــ ِد درهــم تنیدگــی اقتصادی کشــورها با ســاختار قدرت اقتصادی جهانی نشــان میدهد که صرف تمایل به نقش آفرینــی مســتقل در عرصه مــراودات سیاســی و اقتصادی بــه تنهایی کفایت نمیکنــد و باید مؤلفههــای دیگر هم به کمــک آن بیایــد. مثــاً بحث وابســتگی بــه دالر، تکنولوژی جهانی و سوئیفت از مباحث بســیار جدی است که بر روند همکاریهــای اقتصادی ســایه انداخته اســت. مگر مالزی مجبور نشــد بهدلیل بروز فشــارهایی کــه به این کشــور وارد میشد،حسابدانشجویانایرانیراببندد!
دوم اینکــه فــارغ از تحمیــل ســاختارهای اقتصــادی و سیاسی کشورهای غربی، خود کشورهای اسامی از دو منظر داخلی و خارجی دارای اختافات سیاســی هســتند. بیشتر این کشورها نظام دموکراتیک ندارند و شماری از آنها تحت تأثیــر نظــام قدرتهای بزرگ عاوه بر مشــکات سیاســی داخلی، سیاست خارجی متفاوت با یکدیگر نیز دارند یعنی گرایش هایشانفرقمیکند.
به همین دلیل در عرصه خارجی، اختافات سیاسی این کشــورها بــا یکدیگر تاکنــون مانع از شــکلگیری یک ســازمان منطقــهای قدرتمنــد و منســجم بــوده اســت. بهعنــوان مثــال ســازمان همــکاری اســامی یا ســازمان همکاری اقتصادی موســوم به «اکو» تاکنون کــدام پروژه جدی را اجرا کردهاند؟! تبادالت سیاســی و اقتصادی این ســازمانها هر بار تحــت تأثیراختافــات دوجانبه برخی از این کشــورها قــرار گرفته اســت. آقــای ماهاتیر محمد، ناظــر به مشــکاتی که در مســیر عملیاتی شــدن اهداف ســازمانهای منطقهای مورد اشاره وجود دارد، میکوشد الگــوی کوچکتری از این نهادها را در ســطحی عملیاتی بنــا کند. ایــران، ترکیه، پاکســتان، مالــزی و قطــر در زمره کشــورهایی هســتند که از منظر ژئوپلتیــک دارای مؤلفه و ظرفیت مناســبی جهــت پیگیری چنین هدفی هســتند مشروط به اینکه از طرح پیشنهادات کلی و بدون سازوکار فراتر بروند و ایجاد مجمعی از کشورهای با نفوذ آسیایی را با برداشتن گامهای کوچک اما عملیاتی کلید بزنند. در فرآیند برداشتن گامهای مورد به مورد است که میتوانند موانــع و چالشهــا را شناســایی کرده و بر خاف پیشــینه ســازمانهای شکســت خورده اســامی و منطقــهای، به تصمیمگیری و اجرای خواستهای مد نظر در چارچوب منافع ملی خود بپردازند.