پایش پتروشیمی در 2 جهش
یک روز بهنام صنعت تحریم شکن
هشــتم دی ماه در تقویم رســمی کشور، روز صنعــت پتروشــیمی نامگــذاری شــده اســت؛ تصمیمــی کــه بــا توجه به اهمیت این صنعــت در اقتصاد ایران و مقاومتش چــه در دوره تحریم و چه در دوره رکــود اقتصــادی، ارزشــمند و قابل دفــاع اســت. امــا مهمتــر از نامگــذاری این روز، اتفاقاتی اســت که به این بهانه میتوانــد بیفتــد. از تشــویقها گرفتــه تا نقدها و تبیین نقشه راه.
در حــال حاضــر دو جهــش پیــش روی صنعت پتروشــیمی اســت. اولی تا ســال 1400 و دومی تا .1404 کارشناسان بــا توجــه بــه اهمیــت ایــن دو جهــش و تولیــد طیفــی از محصــوالت در نتیجــه آنهــا در حــال بررســی شــرایط و ارائــه پیشــنهادهایی هستند. برخی به اصالح روند خصوصیســازی اشــاره میکنند و عــده دیگری بــه اهمیت توســعه پایین دســتی. امــا یــک موضــوع بر ضــرورت بازنگــری در بعضــی از بخشهــا تأکید دارد. ■ محصوالت پایهای و سبد جهانی
در ایــن دو جهــش قــرار اســت محصوالتــی جدیــد از خوراکهــای موجود تولید شود. اما کارشناسان بر این باورنــد کــه باید طی جهش دوم و ســوم پتروشــیمی، انحــراف تولیــدات پایهای با ســبد جهانی کم شــود. فاصلــهای که نشــان میدهد ایران در توسعه صنعت پتروشــیمی خــود بیــش از نیــاز بــازار به خــوراک توجه کرده اســت. این انحراف بــا توجه بــه زنجیــره وار بــودن تولیدات پتروشــیمی منجــر بــه فاصلــه گرفتــن محصوالت پایین دستی از نیاز بازارهای داخلی و جهانی میشود. ■ وضعیت سبد جهانی و تولیدات ایران
آنچــه بــازار محصــوالت و مشــتقات نفتی و سودآوری آن را تضمین میکند، توســعه پایــدار و متــوازن اســت. بویــژه در صنعــت پتروشــیمی کــه تحریمهــا هــم نتوانســت صادراتــش را متوقــف کنــد؛ امــا در همیــن شــرایط، نبــود بازار بــرای محصــوالت، براحتــی صــادرات را بــا مشــکل مواجــه خواهــد کــرد. لــذا اگــر توســعه این صنعــت بــدون امکان ســنجی و بازارســنجی ادامــه داشــته باشــد، بزودی به بنبســتهایی در این صنعــت برخــورد میکنیــم. بویــژه در زمینه محصوالت پایه صنعت که مسیر توسعه آتی را ترسیم میکند.
مقایســههای جهانی نشان میدهد که تاکنون توسعه صنعت پتروشیمی در ایران چندان بازارسنجی دقیقی نداشته اســت. بهطــوری کــه میان حجــم تولید هــر محصول پایهای در ایران و میانگین جهانــی فاصلــه اســت. فاصلــهای 4 برابــری در برخــی از محصــوالت مهــم و مــازاد تولیــد و عرضــهای به میــزان 3 برابر در برخی از محصوالت کم خریدار. در نمــودار آمــده در متــن میتــوان این موضوع را دید. ■ فرار از کشش بازار
کشــش بــازار مشــخص میکنــد کــه مجمــوع تولیــد هــر یــک از محصوالت پتروشــیمی در دنیــا بایــد چقدر باشــد. بویژه درباره محصوالت پایه پتروشیمی کــه تــوازن در میــزان تولیــد آنهــا، اصل نخست توسعه است.
برای مثــال در نســبت جهانی تولید محصــوالت پایهای، ســهم «آمونیاک» با 26 درصد و بیش از ســایر محصوالت اســت امــا در ایــران ایــن محصــول 16 درصــد از ســبد را بــه خــود اختصــاص میدهــد و جایگاه نخســت را «متانول» با وزن 37 درصــد از محصوالت پایهای دارد. درحالــی کــه در مقیــاس جهانــی حجــم تولیــد ایــن محصــول یک ســوم ایران و 12 درصد است.
در ســایر محصــوالت هــم نســبت کشــش عرضــه و تقاضــا رعایت نشــده اســت. بــه ایــن معنــی که کشــش بــازار و تــوازن توســعه صنعــت پتروشــیمی در ایــران رعایــت نشــده و بایــد بــه ریل بازگشــت. انحراف از این مســیر با توجه بــه زنجیــر وار بــودن محصــوالت در توســعههای آتی میتوانــد خطرآفرین باشد. ■ علت انحراف
چند دهه از عمر صنعت پتروشیمی کشور میگذرد. کارشناسان بر این باورند که اگر بدرســتی مســیر توســعه ترســیم شده بود، امروز چهره این صنعت فرق
میکــرد. خصوصیســازی نادرســت، کاهــش ســرمایهگذاری در نتیجــه تحریمهــا تا نــوع تخصیص خــوراک از ســمت وزارت نفت، توســعه مناسب و متناســب را در ایــن صنعت تحت تأثیر قرار داده است. اما از میان اینها خوراک مهمترین عامل است.
ایــران بــه خوراکهــای گازی متــان و اتــان دسترســی آســانی دارد و ایــن موضوع که بهعنوان یک مزیت شمرده میشــود؛ باعث میشــود که توســعه با توحــه به ایــن خــوراک انجام شــود. اما توقف روی این نوع توســعه اشتباه بوده و بازار به محصــول راهبردی تری مانند «پروپیلن» گرایش بیشتری دارد.
بهعبارت ســاده تر، محصول پایهای
صنعــت پتروشــیمی ایــران چــه از نظر خــوراک واحدهای میان دســتی و پایین دســتی و چــه از نظــر صــادرات منطبق بــا دانــش جهانــی نیســت. آن هــم در شــرایطی که برخــی از محصــوالت بازار جــذاب تــری دارند و تمرکز بیشــتر روی تولید آنها فروش را راحتر خواهد کرد. ■ بازگشت به مسیر توسعه بازار محور
صنعت پتروشــیمی ایران، اگرچه از مهمترین صنایع کشور است اما نیازمند اصالحاتــی اســت که بایــد بــرای اتفاق افتــادن ایــن اصالحــات برنامهنویســی و برنامهریــزی شــود. از جملــه در مــورد تولید بــازار محور و صدور محصوالتی با ارزش افزوده باالتر.
بــرای بررســی اینکــه آیــا بــه مســیر توســعه بر مبنای بــازار برمــی گردیم یا خیر؟ سراغ مدیر طرحهای شرکت ملی صنایع پتروشــیمی کشــور رفتیــم. علی محمــد بســاقزاده میگوید: «فــاز دوم و ســوم را بــا دید جهانــی و نیــاز داخلی طراحــی کردهایــم. جهش دوم و ســوم همراه با پایش در حال انجام است.»
بســاقزاده ادامه میدهد: «عالوه بر بازارســنجی جهانی و تأمین نیاز داخل، برخــی از طرحهــا بــه منظــور تأمیــن خوراکهایــی اســت کــه بواســطه آنهــا بتوانیــم در محصــوالت تولیــدی تنــوع ایجــاد کنیــم و دو هــدف اصلــی محقق
شــود. ایــن موضــوع کمــک میکنــد که تولیــدات مــا به ســبد تولیــدات جهانی نزدیکتر شود.»
مدیر طرحهای شــرکت ملی صنایع پتروشــیمی ایران توضیــح میدهد: «با پایــش و پاالیش حتی برخــی از پروژهها که ســالها قبل طراحی شــده بــود را به روز میکنیم تا تولیدات به نیاز داخلی و تقاضای جهانی نزدیکتر شود.»
او بــا اشــاره بــه اینکــه برخــی از محصــوالت بایــد در داخل بــه تولیدات بــا ارزش تــری تبدیــل شــود، ادامــه میدهــد: «بــرای مثــال در خصــوص محصولــی ماننــد اتیلن، ما صــادرات را دنبــال نمیکنیــم. برنامه این اســت که از ایــن محصول بهعنوان خــوراک برای تولیداتی نظیر پرواتیلن استفاده شود. یا در مورد متانول، اکنون برنامه حرکت به سمت تولید پروپیلن و پروپروپیلن را در دستور کار داریم.» ■ بازارسنجیدقیقترمیشود
بســاقزاده میگویــد: «برنامــه ایــن اســت کــه محصــوالت آتــی صنعــت با بازارســنجی دقیــق تری انجام شــود. در این مســأله چنــد متغیر نظیــر تولیدات نوظهور گاز غیرمتعارف امریکا را نیز در نظر میگیریم.»
بهگفتــه ایــن مســئول، در میــان پروژههــای جهــش دوم و ســوم بیش از 8 پــروژه وجــود دارد کــه ســبد تولیدات پتروشــیمی ایــران را بــه نیــاز جهانــی نزدیکتــر میکنــد. پروژههایــی کــه
بــرای نمونــه ســهم پروپیلن را در ســبد محصــوالت افزایــش میدهــد. او علت ایــن انحــراف را توســعه اولیه بــر مبنای خــوراک موجــود میدانــد و میگویــد: «ســعی شــده تــا از خوراکهایــی که در باالدست هست، توسعه انجام شود. اما این روند در حال تغییر اســت. تولیدات جدید پتروشــیمی عالوه بر برنامهریزی به سرمایهگذاری نیز نیاز دارند.»
بهگفته مدیر طرحهای شــرکت ملی صنایع پتروشــیمی ایران اصالح مســیر و حرکــت بر مبنــای نیاز بازار آغاز شــده تــا توســعه متــوازن رقــم بخــورد. بایــد منتظر ماند و دید که آیا تولیدات پایهای صنعــت پتروشــیمی از رونــد توســعه غیرمتوازن و شکننده دور میشود؟