بحران پارادایم در اقتصاد

تحلیل نسبت کاربست مکاتب اقتصادی و برنامهریزی در گفتوگو با عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد

طــی هفتههــای اخیــر، 25 اقتصــاددان در نامههــای سرگشــاده بــه مــردم و دولــت و درواکنــش به تفکری کــه اداره اقتصاد را بدون ارتبــاط بــا جهــان خــارج تئوریــزه میکنــد، راهکارهایــی را بــرای توســعه اقتصــادی ارائه کردند کــه در آن، روی ضرورت ارتباط با جهان خارج و الحــاق به تجارت جهانی تأکید شــده بود. قدرتاهلل امام وردی، عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد تهران مرکز، یکی از اقتصاددانان امضاکننده این نامه است. دراین راستا وی در گفتوگویی بــا «ایران» توضیحات بیشــتری دربــاره الزامــات ارتبــاط بــا اقتصــاد جهانــی ارائــه میدهــد. بــه اعتقاد ایــن اقتصــاددان، پارادوکــس بیارتباطی اقتصادی بــا جهان و توســعه اقتصــادی هرگز اتفاق نیفتاده اســت و هیــچ تئــوری اقتصــادی هم وجود نــدارد که توســعه اقتصادی را در شــرایط تحریم و بسته بودن اقتصادی توضیح داده باشد.

■ در ماههــای اخیر یکبار دیگــر موضوع نحوه اداره اقتصاد و مکاتب اقتصادی مطرح شده. به نظر شــما بهتریــن مکتب اقتصــادی برای اداره اقتصاد ایران کدام است؟

اقتصــاد ایــران بهعنــوان یک اقتصــاد در حال توسعه مدل خاص خود را دارد و خیلی با مکاتــب علمی اقتصاد (کالســیک، کینزی )...و همخوانــی نــدارد. یــک اقتصــاد بســته اســت و رقابت در آن وجود ندارد. همانطور که در نامه هم اشــاره شد روابط بینالملل و به تبع آن تجارت و مالیه بینالملل نیز کامالً محدود است. دولتها ترکیبی از تصمیمات اقتصــادی را بــه اجــرا گذاشــتهاند کــه بعضاً هرکدام از یک مکتب فکری در حوزه اقتصاد سرچشــمه گرفته اســت. متأســفانه بــا وجود ادعای برخی از دانشگاهها در خصوص ارائه یــک مکتب فکــری اقتصادی، چیــزی تحت عنــوان مکاتــب اقتصــادی در دانشــگاههای ایــران وجود نــدارد. اما اگــر بخواهیم ردپایی از مکاتــب فکــری اقتصــادی بیابیــم، بایــد بــه میــان فعــاالن سیاســی و تصمیــم گیران اقتصادی بعــد از انقالب برویم. چه بســا که تفکــرات اقتصــادی این گروههــا در برنامهها و قوانین جاری قابل مشــاهده است. در دهه اول انقــالب آگاهانــه یــا ناآگاهانــه، نظریات ضد ســرمایهداری در تقابل با نظریات رشــد اقتصــادی (رســتو) بــا حمایت احــزاب چپ متأثــر از تفکــرات انقالبــی پیاده میشــد. در آن زمــان توجیههــا مبتنــی بــر ممانعــت از ســرمایهگذاری خارجــی، کاهــش روابــط بــا دنیای ســرمایه داری، اســتقالل و خودکفایی و ملی کردن صنایع و بانکها بوده اســت. از ســال 1368 همزمان با فروپاشــی شــوروی و رشد ســریع اقتصاد چین طرفداران این نوع تفکر بتدریج رنگ عوض کردند و به اشکال و اســامی مختلف خود را بازسازی کردند، ولی هیــچ گاه ایــده منســجمی را مطــرح نکردند

و در کل معجونــی از تفکــرات را در حــوزه اقتصاد به اجرا گذاشتند. ■ پــس شــما میگویید کــه نظریههــای جاری نسبتی با مکاتب اقتصادی ندارد؟

از منظــر مکاتب علمی اقتصــاد در قالب نظام ســرمایهداری اقتصاد ایــران بهگونهای اســت که با معیارهــای هیچکــدام از مکاتب کینــزی یــا کالســیکً و نئوکالســیک ...و همخوانــی ندارد. مثــال بزرگــی حجم دولت در اقتصــاد ایــران، مداخالت بیــش از حد در اقتصــاد، تعییــن دســتوری قیمــت در بــازار پــول ، خودرو یــا بازارهای دیگــر، ایجاد عدم تعادلهــا بهدنبــال دخالت اولیــه و قبلی در اقتصــاد، ایجــاد فضــای غیررقابتــی و از بین بــردن رقابــت در اقتصــاد، حمایــت طوالنی مــدت از صنایعی مانند خــودرو، مداخله در بــازار ارز (مثالً ارز 4200 تومانی)، توزیع رانت و .... نشــانگر این است که لزوماً نظام اقتصاد آزاد بر اقتصاد ایران حاکم نبوده و نیست. ■ حذف کامل یا محدودیت شــدید در روابط اقتصادی با سایر کشورها چه تبعاتی به همراه دارد؟

بیتردید هر کشوری در چارچوب مرزهای ملــی خــود بــرای حداکثــر کــردن منافــع، به تولید کاالها و خدماتی میپردازد که درتولید آنهــا دارای «مزیــت نســبی» اســت ودر ایــن راســتا مــازاد تولیدات خــود را به کشــورهایی کــه درایــن زمینه فاقد مزیت نســبی هســتند صادر میکند. در واقع حداکثر کردن منافع با مبادله این مزیتها میسر میشود. بنابراین محدودیت در مبادلــه اقتصادی با جهان به کاهــش منافع اقتصادی و عدم رونق تولید و بهرهوری اقتصادی منجر میشــود. از ســوی دیگــر افزایش ســطح مبادالت اقتصــادی با جهــان، تابعــی از روابــط سیاســی فرهنگــی مطلوب با جهان است وبدون روابط حسنه با کشــورهای همجوار و سایر مناطق دنیا روابط اقتصادی جدی میســر نیســت. نبــود مبادله اقتصادی براساس مزیتها حتی در صورت

رونق تولید نمیتواند منافع اقتصادی کشــور را حداکثــر کنــد و در میــان مــدت کشــور را به ورطه توسعه نیافتگی خواهد انداخت. ■ آیا تکیه به توان داخل و اقتصاد مقاومتی به معنای نادیده گرفتن روابط خارجی است؟

در هــر کشــوربرای رونــق اقتصــادی، باید تمــام عوامــل تولیــد را بــه اشــتغال کامــل نزدیــک کــرد، امــا در زمینههایی که کشــور را بــه حداکثر کــردن بــازده اقتصادی برســاند. در فقــدان روابــط خارجی حســنه بــا جهان، حتی در صــورت مدیریت صحیح بنگاههای اقتصــادی، کشــوربه تخصیص بهینــه منابع دســت نخواهد یافــت واجباراً عوامــل تولید، بــرای تولیــد برخــی ضروریات که در شــرایط عــادی بــه قیمــت ارزانتــری قابل دسترســی اســت اختصــاص خواهــد یافــت. بنابرایــن عوامــل تولید بهســمتی هدایت میشــود که کشــور در آن زمینه، مزیت نســبی نــدارد، لذا هزینه تمام شــده تولید در این حالت بشدت افزایش خواهد یافت. روابط متقابل حســنه بــا جهــان زمینــه تخصیــص بهینــه منابــع و انتفاع حداکثر در مبادله و تجارت را افزایش میدهــد و هزینههــای غیــر ضــروری انزوای اقتصادی را به صفر نزدیک خواهد کرد. ■ در جهــان چــه نمونههــا و مصداقهایــی از کشــورهایی که بدون ارتباط با خارج موفق به اداره اقتصاد شدهاند سراغ دارید؟ صــرف اداره اقتصاد، با دســتیابی به اقتصاد توســعه یافته در تراز مطلوب جهانی تفاوت بسیار دارد. میتوان اقتصاد بسته را به قیمت فقرعمومــی بــا شــیوههایی کــه حکمرانــان بیشــتر از اقتصاددانــان بــه آن آگاهــی دارند اداره کــرد، ولــی با این روشهــا، فقرعمومی نســبت به بقیــه کشــورهای جهان کــه دارای ارتباطات معقول با بقیه دنیا هستند کاهش نمییابــد. تقریباً کشــوری را نمیتوان ســراغ گرفــت کــه هــم بیارتبــاط بــا جهان باشــد و هــم اقتصــادی توســعه یافته داشــته باشــد، پارادوکــس بیارتباطی اقتصــادی با جهان و توسعه اقتصادی هرگز اتفاق نیفتاده است و تقریباً هیچ تئوری اقتصادی هم وجود ندارد که توســعه اقتصــادی را در شــرایط تحریم و بسته بودن اقتصادی توضیح داده باشد. ■ مهمترین مشکالتی که امروزه اقتصاد ایران از آن رنج میبرد چیست؟

مهمتریــن مشــکالت اقتصــادی کشــور را میتوان تــورم، بیکاری، ســطح نــازل درآمد ســرانه، اختــالف فاحــش طبقاتــی و آســیب اجتماعی ناشــی ازنا برابریهــای اقتصادی، فســاد ســازمان یافتــه در ســطوح بــاالی مدیریتــی، بهــرهوری بســیار پاییــن اقتصــاد بهدلیــل عــدم شایســته ســاالری و وجــود خویشاوندساالری و اقتصاد غارتی و رفاقتی، وجــود تعــارض منافــع شــدید در مدیــران ارشــد، نماینــدگان مجلــس و حتــی دولــت! دانســت کــه عمدتــاً معلــول راهبردهــای حکمرانی نامناســب وعوامــل غیر اقتصادی تأثیرگــذار براقتصاد ایران هســتند که درنامه 25 اقتصاددان به بســیاری از آنها اشاره شده است.

اقتصاد ایران بهعنوان یک اقتصاد در حال توسعه مدل خاص خود را دارد و خیلی با مکاتب علمی اقتصاد (کالسیک، کینزی )...و همخوانی ندارد. یک اقتصاد بسته است و رقابت در آن وجود ندارد