آقای لغت ایران

واقعاً کاری که سلیمان حییم کرد فوق طاقت یک انسان است. معلوم است که این کار را با تمام دلبستگی، شور و زندگیاش انجام داده است. هیچ فرهنگنویسی نیست که در کار نوشتن فرهنگ نگاهی یا نیم نگاهی به حییم نکرده باشد.

محمدرضا باطنی

کلیمی بــود و کلیمــیزاده و متولــد تهران. پــدِر اصالتــاً شــیرازیاش، لحــافدوز بــود امــا خــود فرهنگنویــس شــد. در مدرســه اتحاد – کــه متعلق بــه یهودیان بود و هنوز هم هســت – درس خوانــد و بعد در نوزده ســالگی، یعنی درســت در همان ســالی که نهضت مشــروطه به نتیجه رســید، راهــی کالــج امریکایی تهران (دبیرســتان البرز فعلی) شــد. درســش که تمام شــد، ســاموئل جردن اجــازه داد از ســال 1294 در همانجــا تدریــس را آغاز کند. هفت ســالی در آن مدرســه ماند و با آمدن مستشــاران امریکایی به سرپرستی آرتور میلیسپو به وزارت مالیه رفت و شد مترجم آنجا.

«ســلیمان َحییــم»، امــا در اثنــای این مــدت، تألیف یــک فرهنگ کوچــک فارســی بــه انگلیســی را آغــاز کــرد کــه ازقضــا مــورد تشــویق علیاصغــر حکمت نیز قــرار گرفت. اما کار به این زودیها تمام نشــد و درســت نود ســال پیــش بود که بــا حمایت اســحق و یهــودا بروخیم معروف به برادران بروخیم، این فرهنگ که در ایران اولین بود، منتشر شــد و بســیار مورد مرحمت اهل قلم قرار گرفت. از اینرو تالشــش را افــزون کــرد و نوشــتهاند روزی تــا هجده ســاعت هم کار میکــرد. او که انگلیســی و فرانســه و عبری را عالی و آلمانی و روسی و عربی و ترکی را در حد اســتفاده از لغات میدانســت، در فرهنگنویسی پیش رفت. از پای ننشســت و بیجهت هم نبود که فرهنگ لغات متحرک ملقبش ساخته بودند.

فرهنگ جامع انگلیسی-فارسی، فرهنگ جامع فارسی-انگلیسی، فرهنگ فرانسه-فارســی، فرهنــگ بزرگ انگلیسی-فارســی، فرهنگ یکجلــدی فارسی-انگلیســی، فرهنــگ کوچــک فارسی-انگلیســی، امثال فارسی-انگلیســی، فرهنگ کوچک انگلیسی-فارســی، فرهنگ عبری-فارســی و فرهنــگ کوچــک فرانسه-فارســی را تــا وقتــی بــود، ازســوی انتشــارات حییم – که متعلق بــه برادرانش بود - منتشــر کرد که برخیشــان را انتشارات فرهنگ معاصر در این سالها بازنشر کرده است. جالب آنکه او برای تکمیل فرهنگ عبری به فارسی، چهار سال در بیتالمقدس اقامت گزید تا با واژهشناســان محلی آشــنا شود و به تحقیقات خود ادامه دهد.

فرهنــگ لغــات فارســی - عبــری او نیز از پــس دهههــا، هفتم دی ،1393 در شب بزرگداشت او که ازسوی مجله بخارا برگزار شد، به طبع رســید. حییم جز این، هم شعر میسرود و هم نمایشنامه مینوشت. غزلیات سعدی را بسیار دوست داشت و بر تمام دستگاهها و گوشههای موسیقی ایرانی مسلط بود و تار مینواخت. همچنین به سبب اشراف بر اصطالحات یهودیت و مسیحیت، مقاالت مرتبط با یهود و یهودیت در دایرةالمعارف فارسی را برای غالمحسین مصاحب نوشت.

در زندگی شخصی البته هیچ اهل زدوبند نبود و در سمت مدیریت اداره خریــد شــرکت نفت، چنان قانونمندانه رفتــار میکرد که مو الی درز آن نمیرفــت. امــا آنقدر رفتنــد و آمدند و بدگویــیاش را کردند تا به ناچار اســتعفا داد و در نیمه دهه سی خود را بازنشسته کرد. عجیب اســت بدانید تنها گفتوگوی مطبوعاتی با او را، اســماعیل جمشیدی انجــام داده کــه ســه ســال پیــش از مــرگ ایــن فرهنگنــگار در مجله روشــنفکر منتشــر شــد و همین نشــان میدهد تا چه اندازه قدرنادیده مانــده اســت و کریم امامــی نیز در جایــی، بر این مهم صحه گذاشــته است.

ســلیمان حییــم که شــنبه 25 بهمن 1348 به ســبب ســکته قلبی درگذشت اما همانگونه که نامخانوادگیاش، «حیات» معنا میدهد، از پــس نیــم قــرن هنــوز هــم نامــش بــر تــارک فرهنگنویســی ایــران میدرخشد، چنانکه سعید نفیسی در رونمایی چاپ نخست فرهنگ فارسی-عبری که در سال 134۰ در مدرسه ابریشمی (موسیبنعمران امــروزی) برگزار شــد، در وصفش گفت: «مردم نگاه کنید، یک مشــت پوســت و اســتخوان با عدم امکانات یکتنــه چه کارهایــی انجام داده است».