Tulun Momogun sandad mositi ologod sunduan monokialit do tinaru suai montok tumounda
Momogun (native people) i nointutunan tulun mogigiyon sandad (native inhabitants) id pogun diti mositi do ologod sunduan do monokialit tinaru suai i ruminikot id pogun diti (okon ko mogigiyon sandad).
Tulun suai i minantad id pogun diolo dino kuminaa id pogun diti do kumaraja om mongindapu. Pogului kuminaa yolo hiti, nokoilo no mantad yolo do kabaalan kumaraja om mongindapu. Nga tulun Momogun koilo noopo do morobuat id dumo miampai do sumagou waig mantad do torobong, tumaih om modsu id labus walai.
Di timpuuni, sinorou tulun Momogun ilo tinaru suai riminikot do tombului noopo yolo om au i monguro-nguro do kopoposion diolo sabaagi tulun sandad. Nga baino opurimanan nodi diolo do nasaladan yolo do karaja tosonong om koyonon tosonong id kakadayan om naansangan nogi yolo do kosiwatan do mongindapu id kakadayan.
Nga tulun Sina i ruminikot mantad pogun Malaya om tuminimporon id pogun diti, agayo koponguhupan kumaa tulun Momogun tu yolo o mongindapu sada, tusi, kakamot bosi om gurangot gunoon do tulun Momogun mantad pogulu gisom do baino. Luping om tagung di timpuuni winonsoi do tulun Sina. Timpu baino kakaal tulun Sina manahak tulun Momogun do kasanangan do maganu gurangot kogunaan diolo. Wookon tondu Momogun nogi nga nongoi kusai Sina om minaganak om suminakag yolo tanak miagal Sina i koboros do boros Singkung nga au no ma koboros do boros Kadazandusun.
Nga maso do haro pisaapan Unduk Ngadau kaamatan, umampai tanak tondu diolo om kabantug id pisaapan dino, minanaap (minonori) (defeating) do sumandak nosompipi Momogun. Kabarasan miagal diti okon ko pakaraat do tulun Sina nga popuriman noopo do tulun Momogun do kada no olimo o tinaru sondiri nga ponokialit no daa dilo tulun suai do tumunda id koposion moyo ralan mongindapu om kalantayan id pinsingilaan ponontudukan takawas id gana science, mathematics, computer om boros English.
Karaja tosonong om kosudong montok tulun Momogun nopo nga iri no sumiliu dokutur, nurse, om mongingia tu dokutur om nurse koilo mongolingos om monundun toruol om korualan tinan i kapatai do tulun Momogun om monontuduk nogi nga koponuduk do tangaanak Momogun do toilalaan science, computer, mathematics, boros English om boros Momogun nogi.
Karaja nurse toi ko monunundun, kosudong kopio do karaja maan do kosumandakan Momogun tu karaja dino milo monundun tulun Momogun sondiri i orualan id walai pongubatan (hospital). Tongoondu Momogun i maganak om mogkosusu tanak nogi nga oondos (proud of) do kokito haro tulun Momogun do mongubat om monundun id walai pongubatan dino. Mantad dino, pokionuon daa o komulakan kusai tanak wagu om sumandak Momogun do mangampal (choose) karaja monundun, monontuduk om sumiliu dokutur pongubatan tinan toi ko’ nipon moi do asanang nodi tulun Momogun do poimpasi id pogun diti.
Isai i osiliu bontugan sugandoi toi ko unduk ngadau kaamatan Momogun onuan daa do porinta pogun om tulun Momogun tangapantang do tusin togumu do mongoput sikulan takawas om id pingludaan sumiliu nurse om dokutur tinan om nipon, mononontuduk id sikulan om id university pogun.
Timpu baino diti sumandak Momogun tongolundus i osiliu Unduk Ngadau kaamatan onuan noopo do tusin, wawa om tikit sumakai kapal tulud do moi pisoguli kumaa id tiyonon i au po diolo noongoi om notunudan. Isai di tulun kawasa om kikasagaan mantad molohing di tondu do mananud diolo kumaa id tiyonon dino? Osonong daa do potonudon o tina om tapa diolo om okon ko tulun suai o mananud. Kabarasan miagal diti nopo nga mada tokou do sansagan do tulun suai o tongoondu Momogun tongosonong do momonsoi wonsoyon poimpasi di araat. Nung haro diolo i Unduk Ngadau kopuriman do asansagan do tulun i au diolo otutunan, poruputon no daa diolo o kaantakan dino id bogian pointantu montok kapaganu do laang potilombus.