Utusan Borneo (Sabah)

YADAAI KOPOPOSION PAGAN NGA KADA YADAAI BOROS TINARU

-

SUNDUNG do nokoundali­u o tulun momoomogun mantad do koposion pagan (pagan life) kumaa koposion tumanud do kotumbayaa­n wagu (modern religions), okon ko komoyon do yadaan nodi diolo o boros tinaru.

Tulun momoomogun (native people) nuru (minog) kopio mimburu om koburu id koposion id amung ngawi dilo tulun mantad tinaru tangagayo id pogun diti. Di timpuuni, sundung do poingguugu­mu tulun momoomogun mogiigiyon id pogun diti om yolo no daa manansanga­nu koporintaa­n diti pogun nga iso nokobungou tagayo tu aiso o boyoon (raja) diolo mantad timpuuni do momorinta om mongulud do tinaru diolo.

Gisom do timpu baino au mogiulud tinaru momoomogun dino. Kointutuna­n do au yolo mogiulud nopo nga ii koulalaho diolo sumokodung do puru pulitik pogun om maso diolo popokito garung koubasanan, sayau, tuni tagung om suusuai po soira monondig yolo tadau kaamatan tikid toun. Di timpu pinorinta tulun British iti pogun mantad di toun 1881 gisom toun 1963, tulun momoomogun dino nakaanu kopongulud­an tosonong mantad tulun British dino om osonong o nangayan diolo do poimpasi id sahau do koporintaa­n British dino. Kasanangan diolo kaampai no do notingolig­an (protected) yolo mantad tulun mananangod mantad rahat (sea pirates) om mantad do komonis nogi.

Susuai ko ilo, tinudukan nogi yolo tulun British poingkuro popolidas tinan, au tumaii id nonggo nonggo nopo, tumalib mantad orolihan toruol di koduso, mongitob ginumu om moboros boroson di tosonong, poingkuro mananom do gata, kupi, sigup om susuai po sabaagi kopogiuman diolo taanuanu (income sources) id labus kakadayan do timpu di. Tulun British miagal ko i Owen Rutter i nosiliu upisor watas (district officer). Isio okon ko tulun dii araat kinoulunul­uno suai ko tulun isio dii aambalut om obimpongob­i isio tulun momoomogun ii kaampai no do pinatahak disio do tulun momoomogun o kinopomung­aranan dilo nulu Nabalu i minantad do boros momoomogun. Poomitanan: KI-NA-BALU ka. ‘KI’ kirati do kiharo, ‘NA’ kirati do napatai, om tumanud do pudali ponoriukan anthropolo­gy (anthropolo­gical study) di Rutter, ‘BALU’ nopo nga kinoyonon pinoilihan do gurangot di tulun napatai.

Tumanud di Rutter, ‘KI-NA-BALU’ kirati do ‘niyonon rusod tulun nangapatai,’ (the place o f the departed spirit s ), kadi Rutter id buuk sinurat dau id London di toun 1922. Tulu buuk dino nopo nga “The Pagans of North Borneo,” ka. Pagans dino nopo nga tulun momoomogun sandad ii mogiigiyon id pogun diti ii kaampai no kinoyonon id watas Ranau, Tombunan, Koningau om Kinanam. Nointutuna­n do Boritis tulun momoomogun do miagal dino mantad no di kowoowoyoo­n diolo do poimpasi ii poimponu kooturan (customs) om kokopio’on (rites).

Tulun momoomogun timpu baino ogumu i tuminanud do kotumbayaa­n wagu om notobilang­an diolo i kogumuan kooturan om kokopio’on doung Pagan. Mantad kinotonudo­n diolo do kotumbayaa­n wagu dino om nogi pinsingila­an id sikul do nokosimban di koulunulun­o kogumuan diolo mantad do pagan kumaa notumbayaa­n do Minamangun (Kinorohing­an).

Mantad dii pagan po, tulun momoomogun oruhai kotunud do kopoilaan ii haro posorili diolo om gisom do baino kakaal kogumuan diolo do arahi mayasuuyut ( a yes-man attitude) soira kokito do nunu kuamaon (deeds) dilo tinaru suai i okito diolo id tv om id video. Tulun momoomogun oruhai nogi do aangayan do nunu nopo ii posimpadon (advertisem­ents) om pokitonon id tv om astro. Timpu baino tulun momoomogun minog kopio haro boyoon pulitik diolo ii abaal tutoom osiou tutok do mokianu om kaanu mantad porinta do nunu nopo ii apatut pokionuon om asanganu do tulun momoomogun.

Nga tulun pulitik momoomogun dino okudian po do toilalaan mokianu (lack the negotiatio­n skills) om au po yolo kotunud ralan tolumaag do mokianu mantad porinta nga koilo yolo mokianu montok do koburuon dioti sondiri noopo. Minog do koilo tulun momoomogun do ralan mokianu porinta miagal ko poingkuro ralan papaharo miting om mongulud do agenda pibarasan mooi do kosurat o minit miting dino do osonong o koponurata­n om tonsi pinibarasa­n do miting dino koinawit do ginawo porinta do manahak kumaa tulun momoomogun sontob di pinokianu diolo.

Boyoon pulitik momoomogun no daa ii lansanon kopio do koilo ralan mokianu mantad porinta montok kotundunan (welfare) do tulun momoomogun om au daa minog andadon diolo o tulun momoomogun do mokianu tu oilaan no diolo ii sontob apatut pokionuon om asanganu do tulun momoomogun mantad do porinta.

Ilo tinaru tangagayo poingalib koilo mokianu mantad porinta koo mantad po do tulun momooomogu­n om nung au do boyoon pulitik diolo pokionuon, milo yolo mongumpili­n di boyoon pulitik dino om ondomon diolo do boyoon pulitik miagal dino nopo nga tulun dii aiso toilalaan do pulitik.

Mantad do okudian do negotiatin­g skills o tulun momoomogun do au yolo kaanu mantad porinta do nunu ii pokionuon om apatut do aanu diolo miagal do talun-alun tolinou, waig kisolunsug om kiklorin, tapui lotirik, wayar tolipaun, tiyonon pomoinan sipoot (sports hall), om susuai po, doid labus kakadayan. Timpu baino do kokitanan po do boyoon pulitik momoomogun do lowong.

Nga id timpu au no doti alaid mantad baino do koungkalat nodi mato sinakagon diolo om kopuriman nodi yolo ologod do manansanga­nu diti pogun om do nunu nopo ii kosongonua­n diolo poimpasi sabaagi tulun (human’s rights).

Sakag tulun momoomogun somonu koilo mantad do sinusuyan pogun (The History of Sabah) do kinaralano­n diti pogun ii pinaamung do pogun Malaya do toun 1963 om tulun momoomogun pinorinta tulun Malaya. Timpu baino ologod daa sunduan om angkab do tulun momoomogun do lumangkang mantad porintaan do tulun Malaya.

 ??  ?? TUWA POMUSARAHA­N: Nulud Di Tatak Barambang @ Joseph Yabai
TUWA POMUSARAHA­N: Nulud Di Tatak Barambang @ Joseph Yabai

Newspapers in Malay

Newspapers from Malaysia