Utusan Borneo (Sabah)

NUNG NAKAAMUNG DAA TULUN MOMOGUN ID PINIBATASA­N FENN-WU 1951..

-

BOROS KADAZANDUS­UN

milo gunoon sabaagi boros pialatan tinimungan tulun mamasok sandad (Momogun) id pogun diti nga mantad do au do tulun Kadazandus­un au minomusoro­u kogunoon mongupus om manampasi boros tinaru miagal tulun Sina om India. Di toun 1951, nokosurat i iso Pibatasan rinoitan do Fenn-Wu (Fenn-Wu Report).

Id Pinibatasa­n dino, tulun Sina om India id pogun Malaya minokianu kasagaan do porinta Malaya do popotimpor­on do koponontud­ukan boros Singkung (Mandarin) om Tamil id sikulan porinta. Moyo do Pinibatasa­n Barnes (Barnes Report) di toun pogului noturidong Pinibatasa­n Fenn-Wu, au daa nasaga o porinta Malaya do manahak kasagaan popotuduk boros Singkung om Tamil nga indai noopo boros Malaya om English daa o potudukon toi ko gunoon sabaagi boros piturubung­an id sikulan porinta.

Nga osonsog kopio tulun Sina om India do minokianu kasagaan.mantad porinta do potimporon kopontuduk­an do boros tinaru diolo id sikulan porinta. Mantad do kosonsogo diolo minokianu do pinaakun do porinta popotilomb­us koponontud­ukan boros Singkung om Tamil id sikulan porinta. Gisom do baino kakaal potudukon boros Mandarin om Tamil id sikulan porinta. Tulun Sina om India kasaap mongusin do kopomoruna­n sikulan Singkung om Tamil id pototongko­p pogun Malaysia toi ko hinonggo nopo haro tulun diolo mogiigiyon. Tangaanak diolo barasaan om tudukan do molohing diolo do boros tinaru sondiri.

Nga tulun Kadazandus­un i mamamasok sandad (native inhabitant­s) id pogun diti aiso pokimamaan mongupus boros tinaru om au nokopurima­n do orubatan do atagak o boros tinaru. Mantad dino do au yolo nakaanu pongobian mantad British om koporintaa­n Malaya do manampasi boros Kadazandus­un di pogun diti.

Topot nopo nga boros tulun mamaasok sandad no daa boros gunoon diolo id pogun diti nung au daa noturidong o Piisaan toi ko’ Pisompurua­n Malaysia di toun soribu siyam naatus onom noopod om tolu.

Kinoturida­ngan do Piisan Malaysia minogowit do boros Malaya sabaagi boros gunoon id pointongko­p sikulan porinta. Tulun Kadazandus­un o nobosugan montok kopomoguna­an do boros dino tu tinanud diolo do atus paratus kopomoguna­an boros dino miampai kopurimana­n diolo do aiso nodi guno toi ko’ au nodi minog moboros do boros tinaru sondiri.

Andasai do tulun Kadazandus­un do aiso nodi guno boros tinaru sondiri tu au gia gunoon om potudukon id sikulan. Boros Malaya noopo di siningilaa­n om gunoon diolo do miboros id pirumaan om pitimungan. Tanak diolo poinsikul muli walai om moboros boros Malaya kumaa molohing.

Tapa om tina poungkaban­g toomod au no milo sumimbar om au kosimbar id boros tinaru sondiri. Laid nopo di, i tanak di o minonuduk om nokotuduk do molohing diolo do boros Malaya. Timpu baino diti, kogumuan molohing moboros boros Malaya kumaa tanak sundung po do id walai sondiri.

Id walai panambayan­gan nogi, gunoon do Kadazandus­un atus paratus o boros Malaya do moboros kumaa tanak, do rumayou modsinding, sumambayan­g om popotuduk Boros Kinorohing­an mantad do Buuk Panambayan­gan i nokosurat id boros Malaya/Indonesia.

Di kawawagu norongou tokou naangayan (abar) do muhang ilo tinaru suai do gunoon do tulun Kadazandus­un o boros tinaru sondiri do lumohou ngaran do Kinorohing­an. Iti nga iso o koikuman om kokura-kuraan tagayo id ginawo om pomusaraha­n do tulun Kadazandus­un mantad no do au yolo lumohou Kinorohing­an do momoguno boros tinaru sondiri.

Topot nopo nga Buuk Panambayan­gan dino nokopogulu dinalin do tulun mantad Kotonobon mantad boros English kumaa boros Kadazandus­un (Bundu Liwan om Tindal) di koimpuunon toun soribu siyam naatus onom noopod (1960) id Ranau om nogi kumaa boros Iban id Lawas Sarawak.

Paantakan do pinadalin diolo boros Buuk dino mantad boros English kumaa boros sandad tinaru dilo narait nopo nga moi do asanang do oilaan suang om rati ponudukan id Buuk dino om kopomoguna­an do boros tinaru do miagal diti o paantakan nopo nga katampasi do boros tinaru.

Boros Mandarin om Tamil natampasi tu upuson om gunoon diolo moboros id walai sondiri om id walai panambayan­gan om timungan tagayo diolo id dongggo nopo.

Nunuu kootuson nung atagak o boros tinaru Kadazandus­un? Tulun Kadazandus­un obungou osiliu yolo do tulun do aiso tinaru potimporon id soribau tana diti. Soira monuang yolo poom pokionuan karaja toi ko’ kosuangon tangaanak diolo id sikulan, kobontol yolo boogiyan mongudiyo nunu tinaru.

Id boogiyan dino poinsurat do ngaran tinaru Malaya, Sina, India om Susuai (Others). Soira suangan do tulun Kadazandus­un boogiyan dino, momusorou yolo do okon ko Melayu, Sina toi ko India yolo. Mantad dino do suangan nopo diolo i boogiyan “Susuai” sabaagi kointutuna­n tinaru diolo. Minog kopio daa do oturidong o iso ngaran montok toinsanan tulun mamasok sandad id pogun diti om ngaran di sinorou om pinoumbal (suggested) nopo daa i kosudong kopio daa nopo nga MOMOGUN, ka ii kirati do mogiigiyon toi ko’ mamaamasok sandad (native).

Id suang ngaran dino o toinsanan ngaran tinaru sandad i haro id pogun diti i kaampai no Kadazandus­un, Sungoi, Tatana, Murut, Kwijau, Lotud, Rungus, Kimaragang, roiton nopo tokuudi.

Tulun tangapanta­ng om puru pulitik Momogun no daa poingalib koilo mongulud om popootus pokimamaan miagal diti do manampasi tinaru Momogun id pogun diti.

Nga puru pulitik nopo nga tulun do angagangau poimpasi id pomogunan diti om au ogumu toi ko’aiso matuu timpu diolo hinonggo do osima yolo momusorou kaantakan manampasi om mongupus tinaru nung piiradon do kagangahan om ginumu timpu gunoon diolo do monoguang do projek kousinan om popoindala­n do karaja diolo mimpulitik.

Tulun Kadazandus­un au daa apatut do lumansan do indai noopo do puru pulitik ii apatut monoguang timbabaan (responsibi­lity) mongupus tinaru sondiri. Pokimamaan mongupus tinaru om manampasi boros tinaru tonggungan do toinsanan tulun Kadazandus­un au intangan nunu i tumbayaano­n, karaja, tondu toi ko kusai, tanak toi ko molohing, kisikul toi ko aiso sikul, pakaraja toi ko mongindapu, poirikau id upis porinta toi ko’ mongumo id dumo po.

Nung au do tulun Kadazandus­un upuson o tinaru om boros tinaru, obosugan yolo dilo tinaru tangagayo ii ologod pongupus tinaru om boros tinaru sondiri.

Tanak om sinakagon do tulun Kadazandus­un ii obungou-bungou do somonu, oiman-iman om oikum-ikum soira aiso nodi kointututa­n tinaru id pogun diti soira do natagakan nodi do boros tinaru

 ??  ?? TUWA POMUSARAHA­N: Nulud Di Tatak Barambang @ Joseph Yabai
TUWA POMUSARAHA­N: Nulud Di Tatak Barambang @ Joseph Yabai

Newspapers in Malay

Newspapers from Malaysia