UPUSO BOROS OM TINARU
Dusun ointutunan atus paratus nung moboros yolo boros
Dusun. Sundung do miagal Dusun turos do okito dilo tinaru suwai, au yolo otumbayaan do tulun yolo Dusun nung au tulun
Dusun koilo moboros boros Dusun. Nga haro nogi wookon tulun Dusun ii nababasan nodi do roitan do tulun Dusun om mantad dino, lumosok yolo mantad ointutunan dilo tulun suai.
Koiso kobungou tagayo koikuman diolo nopo nga nointutunan o tulun Dusun do kogumuan mogiigiyon id labus kakadayan, tumaii om modsu id labus walai, osuriba sinikulon, osompitan tusin (mosikin), aiso pisompuruan tutok, magagauk om obingikum. Nga wookon tulun Dusun kopuriman do mongupus tinaru sondiri mantad no do nokotoinu yolo dilo tinaru tangagayo iri no tulun Malaya, Sina om India. Tulun Dusaun miagal diti, karati komoyon do mongupus tinaru. Sorohon diolo do susumikul tulun Dusun au oribau tutok om au obingkum.
Intangai pogi nga nokoumbal haro songulun tulun Dusun mantad labus kakadayan naramit sumikul id Harvard University, iso university tosonong kopio id Pogun United States of America om apagon o susumikul tulun mantad Asia do kosuang.
Kinosuangan do susumikul Dusun id university dino iso kointutunan do au basug o tutok tulun Dusun mulong po do siratan dilo tinaru suai do mosikin om obingikum o tulun Dusun. Timpu baino oruhai koburu om kotunda pomusarahan do sinakagon tulun Dusun tu haro nodi sikulan takawas om poinsikul tangaanak Dusun om nakatanud nogi yolo kotumbayaan wagu. Kotumbayaan wagu dino pinopotopongdo kasawato pomusarahan tutok do tulun Dusun do pomusarahan tulun Hebrew.
Mantad ponudukan panambayangan ii kinongohon diolo do asaru id walai panambayangan, kipomusarahan do sompomogunan o tutok diolo mulong po do tinan diolo poingiyon id labus kakadayan. Nga iso nokobungou au agaras pisompuruan tutok om ginawo tulun Dusun mantad pogulu gisom do baino iri no tu aiso o raja diolo.
Haro ii iso ngaran pomungaran diolo do raja iri no roitan diolo do Luguan Siou, nga timpu baino luguan siou dino okon ko nosiliu raja nga boyoon pulitik noopo do tulun Dusun om okon ko oinsanan tulun Dusun do muyud dau. Haro nogi piipiro tulun Dusun di sumongkiwal om sumaap do luguan siou dino.
Nung tonudon daa kosudangan kouludon tinimungan do tulun Dusun, suai daa o luguan siou om suai daa o boyoon pulitik. Nga pokimamaan diti apagon nodi do kootus om asanganu do tulun Dusun tu okon nodi ko tulun Dusun o sanganu koporintaan diti pogun Sabah mantad do pinaamung do tulun British iti pogun sumiliu iso piisaan pogun tagayo ii rinoitan do pogun Malaysia di toun 1963.
Kasanangan do pinaamung iti pogun do piisaan dino nopo nga nokoinsud iti pogun mantad songonuon do pogun suai miagal ko pogun Pilipin om Indonesia. Topot kopio do magahau daa koduuduo pogun dilo narait.
Di koimpuunon toun 1960 nokootus ii roitan do Indonesian Confrontation om nogi kakaal baino pogun diti poingamung po id map do pogun Polipin. Nga montok dilo au minog tumongob oh tulun Dusun sabap tu agaras o porinta longkod piisaan Malaysia do moningkod dilo Polipin mantad maanansanganu diti pogun. Nga ilo po tulun diolo ii mumugumu ginumu id pogun diti kotongob do tulun Dusun tu kinohoroon diolo dino kapagahau karaja om koyonon do tulun Dusun id pogun diti.
Do namot diti, tulun Dusun apatut momusorou kogunaan mosimpuru tinaru om mamasi boros Dusun.
Apatut gunoon diolo boros tina (mother tongue) id pitimungan nunu nopo om potungkuson kumaa tanak. Apatut tulun Dusun do mundaliu mantad komosikinan om kobingikuman kumaa kababaan om kobulunan poimpasi id soribau tana diti.
Kada daa pangakun do osuriba sinikulan om kada pongindaraat do oiyo ko tulun Dusun nga pogisokodung no daa id ginawo om pomusarahan miampai sunduan tologod do mongupus om oupus do tinaru sondiri. Poomitanan, soira momoli rarapaan id pitomuan, pomoli no do rarapaan mantad tulun Dusun ii papataran do rarapaan id tomu.
Tinaru suai nga miagal di o mangan diolo. Om isai-isai tulun Dusun poingkaraja id kadai sinding Sina, karaja no do aparu om otulid ginawo om soroho no do Kinorohingan o poingintong kasari.
Pokianu di touki kadai dino do kasagaan popouni sinding Dusun dii tongosonong do naamot tulun ginumuan sumuang mogium sinding korohian diolo. Soira korongou tulun kosonongo lonoi, roiton om loyuk di sinding Dusun dino, momoli yolo di sinding. Om sundung do au momoli, sorou po kouni po ii sinding dino om orongou tulun ginumuan.