Pengawa nyiri ketuai raban bansa Orang Ulu patut nitih adat Kayan Kenyah
MIRI: Society of Elders Kayan Kenyah Sarawak nyemetak madah pengawa nyiri ketuai raban bansa enggau ketuai genturung pendiau dalam komuniti nya patut nengah institusyen Adet Maren (Kayan) enggau Adet Paren (Kenyah) dikena nentuka tamadun Orang Ulu kelebih agi Kayan Kenyah seruran dipeda.
Chairman iya, Temenggung Elizabeth Deng madah adat nya udah diakun sereta dikemeran aki ini sida kenyau ari beratus taun ke udah lalu agi relevan dataika sehari tu taja dunya majak maju lalau tebal agi udah megai pengarap Kristian.
“Aku deka nerang nyemetak sentang pekara tu, kami enggaika orang ngatika diri, serakup tauka politik ngachau tauka ngerugai institusyen tu.
“Adat tetap adat iya nya semina peturun maren tauka paren aja tau dichiri nyadi ketuai raban bansa enggau ketuai genturung pendiau.
“Tu ukai reti bisi jaku selebubu ti madahka bisi orang bukai deka nyadi ketuai raban bansa tauka ketuai komuniti, semina kami deka nerang ke alai komuniti Kayan Kenyah meruan bepegai teguh ba adat,” ku iya.
Iya mansutka jaku nya ngagai Utusan Borneo pengudah ngulu Seminar Adet Kayan- Kenyah 1994 Bagi Menua Miri (Siri 2/17) di Hotel Dynasty, kemari.
Ku iya, adat nyiri ketuai raban bansa enggau ketuai genturung pendiau nya udah disengkaum dalam Ordinan Adet Kayan Kenyah 1994 ti diakun sereta bisi kuasa.
Ku Elizabeth nambah, sebedau tu bisi piak ari bansa Kayan Kenyah ti merambu ngambika Ordinan Adet Kayan Kenyah 1994 bekaul pengawa nyiri ketuai raban bansa enggau ketuai komuniti dikinsil laban ngumbai enda ulih dikena agi/udah kelalu lama.
“Ketegal Adet Maren/ Paren tu mih bansa Kayan enggau Kenyah agi beserakup sereta meruan bisi dataika se- hari tu. Kitai enggaika pekara, mimit-mimit belaya, peranak pambar lalu ngentak rumah panjai baru.
“Kami enda nangika jaku pejah sekeda piak ti dekaka adat tu dibuai. Nyema kitai bansa Kayan Kenyah empu enda bebasa enggau nyaga adat tu, sapa agi?” ku iya.
Bisi mega piak saru penemu enggau nyemakaka pengawa nyiri ketuai raban bansa enggau ketuai komuniti enggau pengawa nyirika kaunsilor.
Ku iya, pengawa nyirika ketuai raban bansa baka temenggong, pemancha enggau penghulu sereta ketuai genturung pendiau nitihka gaya lalu enda ulih dibanding enggau kaunsilor ti dichiri belalauka parti politik.
Berindik ari nya ku iya, Opis Residen dilempaika tanggungpengawa milih enggau nyiri ketuai raban bansa enggau ketuai genturung pendiau patut dulu agi bechereminka Society of Elders Kayan Kenyah Sarawak.
“Gerempung tu mungkur bansa Kayan Kenyah di Belaga, Baram, Telang Usan enggau Tubau. Nyema Opis Pelilih tauka Opis Residen bisi perambu nyiri barang sapa, sida patut bechereminka gerempung.
“Ukai kitai enda andalka penau Opis Residen tauka Opis Pelilih, tang kitai nemu agi sapa bagi ti tau nyadi ketuai raban bansa tauka ketuai genturung pendiau kelebih di kandang menua Baram,” ku Elizabeth nyemetak.
Ku Elizabeth nambah, bala sida mega enda ngemeranka sistem pengawa bepilih enggau ngundi laban iya enda kala dipejalai rebak dulu suba.
Ku iya, ukai resti sida ngemaruhka sekeda raban, tang adat nya udah ditampung sereta patut dijaga sereta ditan ungkup rebak dudi hari.
Bela besetuju ngambika Adet Maren/Paren tu ditan iya nya Ketuai Seksyen Pemansik Etnik Orang Ulu, Ding Seling, Mandal Chairman Society of Elders Kayan-Ken- yah Sarawak ungkup bansa Kayan, Pemancha Gilbert Ding, Penghulu Anthony Kuleh, Pastor Edward Avit Ding, Penghulu Herbert Lawai Epoi, Penghulu Jalong Tanyit, Penghulu Joseph Belulok, Sekretari Politik Kepala Menteri Charles Balan Seling, Ketuai Raban Bansa Michael Kebing Avit sereta sekeda ketuai raban bansa enggau ketuai komuniti ke bisi datai.
Bala sida sepenemu, institusyen Maren ukai dikena ngemaruhka orang bukai tang nentuka bala ketuai di rumah panjai tauka genturung pendiau ulih diatur memanah.
Pemancha Gilbert Ding madah, piak Kaunsil Adat Istiadat Sarawak (MAIS) patut nerangka konsep maren/paren enggau silik agi dalam bup Adet Kayan-Kenyah 1994, laban versyen ke diatu enda entu terang pasal pekara nya.
“Adet Kayan ku iya, enda nerangka pangku pengawa Maren nyadi strata tertinggi enggau kuasa ngatur pengawa rumah panjai enggau nyentuk, nya alai aku ngarapka MAIS ulih nerangka pekara tu ngambika bala komuniti mereti agi,” ku iya.
Ku Ding Seling, Adet Maren/Paren udah nyenggala ulih ngetanka pengelantang enggau pengelikun bala komuniti nya kenyau ari kelia.
“Kitai empu udah bejalaika pansik, lebuh adat disalah guna tauka enda dititih, mayuh pekara enda disadang nyadi, sekeda ari iya, belaya enggau pangan diri di rumah panjai.”
“Tu ukai semina mangka sida ti belaya aja, tang semua rumah panjai. Nya alai, komuniti Kayan Kenyah patut bepegai teguh.
Ku Ding nambah, pengawa milih ketuai raban bansa enggau ketuai genturung pendiau ari raban Maren aja ukai reti ngemaruhka raban bukai, tang tu berundingka penemu enggau penau sida ngetuaika komuniti.
“Raban Maren diajar ari mit nyadi ketuai ti ngiring sereta ngempung komuniti di baruh iya kelimpah ari tumu diajar ngambika sida nemu pasal adat enggau atur idup dalam komuniti. Nyema kitai nyiri orang bukai, reti iya kitai udah pansut ari atur ti patut,” ku Ding seraya nambah, MAIS megai pangku pengawa nentuka adat nya dititih.
Pastor Edward Arit Ding madah, institusyen maren/ paren tu meha nunjukka Orang Ulu kelebih agi bansa Kayan enggau Kenyah bisi tamadun kediri empu.
Ketuai Bagi Operasyen MAIS, Anthonius L. Sindang madah, Adet Maren/Paren udah diakun lalu disengkaum dalam Ordinan Adet Kayan Kenyah 1994 sereta enda patut dibuai ungkup pemaik penyerakup bansa nya.