KAEDAH PENANAMAN Pisang: Potensi dan pengurusan
PERMINTAAN terhadap buah dan hasilan produk berasaskan pisang sememangnya mendapat sambutan di Malaysia. Pokok pisang atau nama saintifiknya, Musa sp. memerlukan persekitaran tanah ladang yang sihat, bebas penyakit dan kondusif untuk pertumbuhan yang optimum.
Pisang tergolong dalam buah jenis klimaterik yang sesuai ditanam di negara beriklim tropika dan subtropika. Secara amnya, penanaman pisang di Malaysia mampu memberikan pulangan hasil yang lumayan kerana mempunyai jumlah taburan hujan tahunan kirakira 2,600mm dengan purata suhu 27 darjah Celcius serta penerimaan kadar cahaya matahari yang mencukupi sepanjang tahun dapat membantu bagi tumbesaran pokok yang optimum.
Secara umumnya, kebanyakan pengeluaran pisang tempatan diusahakan oleh pekebun-pekebun kecil, membabitkan kawasan pertanian seluas 30,684 hektar (ha)dengan kadar sara diri 98.7 peratus pada tahun 2019. Jumlah itu tidak mampu menampung permintaan tinggi terhadap buah pisang negara di mana kadar penggunaan per kapita setahun ialah 9.5kg dengan kadar import sebanyak 8.5 peratus.
Pisang merupakan salah satu komoditi yang menjadi tumpuan utama dalam Rancangan Malaysia Ke11 (RMK11) dan banyak menyumbang dalam bidang ekonomi khususnya bagi subsektor tanaman makanan di Malaysia. Di negeri Sarawak, terdapat beberapa jenis kultivar pisang yang diusahakan kerana permintaan setempat yang tinggi iaitu pokok pisang cavendish, berangan, kapok, nipah, embun, tanduk, dan mas.
Buah pisang mengandungi pelbagai jenis nutrisi berkhasiat yang diperlukan oleh tubuh badan. Dilaporkan setiap 100g buah pisang mengandungi 90 kalori, 10mg vitamin C, 0.04mg vitamin B, 2.6g serat, 1.2mg protein, 360mg kalium, 28mg fosforus, 8mg kalsium, 0.078mg kuprum, dan 0.32mg mangan.
Antara kebaikan pengambilan buah pisang dalam diet harian ialah meningkatkan sistem penghadaman, memberikan tenaga, mengurangkan risiko penyakit Alzheimer dan batu karang, dan meningkatkan pembentukan hemoglobin.
Selain ditanam secara tunggal, pokok pisang juga boleh ditanam sebagai tanaman selingan di mana penanaman yang disyorkan bagi sistem tunggal adalah 2.5 x 2.5m dengan kepadatan 1,600 pokok/ha. Manakala bagi sistem selingan adalah di antara 3 x 3m dengan kepadatan 700-900 pokok/ha. Pokok pisang boleh ditanam dengan menggunakan sulur pedang yang diperolehi daripada induk utama (kaedah kovensional) atau dengan menggunakan kaedah kultur tisu.
Berdasarkan pemerhatian di peringkat ladang, kadar pertumbuhan pokok pisang menunjukkan proses tumbesaran yang lebih cepat dan tampak sihat apabila ditanam di kawasan yang lebih terlindung. Ini adalah kerana kawasan sedemikian membantu dengan melindungi pokok pisang daripada terkena tiupan angin kencang yang berpotensi merosakkan daun dan pokok tumbang.
Malah, persekitaran terlindung juga memastikan pokok pisang tidak terdedah kepada sinaran cahaya matahari yang terlampau, terutamanya pada musim kemarau. Sehubungan itu, penanaman pokok naungan amatlah penting bagi membekalkan keadaan yang kondusif kepada tumbesaran pokok sekali gus dapat membantu dalam pengeluaran hasil yang tinggi.
Namun begitu, jarak penanaman pokok naungan hendaklah bersesuaian bagi mengelakkan persaingan dalam mendapatkan cahaya matahari, nutrien, air dan ruang yang cukup untuk tumbesaran pokok utama.
PEMBAJAAN
Pembajaan yang berkesan amatlah penting bagi memastikan pokok mendapat sumber nutrien yang mencukupi dan pertumbuhan yang sihat. Sumber baja boleh dibahagikan kepada dua jenis iaitu baja kimia ataupun baja organik.
Menurut kajian yang telah dijalankan, pokok pisang amnya memerlukan jumlah baja K tiga hingga lima kali ganda lebih tinggi berbanding baja N dan baja P bergantung kepada kadar kesuburan tanah dan kultivar pisang.
Ia telah terbukti melalui analisis nutrisi buah pisang yang kaya dengan kandungan unsur K. Pembajaan unsur K adalah lebih tinggi kerana ia berperanan penting dalam proses pengangkutan air, nutrien dan karbohidrat dalam tisu tumbuhan serta diperlukan untuk proses pembentukan bunga dan buah yang sempurna.
Pokok pisang yang mengalami kekurangan unsur K biasanya akan menunjukkan saiz pokok yang terbantut, pengeluaran bilangan sisir pisang yang sedikit, dan saiz buah pisang yang kecil. Aplikasi baja organik seperti baja kompos dan sisa buangan haiwan yang terawat pula membantu dalam membekalkan nutrien terutamanya unsur N dan memperbaiki struktur tanah. Malahan pemberian baja organik turut membekalkan bahan aktif seperti ‘volatile fatty acids’ (VFAs) yang dapat membantu dalam mengimbangi penyakit bawaan tanah pada kawasan pokok pisang sekali gus meningkatkan kepelbagaian dan populasi mikorganisme tanah.
Kesan pemberian baja organik akan mula menunjukkan kesan positif seminggu selepas pembajaan iaitu pokok kelihatan tumbuh lebih segar dengan pembentukan daun-daun baharu yang lebih sihat dan menghijau.
Jumlah baja kompos yang diberikan kepada pokok pisang adalah 250g per pokok dan kekerapan adalah setiap selepas dua bulan daripada aplikasi pertama. Selain boleh didapati di pasaran, para petani juga boleh menghasilkan sendiri baja kompos melalui sisa daun pisang yang telah dipangkas dan batang pisang yang telah dituai buahnya.
KAWALAN PENYAKIT DAN SERANGGA
PEROSAK
Pengendalian kebun pisang yang betul dan sistematik amatlah penting untuk menggalakkan pertumbuhan pokok yang sihat. Pelbagai ancaman biotik dan abiotik seperti serangan penyakit dan perosak, ketidaksuburan tanah, dan perubahan iklim turut menyumbang kepada penurunan hasil tanaman yang diperolehi dan sekali gus menyebabkan kerugian besar kepada pengusaha tanaman.
Kawalan terhadap serangan penyakit dan perosak terutamanya hendaklah dilakukan daripada peringkat awal sehinggalah ke peringkat penuaian hasil. Antaranya, daun pisang yang telah dipangkas hendaklah diuruskan dengan sewajarnya bagi menggelakkan pembiakan serangga perosak dan menjadi habitat persembunyian haiwan berbisa.
Namun, terdapat juga segelintir petani yang meletakkan sisa daun yang telah dipangkas pada sekitar pokok bagi membekalkan nutrien melalui pereputan sisa buangan tersebut.
Pengawalan rumpai di sekitar kebun pisang hendaklah dilakukan secara berkala bagi mengurangkan persaingan dan mengawal pembiakan serangga perosak. Daun yang telah dijangkiti penyakit haruslah dibuang bagi menggurangkan kadar jangkitan kepada daun lain.
Proses pencantasan daun yang bermasalah dan tua akan menghasilkan pertumbuhan pokok yang lebih tinggi berbanding dengan pokok yang tidak dibuang daun. Namun, cantasan daun dan pembuangan anak pokok tidak digalakkan pada musim hujan bagi mengelakkan proses jangkitan dan serangan penyakit.
Pensterilan alat pemangkas menggunakan klorox hendaklah dilakukan setiap kali alatan selesai digunakan bagi membunuh bakteria dan patogen pokok. Selain itu, semburan kapur kepada pokok pisang juga boleh dilakukan bagi mengurangkan serangan serangga perosak seperti ulat gulung dan serangga yang lain.
Semburan racun serangga secara berkala dan pada tahap yang disyorkan adalah penting dalam memastikan kawasan kebun pisang selamat daripada serangan serangga perosak. Pokok pisang akan mulai condong apabila tandan buah mulai membesar dan penggunaan kayu sokongan bagi mengelakkan pokok daripada tumbang atau patah perlu dilakukan sebelum terlambat.
Pembungkusan tandan buah pisang amatlah digalakkan bagi mengurangkan kadar penggunaan racun kimia dan kos bagi kawalan penyakit dan perosak sekali gus mengekalkan mutu buah dalam keadaan baik serta berkualiti tinggi.
Pengurusan kelembapan tanah juga memainkan peranan penting dalam memastikan pokok pisang sentiasa menerima kadar air yang mencukupi terutamanya pada musim kemarau dan anak pokok yang baru diubah tapak ke kebun.
Proses penggemburan dan menaikkan tanah pada pokok pisang amatlah penting bagi memperbaiki struktur tanah u n t u k pertumbuhan akar yang sihat serta meningkatkan proses peresapan air ke dalam tanah. Kadar air yang berlebihan pada kawasan pokok pisang mampu merencatkan pertumbuhan pokok pisang sekali gus akan menganggu tumbesaran pokok pisang dan hasil yang diperolehi.
Pembinaan sistem pemparitan yang sesuai amatlah penting dalam mengelakkan masalah air bertakung yang menjadi punca penyebaran penyakit seperti layu panama, moko dan sigatoka dan seterusnya pereputan akar.
Oleh itu, seorang petani haruslah kerap memeriksa persekitaran ladang pada musim tengkujuh dan memperbetulkan pemparitan kebun untuk mengawal penyebaran penyakit sebagai langkah kawalan awal. (Artikel ini ditulis oleh Dr Wan Asrina Wan Yahaya dan En. Deniel Sang. Segala pertanyaan dan kemusykilan boleh diajukan ke emel:asrina@upm.edu.my,
denielsg@gmail.com. Setinggi penghargaan kepada Jabatan Pendidikan Tinggi Kementerian Pendidikan Malaysia atas sokongan dan Skim Geran Penyelidikan Fundamental (FRGS) (FRGS/1/2019/WAB01/ UPM/02/21) yang telah disediakan).