Ketajaman Pemikiran dan Kesenian Bahasa dalam Sajak Abizai

Membentuk Elok di Teluk Esok, ”

(Bahagian 1) Oleh: Kho Thong Eng

AbizAi atau Zainal Abidin Haji Suhaili merupakan penerima SEA Write Award pada tahun 2017, dan beliau dinobatkan sebagai Sasterawan Negeri Sarawak yang kelima pada tahun 2021. Beliau juga merupakan penerima Anugerah Penyair GAPENA 2018.

Sajak tulisan beliau pernah memenangi Hadiah Sastera Perdana Malaysia (HSPM) dan Hadiah Sastera Kumpulan Utusan (HSKU). Selain itu, beliau merupakan pemenang berganda bagi Hadiah Penghargaan Penulis Sarawak/Hadiah Sastera Penulis Sarawak genre puisi sejak tahun 1991 lagi.

Abizai menceburi penulisan sejak awal 1980an dalam bidang cerpen dan rencana sastera. Karya-karya beliau banyak tersiar dalam pelbagai akhbar dan majalah tanah air seperti Berita Minggu, Mingguan Malaysia, Dewan Sastera, Dewan Bahasa, Pelita Bahasa, Selangorkini, Utusan Borneo, The Borneo Post, Utusan Sarawak dan lainlain. Beliau juga bergiat dalam Persatuan Penulis Utara Sarawak (PUTERA) dan memegang jawatan Ketua I sejak tahun 2002. Magnum opus beliau, kumpulan puisi Membentuk Elok di Teluk Esok, yang diterbitkan pada tahun 2001 menyentuh pelbagai tema, termasuk nilai-nilai kemanusiaan, negara, sejarah, kesihatan, cinta, motivasi, sukan, muzik, integriti, perayaan, seni dan bahasa.

Memandangkan Abizai merupakan penyair yang konsisten prolifik, ada baiknya kalau kita memfokuskan perbincangan tentang kehebatan kepenyairan beliau berdasarkan beberapa buah sajak beliau yang terpilih.

Pua Kumbu

Ada misteri menari di tubuh tradisi kain ini harus dikenal pusaka leluhur untuk menguak tabir kabur.

Bukan sekadar kain bercorak yang ditenun secara rawak ada budaya bangsa berdegup membisikkan pesan dan tamsilan di celah motif nan beragam.

Corak terilham daripada alur cetera mitos dan legenda jalur pengalaman dan kepercayaan serta alamat mimpi sang penenun berbakat sejati elok yang memahami sifat rupa dan bentuk.

Kehalusan seni rapi terangkum dalam imej dan lambang terpilih menjalarkan jauh aura estetika ke deria rasa para pengagum membentang panjang falsafah Iban yang tersendiri dan sarat budi.

Dalam sajak “Pua Kumbu” di atas, Abizai berjaya menggambarkan keunikan dan kehebatan kain tradisi kaum Iban dengan bahasa yang indah dan ekonomis. Di

“Abizai menceburi penulisan sejak awal 1980-an dalam bidang cerpen dan rencana sastera. Karya-karya beliau banyak tersiar dalam pelbagai akhbar dan majalah tanah air seperti Berita Minggu, Mingguan Malaysia, Dewan Sastera, Dewan Bahasa, Pelita Bahasa, Selangorkini, Utusan Borneo, The Borneo Post, Utusan Sarawak dan lain-lain. Beliau juga bergiat dalam Persatuan Penulis Utara Sarawak (PUTERA) dan memegang jawatan Ketua I sejak tahun 2002. Magnum opus beliau, kumpulan puisi yang diterbitkan pada tahun 2001 menyentuh pelbagai tema, termasuk nilai-nilai kemanusiaan, negara, sejarah, kesihatan, cinta, motivasi, sukan, muzik, integriti, perayaan, seni dan bahasa.

antara kata dan baris, terdapat rima yang sahut-menyahut, contohnya ialah “leluhur–kabur”, “bercorak-rawak”, “pesan-tamsilan”, “alur-jalur”, “elok-bentuk”, “membentang-panjang” dan “tersendiri-budi”. Hal ini terbit daripada pemilihan diksi yang teliti. Selain itu, bahasa beliau mudah difahami tanpa kata yang bombastik atau perlambangan yang terlalu bersifat peribadi atau kabur. Dengan itu, beliau dapat menyampaikan mesej dengan jelas dan berseni kepada para pembaca, iaitu corak tenunan kain pua yang memaparkan kisah lama, pengalaman hidup, budaya, pengajaran, kepercayaan, kreativiti, falsafah dan budi bahasa yang berlegar di sekitar kehidupan kaum Iban pada zaman dahulu.

Mahir Penyair

Setiap kali selesai mendandani puisi kata-kata yang dipandang jelita terasa hodoh semula kerana sang penyair perlu mengukir mahir menangkap ungkapan baharu berulang waktu.

Sajak ini menggambarkan sikap Abizai yang sentiasa berusaha untuk meneroka rahsia dan seni bersajak tanpa mengenal penat lelah. Meskipun sudah bergelar penyair yang tersohor, beliau tidak berpuas hati dengan karya yang tercipta, tetapi sentiasa mencari cara dan jalan baharu untuk menampilkan sajak yang lagi baik dalam karya yang seterusnya. Nyatalah bahawa semangat rajin berusaha ini yang mengekalkan kedudukan beliau sebagai penyair mapan yang secara konsistennya menghasilkan karya secara prolifik merentasi zaman empat dekad selama ini.

Sabar

Sabar bukan ular yang dijinakkan sebentar oleh alunan seruling tetapi penyerahan semesta jiwa kepada yang maujud benar.

Sesungguhnya sifat sabar merupakan nilai terpuji yang harus menjadi pegangan tetap manusia pada sepanjang masa, bukan berubah-ubah bagai pimping di lereng atau bagai pancang digoncang arus. Selain

itu, nilai itu harus tertanam dalam jiwa kita secara intrinsik, bukan timbul daripada rangsangan ekstrinsik secara sementara seperti ular yang menari mengikut alunan seruling si pemain ular.

Sindrom suka menyalahkan

Kau keruhkan air lautan sehingga tak lagi kelihatan bayangan ikan dan terumbu karang lalu kau salahkan lumpur di dasar sebagai penetas pencemaran.

Kau padamkan marak andang sehingga malam menjelma kelam menyembunyikan tanda dan jalan kemudian kau tunjukkan bulan yang disorok awan sebagai pangkal kegelapan.

“

Dalam sajak ini, Abizai menyentuh kelemahan yang ada pada sebilangan manusia, iaitu sifat cenderung menyalahkan orang lain atau keadaan daripada membuat introspeksi tentang kelemahan diri atau mengenal pasti pokok pangkal sesuatu kejadian. Secara halus, beliau menasihati kita agar menangkis dan menjauhi daki peribadi tersebut supaya sifat itu tidak menjadi batu penghalang untuk kita membuat pemkepada betulan yang perlu dan terus melangkah maju. Beliau memberikan contoh pencemaran yang dilakukan oleh manusia tetapi disalahkan lumpur di dasar laut. Contoh kedua ialah orang yang memadamkan jamung lalu disalahkan bulan yang terlindung oleh awan di langit malam sebagai puncanya. Dengan itu, jelaslah bahawa sajak Abizai bukan sahaja untuk dibaca secara sukasuka, tetapi menyelitkan pengajaran dan teguran yang amat bermakna untuk dijadikan iktibar oleh masyarakat. Satu lagi kelainan bentuk pada sajak ini ialah dua rangkap sajak ini disatukan, dan hanya ditandai garis pemisah dengan noktah pada hujung baris keenam dan huruf besar pada awal baris yang ketujuh.

Bayang-bayang

Bulan muncul di permukaan air memujanya, melupakan bulan di langit jauh di balik malam, sambil menahan perut bayang-bayang ketawa sepuasnya.

Sajak Abizai ini pendek, tetapi tidak kurang hebat. Secara padat, Abizai menggambarkan sifat sesetengah manusia yang mudah terkeliru lalu mempercayai atau meyakini sesuatu yang palsu atau batil. Sememangnya sifat kurang peka dan kurang awas sedemikian amat merugikan. Bukankah sekarang banyak berlaku kes penipuan (scam) dalam media sosial akibat sifat mangsa yang terlalu mudah percaya dan yakin akan umpan mesej yang dipaparkan? Sajak ini juga menggambarkan ketajaman pemerhatian dan pemikiran Abizai yang berjaya menyaring erti daripada realiti untuk dijadikan santapan minda dan bahan renungan para pembaca. Memanglah tidak cukup elok kalau sajak sekadar dijadikan sebagai medan untuk bermain kata-kata indah tetapi maknanya kosong dan lompong. Hal ini menepati kata-kata Abizai sesudah beliau menerima anugerah Sasterawan Negeri Sarawak yang kelima pada tahun 2021: Sastera merupakan cerminan dan pantulan kehidupan masyarakat. Segala pandangan, pegangan, harapan dan pengalaman hidup masyarakat dapat dihayati dalam karya sastera. Bahkan, banyak pengajaran dan pengetahuan yang boleh diperoleh dengan menghayati karya sastera. Penulis bukan lagi hanya sekadar perakam zaman tetapi harus juga menjadi penyoal dan pentafsir di samping mengutip perasaan, pemikiran dan falsafah yang dibawa oleh zaman.

Terima kasih ayah

Terima kasih ayah kerana membentukku dengan keras agar kutahu ada ketika simpang-siur kehidupan begitu deras tanpa menjalarkan simpati belas harus bijak membelai waras agar tidak tertunduk tewas.

Terima kasih ayah kerana menjadikan jiwaku begitu halus menerima ria dan lara dengan tulus setelah sekian lama mentafsir tuntas falsafah asuhanmu yang sarat ikhlas.

Hari ini kau telah pulang tanpa mampu kubayar segala hutang hanya hamparan doa dapat kubentang semoga kamarmu di alam seberang sentiasa cerah oleh cahaya reda dan keampunan Allah.

Sajak ini merakamkan rasa terima kasih Abizai kepada arwah bapa beliau atas jasa membesarkan dan mendidik beliau sehingga beliau menjadi manusia dan penyair yang terpuji. Sesungguhnya kita harus memuliakan dan mengenang jasa ibu bapa sampai hujung hayat kerana kasih sayang ibu bapa tidak mengenal tepi dan luasnya. Beliau berterima kasih atas didikan bapanya yang tegas tetapi penuh ikhlas untuk menjadikan beliau tabah dan rela untuk waras mendepani dunia yang sarat dengan dugaan dan cabaran, tanpa mengharapkan simpati dan bantuan daripada pihak lain. Beliau juga sedar bahawa budi bapanya tidak mungkin dapat dibalas sampai bilabila, lalu memanjatkan doa memanjang agar arwah bapa beliau sentiasa dirahmati Tuhan di alam akhirat. Selain itu, dalam sajak ini, banyak terdapat persamaan rima antara kata dan antara baris. Contohnya ialah gandingan kata “keras-deras-belas-waras-tewas”, “halus-tulus”, “tuntas-ikhlas”, “pulang-hutang-bentang” dan “cerah-Allah”. Selain itu, terdapat gambaran berseni seperti “membelai waras”, “tertunduk tewas”, “mentafsir tuntas”, “sarat ikhlas”, “hamparan doa” dan “kamarmu di seberang”. Hal ini menunjukkan pemilihan diksi dalam sajak ini bukan berlaku secara kebetulan atau rawak, tetapi telah direncanakan dengan teliti agar tepat, indah dan bermakna.

Merdeka Menjelma

Merdeka menjelma kala kau tiada lagi membela seawan iri sewaktu melihat hujan bercurahan memakmurkan tanah mereka di daerah sebelah.

Merdeka menjelma seketika kau berhenti merenung cermin ujub yang mengembalikan bayangan diri dengan kejelitaan tak terperi tanpa titik tepi.

Merdeka menjelma saat kau tidak kembali menyarung harap pada rapuh cangkerang manusia tapi kepada kukuh naungan Dia yang tak pernah mengenal binasa.

Merdeka menjelma apabila kau enggan semula garang meminta tapi tenang menerima kerana seluruh jiwa bukan ditawan berahi benua hanya berteduh di teluk cinta.

Melalui sajak ini, Abizai mengemukakan pandangan bahawa sifat merdeka bukan hanya dimanifestasikan dengan laungan lantang lagi bersemangat “Merdeka!” berulang kali sampai menggegarkan dewan dan suasana, tetapi kita harus bergerak lebih jauh daripada itu. Kita harus membuat anjakan paradigma untuk memerdekakan diri daripada sifat hasad dengki akan rezeki pihak lain, sikap bangga diri, sikap melebihi harapan daripada manusia berbanding dengan Tuhan yang Maha Berkuasa dan Maha Penyayang, serta sikap suka menuntut dan meminta habuan lebih daripada yang sepatutnya. Boleh dikatakan bahawa melalui sifat didaktik pada sajak ini, Abizai berharap insan kamil dan masyarakat madani akan menjelma sebagai kenyataan yang indah pada masa depan. Hal ini jelas tergambar dalam kata-kata beliau ketika dihubungi Utusan Borneo selepas menerima anugerah Sasterawan Negeri Sarawak: (Anugerah SNS) saya hargai dan seterusnya (saya) perlu memikul tanggungjawab untuk menghasilkan karya yang lebih baik dan bermutu. Mampu mengalir jernih ke alur ingatan dan jiwa para pembaca, serta menghantar bijaksana dengan keindahan bahasa dan makna.

Sajak ini merakamkan rasa terima kasih Abizai kepada arwah bapa beliau atas jasa membesarkan dan mendidik beliau sehingga beliau menjadi manusia dan penyair yang terpuji. Sesungguhnya kita harus memuliakan dan mengenang jasa ibu bapa sampai hujung hayat kerana kasih sayang ibu bapa tidak mengenal tepi dan luasnya. Beliau berterima kasih atas didikan bapanya yang tegas tetapi penuh ikhlas untuk menjadikan beliau tabah dan rela untuk waras mendepani dunia yang sarat dengan dugaan dan cabaran, tanpa mengharapkan simpati dan bantuan daripada pihak lain. Beliau juga sedar bahawa budi bapanya tidak mungkin dapat dibalas sampai bila-bila, lalu memanjatkan doa memanjang agar arwah bapa beliau sentiasa dirahmati ” Tuhan di alam akhirat.